SANAT VE KÜLTÜR ÇEVRESİ

8. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2004.

Şairin 1955-1958 yılları arasında yazdığı şiirlerini içeren bu ilk yapıtı, kendine özgü biçimsel özellikler ve anlam katmanları yaratma arayışlarının ilk ciddi örneklerini de içerir.

Kitap, ilk bakışta tümüyle yadırgatıcı gelebilecek şiirsel özelliklerin yanı sıra, kimi ritmik ve müzikal öğelerin de henüz dışlanmadığı yirmi yedi şiirden oluşur.

Şiirlerde, noktalama işaretlerinin kullanımı en aza indirilmeye çalışılmış, çoğu şiirde ise yalnızca son dizeden sonra noktalama işareti konulmuştur. Bu şiirlerde yer yer İkinci Yeni’nin tipik söyleyiş özellikleri öne çıkmakla birlikte, şairin kendi farklı çizgisini yaratabilme çabasının belirgin izlerine de rastlanmaktadır.

Kitapta dikkati çeken önemli özelliklerden biri de toplumsal öğelerin Türk şiirinde alışılagelen işlenişinden farklı bir tarzda ele alınması, genellikle Nâzım Hikmet çizgisinde biçimlenmiş ve şiirde egemenliğini o yönde bir kurgulanış içinde kalıplaştırarak yerleşik hale getirmiş bulunan toplumsalcı duyarlılığın yeni bir kanala doğru evrilmeye başlamasıdır.

Tarihsel göndermeler ağırlıklı olarak Meşrutiyet döneminedir. Kitapta, melankoliye yaslanan bir lirizm içinde, çoğu zaman sürrealizmin etkisinde oluşturulan imgeler eşliğinde Meşrutiyet döneminin “uçta” ve “dışta”

diyebileceğimiz kimi adları coğrafi ve ekonomik göndermelerle iç içe gelişen bir sorgulama alanında şiire taşınmış, bu adlar çağrıştırdıkları duygu ve düşünceler yönünde âdeta kavramsallaştırılarak tarihsel birer aktör olmaktan çok “kavramsal kişilik” hüviyetine büründürülmüşlerdir. Yoğunluklu olarak “Devlet ve Tabiat ya da Orta İkiden Ayrılan Çocuklar İçin Şiirler”de karşımıza çıkacak olan Cumhuriyet dönemine yönelik tarihsel göndermelerin ilk örneği diyebileceğimiz “Fayton” şiiri de bu yapıtta yer almaktadır.

1.2. Bakışsız Bir Kedi Kara

1. Baskı: de yayınları, İstanbul, 1965.

2. Baskı: Yort Savul” içinde, Ağaoğlu Yayınları, İstanbul, 1977.

3. Baskı: “Yort Savul” içinde, Adam Yayınları, İstanbul, 1982.

4. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 1994.

5. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 1999.

6. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2001.

7. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2003.

8. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2004.

Şairin “Bir Fotoğrafın Arabı” ve “Bakışsız Bir Kedi Kara” başlıklarıyla iki bölüm halinde düzenlediği bu kitabı on beş şiirden oluşmaktadır.

Bu kitapla birlikte Ece Ayhan’ın düzyazı şiire yöneldiği görülmektedir.

Kitapta, “Bir Fotoğrafın Arabı”, “Sardunya ve Çocuk”, “Gizli Yahudi”, “Bakışsız Bir Kedi Kara” gibi Türk edebiyatının düzyazı şiir alanında en özgün, en yetkin örnekleri arasında sayılabilecek şiirler de yer alır.

Şair, İkinci Yeni’nin özellikle ilk dönem şiirlerinde görülen ve kendisinin de kimi zaman örneklerini verdiği, anlamı savruk sözcükler arasındaki rastlantısal ilişkilerin güdümüne bırakma, konu merkezli bir kurgudan uzaklaşmak adına anlamsal bir bütünlükten kaçmaya çalışma gibi tipik özelliklerden; bilinçaltının kontrolsüzlüğünün metinsel dışavurumundan kaynaklanan, işlenmemiş, ustalıklı bir estetik denetime dayanmadığı için şiirin iç örgülenişini gevşeten imge biçimlerinden bu kitapla birlikte nerdeyse bütünüyle sıyrılmış görünür.

Dilsel kırılmalar, sözdizimi kalıplarının dışına çıkma deneyleri bu şiirlerde daha yoğun ve belirli bir tarza oturmuş halde karşımıza çıkar. Şair, noktalama işaretleriyle cümle bütünlüğündeki söz kalıplarını bölerek/keserek yarattığı anlamsal parçalılığın okur algısında aynı zamanda çağrışım çeşitliliği olarak da varlık bulabileceği devingen bir yapı düzenlemesine gitmekte, “tekmerkezlilik” temelli perspektifi bozarak iç içe perspektiflerle çokmerkezli anlam açılımlarına olanak sağlamaktadır.

“Kınar Hanımın Denizleri”nde yer alan kimi şiirlerindeki sürrealizm ise, bu şiirlerle birlikte yerini masalsı gerçeklik düzlemine bırakmaktadır. Daha sert bir söyleyiş içinde şiddet imgelerinin de karşımıza çıktığı bu yapıtta, derin bir keder duygusuyla beslenen lirizm, insani korkular ve sorunlar eksenindeki şiirsel irdelemelerle kendini çok güçlü bir biçimde hissettirir. Yer yer Arthur Rimbaud’nun

“Illuminations”undaki ve kısmen de Lautreamont’un “Maldoror Şarkıları”ndaki düzyazı şiirlerin etkileri gözlemlenebilen bu şiirlerde, karamsar, hatta karanlık bir bakış egemendir.

1.3. Ortodoksluklar

1. Baskı: de yayınları, İstanbul, 1968.

2. Baskı: Yort Savul” içinde, Ağaoğlu Yayınları, İstanbul, 1977.

3. Baskı: “Yort Savul” içinde, Adam Yayınları, İstanbul, 1982.

4. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 1994.

5. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 1999.

6. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2001.

7. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2003.

8. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2004.

Bu kitap, başlıksız ve Romen rakamlarıyla numaralandırılmış on yedi şiirden oluşmaktadır. Şiirlerin Yeni Dergi’deki (Ocak 1967) yayımlanış sırası ile kitaptaki düzenlenişi arasında kimi farklılıklar görülmektedir; kitaptaki II, XXIII, XV, IX, III, XIX numaralı şiirler, dergide birbirini izleyecek biçimde yayımlanmıştır.

“Ortodoksluklar”, ilk iki kitabına göre daha kapalı, anlaşılması daha zor bir yapıttır. Öbür kitaplarındaki şiirleri zorlaştıran etkenlere bu kitapta yenileri eklenir.

Bunlardan biri, Ece Ayhan’ın bu şiirlerde, kullanılmayan, hatta sözlüklerde bile çoğu yer almayan, ancak ansiklopedilerde rastlanabilecek sözcüklere özellikle ve sıklıkla yer vermesidir. Şair, bu sözcükler aracılığıyla âdeta okurla arasına aşılması güç bir duvar örmeye çalışmaktadır. Başka bir etken ise, göndermelerin somut karşılıklarını ve nesnel bağlamlarını yakalamanın neredeyse olanaksız olmasıdır. Anlam; öznel bağlamlarla örtüşen bir metinsel içe kapanışın sürekliliği boyunca, kâh çok soyut ve ayrıntı niteliğindeki tarihsel sahnelere yapılan göndermeler, kâh nedenselliğini yalnızca şairinin gerekçelendirebileceği kopuk metinsel birimlerin aynı örgüleniş içinde yer alması yüzünden öznelleşmekte, çoğu zaman yalnızca metnin oluşturucu öznesinin tekillik sınırları içinde kalmaktadır. Ece Ayhan, bu şiirlerin içeriklerinden çok yapısal özellikleri yoluyla kendini anlatmak, şiirsel iletisini vermek ister gibidir;

“kapalılık”, bu yolla verilmek istenen bir ileti özelliği de taşır.

Tarihsel göndermeler yoğunluklu olarak Bizans’a ve İstanbul’adır. Bizans tarihinden anektodlar ve eski İbrani metinlerinden derlenmiş malzemelerden hareketle kurulan bu şiirlerde, kimi tarihsel sahneler, aktör ve olaylar silsilesinden soyutlanmış halleriyle birer imge olarak “kurulmak”tan çok “işaret edilmekte”dir.

Dizeler, sanki kişi ve olaylar yerine “acı, şiddet, gerilik, boğuntu” gibi kavramların

tarihsel gerçekleşimine dikkat kesilmiş bir tanığın bu kavramların tarihini yazmak üzere aldığı kısa notlar gibidir.

“Bakışsız Bir Kedi Kara”daki dilsel özellikler bu yapıtta da sürmektedir. Yer yer Metin And’ın “Bizans Tiyatrosu”, Prototop Avvakum’un “Hayatım”, İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın “Hoş Sadâ” adlı kitaplarından da yararlanıldığı görülen bu yapıt, “Bakışsız Bir Kedi Kara” ile aynı kitap içinde İngilizceye de çevrilmiştir (Ece Ayhan, The Blind Cat Black and Orthodoxies, translated by Murat Nemet-Nejat, Sun&Moon Pres, Los Angeles, 1997).

1.4. Devlet ve Tabiat ya da Orta İkiden Ayrılan Çocuklar İçin Şiirler 1. Baskı: E Yayınları, İstanbul, 1973.

2. Baskı: Yort Savul” içinde, Ağaoğlu Yayınları, İstanbul, 1977.

3. Baskı: “Yort Savul” içinde, Adam Yayınları, İstanbul, 1982.

4. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 1994.

5. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 1999.

6. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2001.

7. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2003.

8. Baskı: “Bütün Yort Savul’lar!” içinde, Yapı Kredi Yayınları, 2004.

Ece Ayhan’ın geniş kitleler tarafından tanınıp sevilmesini, gittikçe genişleyen bir izler çevresinin oluşmasını sağlayan kitabı “Devlet ve Tabiat ya da Orta İkiden Ayrılan Çocuklar İçin Şiirler”dir. “Orta İkiden Ayrılan Çocuklar İçin Şiirler”, “Yazı Şiirler” ve “Dipyazıları” olmak üzere üç bölüme ayrılan kitap, on beş şiir ve şairin manifestosu niteliğindeki üç yazısından oluşmaktadır.

Başka kitaplarına ve özellikle “Ortodoksluklar”a göre daha anlaşılır şiirlerden oluşan bu yapıt, öbür İkinci Yeni şairlerinde de toplumsal temalara ve siyasal söylemlere yönelmenin gözlendiği bir dönemde yayımlanmıştır. 12 Mart 1971 muhtırasından sonra ortaya çıkan siyasal çalkantıların yaşandığı bir süreçte öbür İkinci Yeni şairleri gibi Ece Ayhan’ın da “siyasallık”a yöneltmesi rastlantısal bir durum olmasa gerek.

Genellikle “devlet-birey”, “devlet-toplum”, “toplum-birey” ilişkilerindeki sorunları irdeleme ekseninde gelişen bir tematik yapıyla kurulan bu şiirler, gerek daha anlaşılır sözcüklere yer verilmesi gerekse de okurla ortak bir sorgulama

düzlemini imlemeleri bakımından Ece Ayhan’ı popülerleştirici bir işlev de görmüşlerdir. Ancak hemen belirtmemiz gerekir ki Ece Ayhan bu şiirlerde ne dilsel tutumundan ödün vermiş ne de estetik yoğunluğu bir yana bırakmıştır. Bu yapıtı, aynı zamanda Nâzım Hikmet çizgisine koşullanmış toplumcu şiir anlayışının her bakımdan aşılmasını yansıtan yetkin örnekler toplamıdır.

Yapıttaki tarihsel göndermeler genellikle Cumhuriyet dönemine ve “güncel”e yöneliktir. Denilebilir ki İkinci Yeni’nin şiirsel kazanımlarıyla güncel ve toplumsal temaların farklı, özgün bir çizgide işlenişi Ece Ayhan’ın bu şiirlerdeki “siyasal”

tavrını gündelik politikanın malzemesi olarak tüketilmekten korumuştur. O, bu şiirlerinde toplumsal irdelemelerini “tikel”in etrafında dönüp dolaşarak belirli kişi, dönem ya da olaylarla sınırlı bir anlatım çerçevesinde tutmamış; “tikel”den “tümel”e yönelerek, hatta “tikel”i salt “tümel”in göstergeleri olmaları bakımından işleyerek bu bağlamda da kendine özgü tutumunu ortaya koymuştur.

1.5. Yort Savul