Sınıflandırma:

Derece ve kademeler ile, göreve atanabilecekler arasından atama yapılmaktadır. Sınırlar derece ve kademelere ayırmaktadır. İnsanı, birey olmaktan çıkartıp, memur olma soyutluğuna, objektifliğine kavuşturabilmek için niteliklerine göre aynı havuza atılmış gruplar haline getirmektedir. Bunları sağlayan da derece ve kademedir.Yasalarca, istisnalar öngörülmüştür.

B. Kariyer

Kaymakam olmak üzere mesleğe girildiğinde, belirli seviyeye göre atama yapılmaktadır.

C. Liyakat

Yükselirken, başarı gösterdiği ölçüde yükselmektedir. Bu meslekte tecrübe kazanmış kimseler arasından da atanmaktadır.

Bu sistemin insanları vardır, iktidara göre değişmezler. Yönetim kadrosuna gelindiğinde, bunlar arasında atanabilecekler arasından seçilir. İşlemin mantığı budur.

13.04.2016

31 657 sayılı Kanun, mad.54

185 Kamu Personel Hukuku (Devam)

Kamu personel , esasen stat k b r alandır. Kanunlarla, temel lkeler Anayasa le bel rlenm ş ve b r statü hukukunun temeller n oluşturan özell kler taşıması gerek yor. Bu alan hareketlenm ş durumda. Alana l şk n tartışmalar güncellenm ş durumda. Dolayısıyla anlattığımız alanda bugünü anlatırken, bugünün farklılıklar çereb lecek b r geleceğ n görüyoruz. Onu anlayab lecek, bu konuda tartışmaların temel eksen n , sebepler n değerlend reb lecek b r şek lde ortaya koymaya çalışıyoruz.

Kamu personel ç ne g r ld ğ zaman, çetref l ayrıntılı ve sıkıcı gözükeb lecek b r çer ğ var. Ama b r bütün olarak, b r devlet anlayışının reng n , gel ş m n , stab l tes n (sürekl l ğ n ) sağlayan da b r şlev var. Dolayısıyla b r bütün olarak bel rley c l ğ var. İçer k olarak da anlaşılması, o dışa yansıyan bel rley c l ğ n n anlaşılab lmes bakımından öneml . İçer s ndek karmaşıklık nsanı boğacak derecede yoğun. Sürekl olarak değ ş kl kler çerm ş, ht yaçlar ortaya çıktıkça kanunî düzenlemelere konu olmuş. Böylel kle mevcut durumu anlamak ç n kanunların ç ne g rd ğ n zde, bu alana l şk n b rçok hüküm var. B rçok st sna durum var. B r bütünü anlatab lmek, esasında çok vak t alab lecek ve bütünü kaybetmeye yol açab lecek ayrıntılarla, st snalarla dolu. Ama bütünü de anlamak, ayrı b r değerlend rmey ve genel bakmayı gerekt r yor. Bunu anlamaya yönel k ver lerle ortaya çıkan b r yaklaşım göstermeye çalıştık.

İlk bel rlemem z şuydu; b z m kamu personel s stem m z n k özell ğ nden bahsed leb l r.

1- Kamu le bağlantılı olan, kamu adına ş yapan herkes b r statüye koymak.

Böylel kle statüler n hukuk durumu neden yle, k ş ler n hukuk durumunu bel rlemek gerek r. Yan tamamen k ş sel bel rlemeler yapmamak. Bütün personel ht maller n çeren statüler oluşturmak. Bu statüler n b rb rler nden farklı yönler olab l r. Ama nsanlar, b r nsan olarak bu statüler n ç ne g rd kler nde hukuk durumu bell olur. Dolayısıyla nsanın hukuk durumu ayrıca bel rlenmez; genel düzenley c şlemlerle, kanunlarla bel rlenm ş statüye g rer.

Bunu yargı kararları yorumlayarak bel rler. Dolayısıyla b r nsan devlet memuru se farklı b r statüde, ün vers te personel se ayrı b r statüde, sözleşmel personel se ayrı statüde, geç c şç yse ayrı, şç yse ayrı, şek lde statüler vardır. Dolayısıyla, bunun d ğerler nden farkını anlayab lmek ç n statülerle düşünülen ve düzenlenen b r alan olduğuna bakmak lazım. O yüzden kamudak şç de h zmet akd ne tâb olsa b le, kamu şç ler n n h zmet akd , bu statüyü düzenleyen kanunlardan b r s d r. Ayrıca şç ler n d s pl n hukukuna vs. l şk n b r sürü alt statü

186 ve düzenleme le b rl kte, İş Hukukuna tab olsa, İş Kanununa tab olsa b le kamu şç s olmasından kaynaklanan, kend ne özgülükler çer r. Dolayısıyla b r statü olduğu ç n, İş Hukukunda olduğu g b sadece b r h zmet akd le değerlend r leb lecek b r boyutu yoktur.

Kend ne özgü statüsünden kaynaklanan hususlar vardır.

Kamuda k mseyle k ş ye özel b r l şk kurulamaz. Özel l şk kurulması gereken k ş ler de özel personel statüsünde b r l şk ye dah l olur; st sna memurluk veya sözleşmel personel d ye. Dolayısıyla lk özel gösterd ğ m z boyutu buydu. B r statüler hukuku olması. İdare Hukukunun b r özell ğ olarak hukuk ortak noktaları olan gruplar ç nde nsanları tasn f ederek, b r objekt f, gayr -şahsî personel hukuku oluşturmak. Böylel kle k ş ler n hukuk durumu, ç nde bulundukları statünün, bel rley c düzenlemeler le, ona l şk n ver lm ş yargı kararlarıyla, buna l şk n yapılmış teor k açıklamalarla, genel kabul görmüş unsurlarla b rl kte anlaşılab l r.

2- İk nc s stem olarak k ş ye l şk n bel rleme yapılab l r.

Bu, öneml noktalarından b r s d r. Anglo-Sakson hukuk s stem buna yaklaşıyor ama temel mantık olarak sözleşmelerle devam eden b r özel hukuk benzer h zmet akd yle devam eden b r mantıkla başlamış. Bu hukuk s stem de st sna memurluklar ve sözleşmel personel le Anglo-Amer kan Hukukuna yaklaşıyor. Geçen hafta söyled kler m zden öneml b r nokta da buydu. B rb r n n alternat f g b görünen k s stem de b rb r ne doğru yürüyor. Belk buluştukları b r nokta olacak ve tar h , sosyal, s yasal sebepler neden yle tekrar k uca savrulacaklar. Dolayısıyla personel alanında, hareket hal nde b r yaklaşım söz konusudur. Bu alan, hukuk temel bakımından hareket hal nded r.

N ç n bu statüler var? Çünkü şöyle b r devlet f kr var; devlet, tüm m llet n devlet olduğu ç n m llet n esasında kamu personel olab lmeye ulaşmasını sağlamak ve o sırada seç mle gel p İdare edenler n personel üzer nde b r patron konumunda olmamalarını sağlamak. Yan devlet n memuru, devlet n personel olsun anlayışı. Gelenler adeta yolcu, personel se hancı. Personel kar yer olarak g recek, emekl oluncaya kadar devam edecek. İdar faal yetlerle lg l çalışacak.

Layık olduğu takd rde, mesleğ nde adım adım yükselecek. Yolcular (seç mle gel p dare edenler), herkes ç nden b r terc h yaparak değ l ancak memurluk kar yer ne g rm ş ve bell b r dereceye gelm şler arasında terc h yaparak ş beraber sürdürecekler personelle devam edecekler. Tamamen kend terc hler ne bağlı olmayacak, tamamen b r s yas terc he göre yükselme, atama pol t kası olmayacak. Dolayısıyla devlet n ana gövdes n , şley ş n sağlayan öyle b r yapı olacak k onun dümen ne geçen kaptan, b r kaç derece sağa, b r kaç derece sola

187 kırab lecek. Tamamen büyük z kzaklar ç zemeyecek. Yaklaşım böyle. Bunun ç n personel, korunaklı statülere get r lm ş durumda. Meslekten hemen çıkarılab l r n tel kte değ l. Yargısal denet m mkanları get r lm ş. Görevden alınab lmeler sadece performanslarına bağlı değ l, b r hata yapmaları, b r soruşturma geç rmeler , mesleğ yapamayacaklarının ortaya çıkması g b olumsuz şartları varsa söz konusu olab lecek. Dolayısıyla korunaklı b r statü, esasında başta kurulması gereken mantık çerçeves nde gelm ş. Yan hızlı ş yapsın, b r emr k kez tekrarlatmasın değ l, esas şey; patronunun devlet olduğunu b lerek hukuka aykırı em rler gerek rse yazılı steyerek, suç n tel ğ ndek em rler h ç b r zaman yapmayarak, bu ana sürekl l ğ sağlaması. Temel bakış açısı bu. Bunun da beraber nde get rd ğ faydalar g b mahsurlar da şu andak tartışılan noktanın temel n oluşturuyor. D kkat edersen z burada, y kötü değerlend rmes yapmadan bakış açısını ve durumu tesp t etmeye çalışmak lazım. Yoksa ne kadar y olduğuna övgüler d zmek ç n b r sürü ver var. Ne kadar kötü ve aksamaya yol açtığını söylemek ç n de b r sürü ver var. Sadece tartışmanın zem n n anlamaya yönel k bakmak lazım. Bu bakış açısıyla statü hukuku oluşmuş. Statü hukuku ded ğ m z şey, gayr -şahs l ğ sağlamak.

Kar yer İlkes

Bu bakış açısıyla kar yer lkes b r kanun lke olarak gündeme gelm ş. Kanun kar yer lkes n n tanımını dah yapıyor, açıklamalar yapıyor ama bu açıklamalar tam olarak mevcut durumu fade edecek n tel kte değ l. Kanunun 3. maddes n n (B) bend nde düzenlenm ş;

"Devlet memurlarına, yaptıkları h zmetler ç n lüzumlu b lg lere ve yet şme şartlarına uygun şek lde, sınıfları ç nde en yüksek derecelere kadar lerleme mkanını sağlamaktır. " Bu tar f meseley tam gösterm yor ama mantığı şöyle; yan b r şe, devlet memurluğuna, bell b r sınıfa g ren; kural olarak oradan emekl oluncaya kadar devam etmek üzere g r yor. Dolayısıyla mesleğ nde lerleme mkanları var. Bu lerleme mkanları, mesleğ n n b r noktasından başlamak, ucuna kadar gelmek. ¨Mesleğ n ucu¨ le kasted len, merkez darede olursa müsteşarlık, yerel yönet mlerde de genel sekreterl k vs. Tekn k olarak b r mesleğ n en uç noktasına geleb lmek. Bunu bel rleyen yaşı, öğren m şartları g b hususlar var. Ün vers te mezunları, doktora yapanlar vs. şekl nde tek tek bel rlenm ş. Dolayısıyla bell b r dereceden başlıyor ve dereceler çıkıyor. Çıkmak, rakamın ufalması. 7. dereceden başlıyor, başarılı olduğu zaman 6. dereceye 5. dereceye geç yor. Derecelerde 3 tane kademe var. Kademeler b rer yılsonunda geç leb l yor. Eğer b r yılsonunda, b r yıllık çalışmasında başarı gösterm şse, b r kademe lerl yor. D yel m 7. derecen n 3. kademes nden başlıyor. Kademeler b t nce yükseleb l yorsa, derece çıkıyor. İlk üç dereceye yüksek derecel memur sayıldığı ç n yeş l

188 pasaport ver l yor. İlk üç derecen n atanab leceğ yerlerde b r hareketl l k gündeme gel yor.

Öğren m neden yle lk üç dereceye çıkamayan da yatay lerl yor. Yan 5. dereceden yükseğe çıkamıyorsa kademe olarak lerl yor. Maaşı haf f artıyor ama dereces çıkmayab l yor. Bunun ç n de memurlara çeş tl mkanlar get r l yor. B r üst kademeye geç şe l şk n KHK çıkıyor, açık öğret mden b t rme mkanları get r l yor, TODAİE'den eğ t m mkanı vs. get r yor.

Böylel kle h zmet ç nde eğ t lerek, g r şte mümkün olmayan daha lerlemek mkânını, h zmet ç nde aşab lme mkanı get r l yor. Dolayısıyla memurluk; b r kar yer, b r meslek. Yan nsan mühend s, hukukçu, laborant, tekn syen, büro elemanı olur, bu sıfatların dışında meslek olarak memur olur. Dolayısıyla memur olmak, b r kar yere, mesleğe g rmek. Dolayısıyla kar yer lkes , bu baştak statü hukukunun b r gereğ . Yan nsanların Kıta Avrupası s stem nde kural olarak

"Ben dışarıda çalışıyorum, çok tecrübe kazandım. Ben m oy verd ğ m s yas part de kt dara geld . Ben de geley m, 3-5 sene çalışayım. Ondan sonra esk mesleğ me ger döner m." demes mümkün değ l. Ancak böyle gel n p, g d leb lecek meslekler topladıkları b r st sna memurluk ve benzer yaklaşımlar var.

Kar yer lkes n n b r görünümü de derece le sağlanıyor. Derecelerden bahsetm şt k. 1-2-3-4-5-6 d ye g d yor. K ş n n geld ğ derece karşılığında atanab leceğ görevler var.

Atanab leceğ görevlerden b r s terc h ed l yor, ger ye çıkması kural olarak mümkün değ l.

Bunu bozan çok sayıda kanun maddes var ama esas kural böyle. Böylel kle d kkat edersen z, bel rl derecelere gelm ş nsanlar var ve b r göreve de bu derecelere gelm ş b r gelecek.

Dışarıdan b r s paraşütle gelemez, aşağıdan b r s asansörle çıkamaz. Ancak karşılarında göster len noktalara atanab l r. Temel yaklaşım bu. Dolayısıyla n şler çıkışlar yaşamayacak.

B r yanda genel müdür olup, ertes gün h zmetl olması ve sonra tekrar genel müdür yardımcısı olması g b b r durum söz konusu değ l. Genel müdür olacak ve görevden alındığı zaman kend görev ne eş düzeyde b r kadroya geçecek. Belk n speten daha az akt f olab leceğ b r kadro olacak ama sonuçta mal bakımdan ger ye g tmeyecek. Mal hakların korunması neden yle de k ş bu mesleğ bell b r sürekl l k ç nde yapacak. Gelenler de en fazla görevden alıp mal haklarını zedeleyemed ğ , aşağı temed ğ ancak muad l b r göreve atayab ld ğ ç n de b r kar yer n koruması altında görev n devlete sadakatle yapmak şekl nde faal yet gösterecek.

Sağlanmak stenen s stem n mantığı bu. Bunu sağlamak ç n de get r len lkeler de kar yer lkes ve d ğer b r lke de l yakat lkes .

L yakat İlkes

L yakat, layık olmakla aynı kel me kökünden gel yor. Yan memurun başarı gösterd kçe

189 yükselmes , layık olduğu takd rde yükselmes . B r memur seneler n geçmes yle değ l, başarı gösterd kçe derecelerde yüksel r d ye bakılıyor. Eğer başarı göstermezse üst derecelere çıkamaz d ye düşünülmüş ancak f len uygulaması böyle değ l, zamanın geçmes ne bağlı olarak değ ş yor. Ama bu l yakat s stem n sağlamak ç n her sene sonunda, esk den s c l notu olarak adlandırılan b r değerlend rme yapılıyor. Böylel kle layık olup olmadığına bakılmış oluyor.

Mesela dünün gündem öyleyd , yen Merkez Bankası başkanı bell oldu. Bakan çıkıp neden onu seçt kler n , özell kler n anlattı. "Umarım bundan sonra şöyle davranır, hükümet n para pol t kasına uygun davranır" vs. ded . Yan bu, o kadar farklı b r meslek mensupluğu k , Bakan

"Ben em r vereceğ m ve onu uygulayacak" d yeb lecek durumda değ l. "Esk s pol t kamıza uymuyordu" vs. şekl nde değerlend r yor. Atanan da esk Merkez Bankası başkan yardımcısı.

Yan dışarıdan b r s n get rmek kural olarak mümkün olmayacak. O meslekte p şmeyen b r s n get rmek mümkün olmayacak. Get r ld ğ görev n gerekler ne kend s n n karar vereb leceğ b r durumda olab lecek. Onu göreve atamaya yetk s olanlar, görevden alma konusunda statüsü bakımdan get r lm ş ek güvenceler varsa, görevden alamayacak. Merkez Bankası'nın bağımsızlığı kapsamında böyle b r şey var. Bu hatta Avrupa B rl ğ 'ne kabul şartlarında şu an açık olan fasıllardan b r s , Merkez Bankası başkanının bağımsızlığı meseles . Dolayısıyla oraya atanab lecek k mseler de bell sayıda memur. Oradan görevden alınanın da atanab leceğ bell sayıda görev var. Esk başkan da hem maaş durumunu hem müktesebatını korumak hem tecrübes nden yararlanmak ç n şte OECD nezd nde büyükelç olacak şekl nde basında haberler çıkıyor. Bu memurluk s stem n n sağlamak sted ğ şey. Dolayısıyla yolcular hancıyı handan dışarı atamayacaklar. Ama hancı kötü olur ve yolcu h zmetten ş kayet ederse problem bunun üzer ne yoğunlaşmış durumda. Bugüne kadar sürekl hancıyı korumak ç nd . Yan yolcu gel p geç c , esas olarak hancının statüsünün bel rlenmes , mülk yet n n, ev sah b olduğunun bel rlenmes , esas skelet n bu olduğunun kabul ed lmes ne l şk n b r bakış vardı. Ş md bu s steme l şk n dünyada eleşt r ler var. "O da yolcu olsun, bu şte h ç b r s hancı olmasın, hancı olursa b z m yolcu olarak sted ğ m z standardı alab lmem z mümkün değ l." tartışması var.

İlkelerden bahsett k, Anayasa’nın 70. maddes nden bahsett k. Hancı olab lecek b r güç ver len mesleğ n de toplumdak herkese açık olmasını sağlamak lazım. Toplumun sadece b r kes m ne açık olursa, o zaman ol garş k b r yapı olur. Sonuç olarak buradak temel nokta, geçm ş n tecrübeler nden de yola çıkarak devlet memurluğunun, kamu personel olab lmen n herkese açık olma kanallarını sağlamak ht yacı olması. Bunu sağlamak bakımından da Anayasa'da kamu h zmetler ne herkes n g rme hakkı olduğuna da r 70. madde hükmü var.

H zmet n gerekt rd ğ şartlardan başka şart aranmayacağına da r b r hüküm var ve g derek de

190 get r lm ş unsurlar var. Mesela KPSS g b , herkes n g receğ sınavlar g b , bell b r notla değerlend rmek g b . Bu s stem n çeş tl eleşt r len yönler var; sınavdan yüksek not alıp aşçı oluyor ama yemek yapmayı b lm yor, yüksek not alıp şoför olarak atanıyor ama araba kullanmayı b lm yor g b eleşt r lerle bu s stem yıpratılmaya çalışıyor ama sabetl b r s stem.

Herkese açıklığı sağlamak lazım. Yan terc h azaltmak lazım. Terc h azaltmanın olumsuz sonuçları olab l r ama terc he bağladığınız zaman da terc h n sübjekt fl ğ problemler var. Bu n ç n? Mademk bu b r statü hukuku, k msen n babasının ç ftl ğ değ l. Her kes mden gelene, her düşünce grubundan, her taraftan, her n tel kte nsanın, ş yapacak özell klere sah p olmak şartı dışında başka b r şart aranmaksızın gelmes ş n mantığında var. Ancak bu mantık şlerse ve l yakat esasına göre kurulursa, böyle b r korunaklı statünün amacı gerçekleşm ş olur. Yan korunaklı statüye mt yazlılar gelmeyecek, herkes geleb lecek. İşe layık herkes seçeb lecek b r s stem de olursa bu s stem kend s n besleyecek ve böylel kle hancı ded ğ m z şey m llet n kend s olacak. Yan devlet n yönet c ler yolcu olacak, m llet n kend s de memurluk s stem nde somutlaşmış şek lde hancı olacak. Dolayısıyla h zmet edenler gelecek, geçecek. O noktadak kar yer lkes , l yakat lkes le b rl kte şlev n yer ne get recek.

S stem mantığı gereğ , seç mde de sabets zl k olab leceğ ne -yan aşçı d ye seç len k msen n yemek yapmayı b lemeyeceğ ne- ht mal verd ğ ç n b r de aday memurluk statüsü get rm ş. Ondan da bahsett k. Yan aday memurluk da memurluk görev ne kolayca son ver leb leceğ b r dönem çer yor. Eğer sınavı geçm ş olmasına rağmen gereken n tel klere sah p değ lse veya ş yapab lecek c dd yet , devamlılığı, sürekl l ğ yoksa görev ne son vereb lmek ve bu korunaklı statüden yararlandırmamak ç n get r lm ş b r şey. Ama bundan geçt kten sonra müth ş korumaları olan b r statüye g r yor. Bu korunaklı statü neden yle de nsanlar da memur olmak st yor. İşte memurluğun bu korunaklı statüsünü ş md anlatacağız.

Varlık neden ne, temel g rd ler ne, bakış açısına değ nd k. Ş md buna değ nd kten sonra bu temel g rd ler eleşt reb lmeye yeterl malzemey sunduk d ye bakıyoruz. Ş md poz t f düzenlemeye bakıyoruz. Burada k eleşt r söz konusu olab l r. Poz t f düzenlemede mantığa, olayların gerekler ne aykırı düzenlemeler olab l r. Bunu eleşt r rs n z. Bu eleşt r ne demek?

S stem kabul ed yorum ama bu s steme uygun olmayan b r düzenleme var. Bunun düzelt lmes gerek demek. Esas öneml eleşt r se, "Bu s stem n kurgusu yanlış. Bu s stem artık şleyecek b r s stem değ l. Dolayısıyla bu s stem n alternat f n üretmek gerek r." d ye bakmak.

Dolayısıyla k eleşt r b ç m n b rb r yle karıştırmamak lazım. S stem n bütün mantığını eleşt rmek gerekl , sağlamlığını sağlamak ç n b le gerekl . Sürekl m mar yapısını gözden geç rmes lazım. İk nc s n bu m mar yapısını çok sabetl görüyor olsanız b le, ç n n

191 düzenlenmes ndek sabet oranının değerlend r lmes lazım. İşte bu sabet oranına l şk n bazı hususlara g receğ z. Memurların g r ş nden sonra statüler nden, sona er ş nden bahsedel m.

Yan ele alışımız şöyle; g r şten bahsett k, ş md sırada hukuk hak ve yükümlülükler var ve sonra da çıkışa değ neceğ z. Böylel kle statüyü bel rlem ş olacağız

MEMURLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ, HAKLARI VE