Fazla Sürelerle Çalışma Kavramı

4857 sayılı İş Kanunu ile getirilen yeni kavramlardan birisi de fazla sürelerle çalışmadır. 41. maddenin 3. fıkrasına göre haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle işçi yararına kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma

726 Tunçomağ, s. 371.

727 Esener, s. 209.; Şakar, s. 172.; Uşan, s. 146.

728 Eyrenci/ Taşkent/ Ulucan, s. 219.

729 Ekonomi, Fazla Çalışma, s. 162.; Yrg. 9. H.D.08.07.1996, E. 1996/ 5521, K. 1996/ 15509, Günay, İş Kanunu Şerhi, s. 1838.

730 Eyrenci/ Taşkent/ Ulucan, s. 219.

sayılacaktır. Fazla Çalışma Yönetmeliğinin 3. maddesinin b fıkrasında da kanundaki paralel düzenlenen fazla sürelerle çalışma tanımına yer verilmiştir.

İş Kanununun 63. maddesine göre haftalık çalışma süresi “en fazla” 45 saat olacağına dair hüküm haftalık çalışma süresinin azami sınırını oluşturmaktadır ve dolayısıyla nispi emredici niteliktedir. Bu nedenle tarafların iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle haftalık normal çalışma süresini işçi yararına değiştirerek 45 saatten daha düşük bir süre ( örneğin 35 saat ) olarak belirlemeleri mümkündür⁷³¹. İşçinin taraflarca 45 saatin altında belirlenen bu normal haftalık çalışma süresi ile 45 saat arasında yaptığı çalışmalar Kanunda “fazla sürelerle çalışma” olarak nitelendirilmiştir. Bu ayrım öğretide isabetli bulunmuş ve diğer ülkelerdeki düzenlemelere paralel olarak değerlendirilmiştir⁷³².

Kanunda belirlenen günlük çalışma süresinden daha az bir sürenin sözleşmelerle kararlaştırılması halinde, sözleşmeyle belirlenen çalışma süresinin aşan fakat kanuni çalışma süresi içinde kalan çalışmanın da fazla çalışma olarak değerlendirilmesi gerektiği 1475 sayılı İş Kanunu döneminde öğretide ileri sürülmüştü⁷³³. Yargıtay 1983 tarihli bir kararında sözleşmelerle belirlenen çalışma süresinin üzerinde kalan fakat haftalık azami sınıra varmayan çalışmaların İş Kanununa göre fazla çalışma sayılmayacağına karar vermişti. Yargıtaya göre böyle bir durumda sadece normal ücret ödenmeliydi⁷³⁴. Öğretide Yargıtayın bu tür bir çalışmayı fazla çalışmaya ilişkin yaptığı ayrım ve kavram değişikliği isabetli bulunmuş, fakat yurtdışındaki uygulamalardan örnek verilerek anılan ayrımın uygulandığı ve bu çalışma türünde de işçinin normal çalışma süresinin dışında bir çalışmaya tabi tutulduğu gerçeğinin gözden kaçırılmaması gerektiği yönünden eleştirilmişti. Bu görüşe göre, Borçlar Kanununun 329. maddesi uyarınca bunların fazla çalışmaların bir türü olarak değerlendirilmesi ve her iki çalışmayı birbirinden ayıracak farklı deyimlerin kullanılması gerekmekteydi. Bu tip çalışmalar için öneri olarak fazla saatlerle çalışma, süreyi aşan çalışma, uzun süreli çalışma ifadeleri getirilmişti⁷³⁵. Gerçekten de 1475 sayılı İş Kanunu fazla çalışmayı

731 Ekonomi, Fazla Çalışma, s. 168; Demir,İş Hukuku, s. 144.; Akyiğit, Normali Aşan Çalışmalar, s. 9.

732 Ekonomi, Fazla Çalışma, s. 168.

733 Narmanlıoğlu, İş Hukuku, s. 496.

734 Yrg 9. H.D, 06.10.1983, E. 1983/ 6648, K. 1983/ 7790, Ekonomi, İş Hukuku, s. 298, dn. 815.

735 Ekonomi, İş Hukuku, s. 299- 300.

kanunda yazılı günlük çalışma süresinin dışında kalan çalışmalar olarak düzenlemişken, Borçlar Kanununun 329. maddesinin 1. fıkrası akit ile tayin edilen yahut adet mucibince icab eden sürenin dışındaki çalışmaları düzenlemişti. Aynı maddeye göre işçi kural olarak fazla saatlerle çalışmayı yerine getirmekle yükümlü tutulmuştu. Bunun yanında 1475 sayılı İş Kanunu döneminde ileri sürülmüş olan bu görüşe göre tarafların sözleşmelerle fazla süreli çalışma için de işçinin onayının alınacağına dair hüküm koymaları mümkündü. Borçlar Kanununun 329. maddesinde ödenecek ücretin zam oranı belirtilmediğinden, zamlı ücretin miktarına taraflar karar verebilir, %50’nin altında bir oranı örneğin %30’u kararlaştırabilirlerdi. Fakat sözleşmelerde böyle bir hüküm bulunmuyorsa veya açıkça İş Kanununun 35. maddesindeki miktarın uygulanacağı öngörülmemişse, o halde Borçlar Kanununun 329. maddesi uygulanırken yine İş Kanununun 35 maddesindeki fazla çalışma miktarı esas alınmalı ve fazla sürelerle çalışmaya da uygulanması gerekirdi⁷³⁶.

4857 sayılı İş Kanunu ise 41. maddenin 3. fıkrasında fazla sürelerle çalışmayı açıkça düzenlenmiş, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmayı farklı hüküm ve sonuçlara bağlamıştır⁷³⁷.

Tarafların sözleşmelerle çalışma süresini 45 saatin altında belirlediği hallerde de denkleştirmeye gidilebilir. Bu durumda sözleşmeyle belirlenmiş olan haftalık çalışma süresi, haftalık ortalama çalışma süresi olarak dikkate alınır ve denkleştirme dönemi boyunca çalışılan sürelerin haftalık ortalaması haftalık sözleşmeyle belirlenen süreyi geçiyorsa, bu çalışmaların 45 saatle kadar olan kısmına fazla saatlerle çalışmaya ilişkin hükümler uygulanır⁷³⁸.

II.FAZLA SAATLERLE ÇALIŞMA TÜRLERİ

Fazla çalışmalar İş Kanunun 41, 42 ve 43. maddelerinde düzenlendiği üzere sebeplerine göre olağan ( normal ), zorunlu ve olağanüstü olmak üzere üçe ayrılmıştır.

42 ve 43. maddelerin başlıkları “fazla çalışma” şeklindedir. Fakat iki maddenin de son fıkralarında 41. maddenin 1,2 ve 3. fıkralarına atıf yapıldığından, zorunlu ve olağanüstü

736 Ekonomi, İş Hukuku, s. 301- 302.

737 Demir, İş Hukuku, s. 144.

738 Süzek, İş Hukuku, s. 625- 626.; Akyiğit, Normali Aşan Çalışmalar, s. 10.

hallerde de fazla sürelerle çalışma yapılabilecektir. Fazla saatlerle çalışmanın anılan üç türünün yanı sıra İş Kanununun 70. maddesinde düzenlenen hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri de öğretide fazla saatlerle çalışmanın özel bir türü olarak değerlendirilmiştir⁷³⁹. Nitekim öğretide bir görüş; hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerini sürekli fazla çalışma, olağan, zorunlu ve olağanüstü fazla saatlerle çalışmaları ise geçici fazla çalışma olarak ifade etmiştir⁷⁴⁰. Çalışmada hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri bu görüş doğrultusunda fazla saatlerle çalışma türleri başlığı altında incelenecektir.