Kamu Mallarının Hukuk Rej m

Kamu mallarının hukuk rej m konusunda daren n kamu malları üzer ndek yetk s n n ne olduğudur. Mülk yet yetk s m d r yoksa farklı b r yetk m d r? Kamu malları üzer nde mülk yet hakkı mı vardır?

Sıddık Sam ONAR dönem nden gelen yaklaşım şöyled r: "Kamu malları üzer nde mülk yet hakkı olamaz, mülk yet özel k ş lere a t malların üzer nde olur, kamu malları üzer nde daren n gözet m ve denet m yetk s vardır, sadece onları korur." Fakat bu fade günümüzde kamu mallarının günümüzdek kullanımını açıklamamaktadır. Kamu mallarının kullanımı günümüzde büyük değer fade ett ğ ç n bunu başkasına kullandırmaya yarayacak b r hukuk temele ht yaç vardır. Gözetmek ve korumakla sınırlı b r yetk ondan para kazanmayı meşrulaştırmaz. Dolayısıyla bu açıklama yeterl olmadığı ç n zaman ç nde tartışılmış ve ortaya çıkan görüntüde, mülk yet d ye b r tek kavram olduğu, özel hukuk veya kamu hukuku ayrımı çermeyen, bu mülk yet kavramının b r özel hukuk mülk yet kısmı vardır. Mülk yet n b r de kamu mülk yet görünümü vardır. Bu k s mülk yet lkes n n k alt ayrımdır. Mülk yet dend ğ zaman özel hukuk mülk yet kavramı anlaşılıyor. Kamu hukuku mülk yet denmes n n farkı;

kamu mülk yet farklı yetk ler tanımaktadır mal k ne. Özel mülk yettek yetk lerden farklıdır.

Bu fark da k m durumlarda üstün yetk , k m durumlarda daha sınırlı yetk anlamını taşımaktadır. Bu üstün yetk sınırlı yetk meseles dare hukukunun zıtlıklarının b r görünümüdür. Yan , den r k ; daren n kamu mülk yet n n üstün b r yetk s vardır, bu fade doğrudur, mesela İdaren n mülk yet ne tecavüz edenler kaymakamlık aracılığıyla süreye bağlı olmaksızın yargı kararı gerekmeks z n kamu mülk yet nden atma hakkı vardır. İlg l b r hak dd a ed yorsa mahkemeye başvurması gerek r. Öncel kle kamu mülk yet nden ac len çıkması, b r hakkı var se, mahkeme kararı alab l rse ger dönmes gerek r. Özel mülk yette hukuk uyuşmazlık söz konusu olduğunda, örneğ n k racıyla aranızda b r ht laf varsa mülkünüzden çıkarab lmek ç n mal k n yargı kararı alması gerek r. Ancak daren n mülk yet nde üstün yetk ler n n olmasının yanı sıra bazı durumlarda da kısıtlı yetk ler vardır. Özel hukuk

163 k ş ler n n mülk yet n satma, sted ğ g b kullanma hakkı, kamu tüzel k ş ler n n kamu mülk yet üzer ndek tasarrufunda aynı şek lde değ ld r. İsted ğ g b , satma, kullanma, kullandırma yetk s olmayıp kamu hukukunun bel rled ğ kurallara tab olarak bu şlemler yer ne get r r. Dolayısıyla, kamu mülk yet ter m bell alanlarda üstün yetk bell alanlarda da kısıtlanmış b r yetk anlamını taşımaktadır. Hang alanlarda kısıtlı yetk hang alanlarda üstün yetk olduğu noktasında olaylar karşımıza çıktıkça göreceğ m z g b bunun b r l stes n yapmak her zaman doğru olmaz. Tüket c olmaz. Ama b raz önce söyled ğ m z kullanıcısının n tel ğ gereğ sah p olduğu özell kler mülk yete de s rayet etmekted r. İdaren n kamu mülk yet ne konu olan malları, haczed lemez, ama özel hukuka tab mallar haczed leb l r. İdaren n özel hukukuna tab kamu mülk yet ne tab malları dev r ve ferağ ed lemez hâlbuk özel hukuka tab mallar mal k n n rades yle dev r ve ferağ ed leb l r. Dolayısıyla k ra g b özel hukuk sözleşmeler ne konu olmaz kamu mülk yet ne tab malları daren n. Ama özel hukuka tab mallarında k ra ve mülk yet n gayr ayn haklar rt fak, sükna, nt faa g b şlemlere konu olab l r. Kamu mülk yet den len b r kavram daha çok h zmet malları ve orta malları ç n kullanılan ter md r. B z m anayasamızda da tamamen b ze özgü b r ter m vardır. "Devlet n hüküm ve tasarrufu altında olmak" kel mes yle ortaya çıkan b r durum. K m yazarlar bunun mülk yet g b b r yetk sm olduğunu, k m s bu devlet n yapab leceğ n gösteren b r kavram olduğunu şlev ne l şk n olduğunu söylemekted r. K m s de daren n kullanab leceğ yetk ler gösterd ğ n bel rt r.

Bunun ne olduğu konusunda kapsamı konusunda tartışma vardır. Ancak örneklere bakıldığında yaygınlık çeren b r özell ğ nden bahsed l r z, daha çok sah ps z mallar ç n kullanılıyor kıyılar ç n kaynak ve servetler ç n kullanılıyor. Burada da çel şk l açıklamalar var, mesela ormanlar ç n mülk yet devred lemez denen b r madde vardır, mefhumu muhal f nden ormanlar üzer nde mülk yet olduğu sonucu çıkıyor; ama şöyle b r açıklama yapab l r z; Kamu malları üzer nde daren n yetk s n fade eden k ter m vardır kamu mülk yet ve devlet n hüküm ve tasarrufu altında olma. Kamu mülk yet bütün kategor ler ç n geçerl olab lecek b r yaygın kullanımına sah p. Devlet n hüküm ve tasarrufu altında olmayı se daha çok sah ps z mallar ç n kullanıyorlar. B r de mal olup olmadığından şüphelen len şeyler. Uçakların mesela geçeceğ rotaları bel rlemek devlet n hüküm ve tasarrufu altındadır. Devlet havacılık düzenlemeler n yapar. Şuan 4,5G g b lanları yapılan yen teknoloj ler var; bunların havada cereyan edecek sağa sola g d p gelecek elektromanyet k dalgalarının geçeceğ frekanslar devlet n hüküm ve tasarrufu altındadır, “ben hale yaparım, ancak benden frekans hales n kazanan bu frekanslar arasında elektron k dalgalar yayab l r” d yor “devlet n hüküm ve tasarrufu altında olduğu ç n ben bunu sana şu f yata satarım” d yor, dolayısıyla bu mal mı değ l m d ye tereddüt ed len

164 şeylerde devlet n hüküm ve tasarrufu altında olmak ter m daha çok kullanılıyor. Havaya, den ze, kıyıya l şk n hususlarda, kıyılar da sah ps z mallar ve devlet n hüküm ve tasarrufu altında olduğu anayasada söylend ğ ç n kıyı olan b r yerde özel mülk yet mümkün değ ld r.

Yapılan b naların h çb r s mülk yete tab olacak b nalar değ ld r. Ancak günüb rl k d nlenme yerler , lokanta, kahve veya yat l manında h zmet sunacak b r mler vs. gümrük b nası g b şeyler yapılıyor h çb r s özel mülk yete geçem yor. Tersane vs yapmak sted ğ n z zaman kıyıdan özel b r yararlanma zn alıyorsunuz, bell b r süre le orada o faal yet sürdürmek ç n b r şeyler yapab l yorsunuz h çb r zaman mülk yet n ze alab lmen z mümkün değ ld r.

Dolayısıyla bu devlet n hüküm ve tasarrufu altındadır. Adeta bu devlet n hüküm ve tasarrufu altında olmak devlete b r yetk verd ğ g b onun yetk s n n kapsamını gösterd ğ g b onu devlete karşı koruyan hükümlerd r. İstese de satamıyor, stese de mülk yet n devredem yor stese de haleye çıkartamıyor. Başkasının kullanımına serbestçe verem yor. Bell hükümler çerçeves nde gerçekleşt rmes gerek yor. Dolayısıyla devlet n hüküm ve tasarrufu altında olmak kamu mülk yet kamu hukukuna tab ter mler. Ve kamu malları ç n kullanılıyor. H zmet malları ve orta malları ç n daha çok kamu mülk yet ter m kullanılıyor. Sah ps z mallar ç n de devletl n hüküm ve tasarrufu altında olmak g b Türk hukukuna özgü b r ter m kullanılıyor.

Böylel kle esasında b r tutarlılığı da sağlıyor. Üçe ayırdığında kr terler farklılaştırdığında yetk ler ve hukuk n tel ğ n de değ şt rm ş ve değ ş k kel melerle ter mler anlatmış oluyor.

Kamunun özel hukuka tab malları üzer ndek mülk yet se özel mülk yett r. Ama özel mülk yet olmasına rağmen -kamulaştırma kanununun 30. maddes n hatırlayın- kamulaştırılması mümkün değ l; ancak dareler arası mal devr ne konu olması mümkün. Böylel kle özel mülk yet açısından da b r fark oluşturulmuş durumda.

Bu hukuk rej m konusunda b r ter mden daha bahsedel m. Bu ter m k taplarda yazandan b raz farklı anlatmaya çalışacağım. Bu çünkü hakkı yenm ş b r kavramdır. Tahs s, özgüleme kavramı. Özgüleme b r malın kamu malı olmasını sağlayan hukuk araç. B r malı kamu malı olmaktan çıkartan da araçtır. Kamu malından k mler n yararlanacağını gösteren de tahs s. Kamu malının nasıl kullanılacağını gösterende tahs s. Esasında kamu malı tam anlamıyla b r sahte kahraman. Esas her ş yapan tahs s. Fakat tahs sten d kkat kaçtığı ç n kamu malının çel şk ler meşgul ed yor. Nasıl her şey yapar tahs s? Mesela örneklerden bahsedersek tahs sle lg l olarak, b r malın orta malı hal ne gelmes . Kamulaştırılmış b r taşınmaz mal yol hal ne gelecek, yoldak b r yer oluşturacak ve yol oluşturduğu ç n de orta mal olacak. Bunu yapan kamulaştırma değ l; çünkü malı kamulaştırdığınız zaman kamunun özel malı oluyor. S z bunu kamu yararına kamulaştırma amacına uygun kullanmazsanız esk mal k ger alab l yor. Öyleyse

165 kamulaştırma sadece malın mülk yet n almaktadır. Bunu kamu malı hal ne get rm yor. Bunu kamu malı hal ne get ren tahs st r. Yola gerek kalmadığında, adem tahs s den len ters b r şlemle yol olmaktan çıkartıyorsunuz, o zaman kanunu özel malı hal ne gel yor, bunu kamu malı yapan malın kend s , c ns , n tel ğ , kamulaştırılmış olması değ l; tahs s ed lm ş olmasıdır.

Kamu malı olmaktan çıkartan se tahs sle kamu malı olmaktan çıkartılmış olmasıdır. Bunun yol olarak k mler n kullanacağını tahs s şlem bel rl yor. Hang yolda kullanılacağını ne bel rl yor tahs s şlem bel rl yor. Üzer nden kamyonlar geçecek m sadece yaya traf ğ ne açık yaya yolu mu araç yolu mu bunu ne bel rl yor. Tahs s şlem bel rl yor. Hang amaçla tahs s ed ld ğ bel rl yor. Öyleyse her şey yapan tahs s şlem bu b r tek şurada şlem yor g b görünüyor.

Kıyılarda ne olacak, kıyılarda tahs s şlem var mı? Tahs s b r şlem değ ld r, tahs s b r hukuk müessesed r. Tahs s d yeceğ z, kıyıyı da kamu malı hal ne get ren anayasa maddes . Anayasada kıyılar devlet n hüküm ve tasarrufu altında olur denmeseyd kıyı kamu malı olur muydu olmazdı kıyıların kamu malı olmasını sağlayan şey ne anayasa maddes buna bu sonucu bağlayan. Dolayısıyla tahs s müesseses anaysa maddes olarak karşımıza çıkıyor. Anayasada değ ş kl k olsa ve kıyılar devlet n hüküm ve tasarrufu altındadır denmese çıkartılsa kıyılarda ne güzel b nalar olur. Kıyılarda her şey olur. Kıyılarda boğazda olan yalılar g b şeyler yapılmasına engel f z k kural yok, hukuk kral bunu engell yor, herkes n yararlanmasına açılsın, kıyı, den ze ulaşmak öneml d r, den z kamu malına ulaşmak öneml d r, kıyıda bulunab lmek öneml d r, kıyının özel mülk yete konu olmaması bütün kıyıların aynı statüde olması ülken n genel olarak den zlere ulaşab lmes bakımından, s yasete jeopol t k şeylere l şk n okursanız Rusya sıcak den zlere ulaşmak st yor ne demek bell b r den ze ulaşmak bütün dünyaya ulaşmak demekt r.

Den z de b r dünya kamu olduğu ç n den z kamu malını kullanarak dünyanın b rçok kıyıda olan ülkes ne g deb lme mkânı olacaktır. Den ze kıyısı olmak den ze ulaşmak hem devletler ç n hem nsanlar ç n t caret sosyal ekonom k hayat ç n öneml d r dolayısıyla b z kıyıları anayasayla tahs s ed yoruz anayasa değ şmed kçe h çb r kanun değ ş kl ğ yle kıyılar bu n tel ğ n y t rmes n. Öyleyse tahs s burada g zl kahraman. Anayasa maddes yle kıyıları kamu malı olmaya sonucu bağlayan b r tahs s var. Öyleyse tahs s sadece b r şlem değ l anayasa maddes , bazen b r sözleşme. Ş md Fenerbahçe başkanı Az z Yıldırım le M ll Eğ t m Bakanı arasında Fenerbahçe L ses Fenerbahçe'ye tahs s ed ld m ed lmed m tartışması vardı.

Fenerbahçe d yor k tahs s yapıldı, Bakanlık d yor k sözleşmen n gerekler n yer ne get rmed ler. Dolayısıyla, henüz tahs s yapılmadı. Demek k tahs s sözleşme le yapıldı mı yapılmadı mı tartışması güncel b r olay dolayısıyla da ortaya çıkmaktadır. B r taraf tahs s yapıldı d ğer hayır gerçekleşmed d yor. Adem tahs s ney gerekt r yor FB L ses MEB de okul

166 olmaktan adem tahs se çıkarıldıysa FB kulübü orada stat çevres düzenlenmes çerçeves nde yapab lecekler n yapacak eğer hala tahs s ed yorsa h zmet malı olduğu ç n eğ t mde kullanıldığı ç n oraya dokunamayacak. Dolayısıyla hukuk rej m n bel rleyen tahs s, adem tahs s. Bu tahs s dolayısıyla Anayasa maddes yle oluyor, Kültür ve Tab at Varlıkları Kanunu’nda olduğu g b kanun maddes yle oluyor, sözleşmeyle olab l yor, şlemle olab l yor, Maçka Kışlası meseles nde olduğu g b zımn olarak da olab l yor. Hukuk ve İkt sat Mektepler ne Tahs sl Esk Harb ye Nezaret B nasının Tam r İç n Bütçeden Para Ayrılmasına da r Kanun var. Kanun tahs se yönel k değ l ama kanunda Hukuk Mekteb sm m z geçt ğ ç n zımn olarak b ze tahs sl d r d yoruz. Çünkü kanunda İstanbul Darülfünununa tahs sl dem yor.

Hukuk ve kt sat mektepler ne tahs sl ded ğ ç n böyle b r sonuç çıkartıyoruz. Yan zımn tahs s mümkündür. Tekn k ün vers tes nde, kullandığı b nanın ger alınması gündeme geld ğ nde tahs sl olmadığı dd a ed ld ğ nde mahkeme kararında bunca yıl kullandığına göre örtülü olarak zımnen tahs sl d r den ld .

Özetle, tahs s, malın kategor s n , kullanıcısını, kullanım b ç m n , yararlanma kapsamını bel rleyen b r müessesed r. Anayasa maddes , kanun maddes , dar şlem veya zımn olarak tahs s yapılab l r. Tahs s n yasa veya anayasa maddes yle veya sözleşmeyle olmasının maksadı tahs s yapanın kolayca değ şt rmes n n önüne geçeb lmek ç n d r.