Haftalık Normal Çalışma Süresinin Haftanın Çalışılan Günlerine Farklı Şekilde Dağıtılabilmesi

1475 sayılı İş Kanununun 61/a maddesi 2.fıkrası uyarıca haftada en çok 45 saat olan çalışma süresi, haftada 6 iş günü çalışılan işlerde günde 7,5 saati geçmemek üzere ve cumartesi günleri kısmen veya tamamen tatil edilen işyerlerinde çalışılan bu sürenin haftalık çalışma süresinden çıkarılmasıyla elde edilen sürenin haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünmesi şeklinde uygulanmak zorundaydı. Bu hüküm karşısında işverenin haftanın bir ya da birkaç gününde kısa çalıştırdığı bir işçiyi, haftanın diğer günlerinde fazla çalışma ücreti ödemeksizin, günlük iş süresinin üzerinde ve kısa çalışılan süreyi karşılayacak oranda çalıştırmasına imkan bulunmamaktaydı.

181 Süzek, İş Hukuku, s. 608.; Akyiğit, İş Kanunu Şerhi, s. 1826.

182 Mollamahmutoğlu, s. 679.

183 Çelik, İş Hukuku, s. 319.; Süzek, İş Hukuku, s. 605.

Bu nedenle anılan emredici hüküm 1475 sayılı İş Kanunu döneminde işveren kesiminin çalışma hayatının ihtiyaçlarına cevap vermediği savı ile en çok eleştirdikleri konulardan biri olmuştu¹⁸⁴.

4857 sayılı İş Kanunu ile bu eleştiriler dikkate alınmış, İş Kanunun 63. maddenin 2.

fıkrası ile, 1. fıkrada yer alan kuralın bir istisnası öngörülmüş ve çalışma sürelerinin esnekleştirilmesi konusunda Avrupa Birliği’nin 2003/88 sayılı yönergesine uygun bir hale getirilmiştir¹⁸⁵. Anılan hüküm ile; Haftalık İşgünlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliğinde¹⁸⁶ düzenlenen karayollarında, demiryollarında ve deniz, göl ve akarsularda hareket halindeki taşıtlarda yapılan ve 854 sayılı Deniz İş Kanununa tabi olmayan taşıma işlerinde olduğu gibi iş süresinin bir haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından olanak bulunmayan işlerle sınırlı olarak değil; 4857 sayılı İş Kanununa tabi bütün işlerde, tarafların anlaşması şartıyla, haftalık normal çalışma süresinin işyerlerinde haftanın çalışma günlerine, 11 saati aşmayacak şekilde farklı bir biçimde dağıtılabilme olanağı sağlanmıştır ( İş K. m.

63/2 )¹⁸⁷. Böylece 1475 sayılı iş Kanunu döneminde mutlak emredici olarak düzenlenen çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine eşit olarak bölünmesi kuralı korunmakla birlikte, aksi kararlaştırılabilen, yedek bir hukuk kuralı haline getirilmiş, ekonomik, sosyal ve teknolojik gelişmeler sonucu ortaya çıkan çalışma sürelerinin esnekleştirilmesi ihtiyacı da karşılanmaya çalışılmıştır¹⁸⁸.

Bu düzenleme ile tarafların iş sözleşmesiyle ya da daha sonra anlaşmaları yoluyla, yahut toplu iş sözleşmeleri ile haftalık çalışma süresinin çalışılan günlere farklı şekilde dağıtılması mümkün hale gelmiştir¹⁸⁹. Böylece işçi örneğin günlük 11 saati aşmamak koşuluyla¹⁹⁰ haftanın bir günü 10, 2 günü 11, bir günü 6, bir günü de 7 saat gibi farklı saatlerde çalışılarak haftalık toplam 45 saatlik çalışma süresinin doldurulması

184 Soyer, Yeni İş Yasası Sempozyumu, s. 186; Soyer, Yeni İş Kanunu, s. 24.

185 Süzek, İş Hukuku, s. 605.

186 R.G. 06.04.2004- 25425

187 Eyrenci/ Taşkent/ Ulucan, s. 210.

188 Çelik, İş Hukuku, s. 319.; Gümüş, s. 55.; Caniklioğlu, Çalışma Süreleri, s. 153.

189 Alman hukukunda İşletme Komiteleri, haftalık çalışma süresinin çalışılan günlere dağıtılmasını ilgilendiren kararlara katılma hakkına sahiptir... Tasarıda ise işçi bu konuda işveren karşısında yalnız bırakılmıştır. Soyer, Yeni İş Yasası Sempozyumu, s. 186., dn. 3.

190 Öğretide işçinin 45 saati haftanın üç günü işçinin günde 15’er saat olmak üzere yerine getirmesinin mümkün olacağı ifade edilmiştir. Tunçomağ/ Centel, s. 147. Fakat İş Kanunun 63/2. maddesinde düzenlenen günlük 11 saatten fazla çalışma yapılamayacağı hükmü karşısında bu görüşe katılmak isabetli gözükmemektedir.

mümkündür.¹⁹¹ Bu tür farklı dağılım özellikle turizm, otel veya eğlence sektöründe fayda sağlayabilecektir. Yine hafta sonuna doğru işlerin yoğunlaştığı işyerlerinde de bu uygulama işveren açısından yararlı olacaktır¹⁹².

Haftalık çalışma süresinin 45 saat olarak uygulandığı bir işyerinde çalışma süresinin eşit dağımı halinde de, çalışılan günlere farklı dağılımı halinde de haftalık iş günü 5 işgününden az olamaz. Gerçekten de, bir işyerinde günlük normal çalışma saati kanunda düzenlenen azami 11 saat olarak uygulansa bile haftalık 45 saatlik çalışma ( 11x4=44 ) dördüncü işgünün aşarak beşinci işgününe sarkacaktır. Bu nedenle Türk İş Hukuku mevzuatının haftada 45 saat çalışan işyerlerinde çalışma süresinin 5 günden kısa olmasına ve bu yolla çalışmanın haftanın belirli günlerinde toplanması yoluyla sıkıştırılmış iş haftasının uygulanmasına cevaz vermemektedir¹⁹³. Bununla birlikte haftalık çalışma süresinin 45 saatten kısa uygulandığı bir işyerinde çalışma sürelerinin günde 11 saati aşmayacak şekilde dağıtılmasıyla ( örneğin 42 saat çalışılan bir işyerinde 3 gün 11 saat, dördüncü gün de 9 saat çalışılarak haftalık çalışma süresi tamamlanabilir) sıkıştırılmış iş haftası uygulanabilmesi ve böylece haftada iki yerine üç gün tatil yapılması mümkündür. Haftanın bir gününün daha tatil olarak belirlenmesiyle işçiler kendilerine ve sosyal yaşamlarına daha fazla zaman ayırabilecek, işverenler de bazı işyeri giderlerinden tasarruf edebileceklerdir¹⁹⁴.

Öğretide bir görüşe göre haftalık çalışma süresinin çalışılan günlere eşit olmayan şekilde bölünebilmesi ancak denkleştirme esasıyla birlikte uygulanması halinde mümkün olur. Eşit ölçüde olmaksızın, farklı şekilde günlük çalışma süresi uygulanmasında taraflar serbest bırakılmamıştır. İş Kanununun 63/2. maddesinde düzenlenen “Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz” hükmündeki “ bu halde” ifadesi İş Kanununun 63/2. maddesinde düzenlenen iki esasın birlikte uygulanacağını göstermekte;

denkleştirme süresi uygulamaya konulmadan, haftalık çalışma süresinin iş günlerine eşit

191 Demir, İş Hukuku, s. 142.; Tunçomağ/ Centel, s. 147.

192 Alpagut, Ücret ve İşin Düzenlenmesi, s. 18.

193 Mollamahmutoğlu, s. 678.; Caniklioğlu, Çalışma Süreleri, s. 153. ,dn. 21.

194 Caniklioğlu, Çalışma Süreleri, s. 153- 154.

olmayan şekilde bölünemeyeceği ve bazı haftalar eşit bazı haftalar eşit olmayan şekilde dağıtım yapılamayacağı belirlenmiş bulunmaktadır¹⁹⁵. Aynı görüşe göre, Alman Hukukunda da normal günlük çalışma sürelerinin, daha uzun süreyle uygulanabilmesi ancak denkleştirme süresine bağlı olarak düzenlendiği gibi, Avrupa Birliğinin çalışma sürelerinin düzenlenmesine ilişkin 93/104 sayılı yönergenin 16/2. maddesi de aynı esası doğrulamaktadır¹⁹⁶.

Öte yandan bizim de isabetli bulduğumuz görüşe göre ise, haftalık işgünlerinin çalışılan günlere farklı şekilde dağıtılabilmesi, 63. maddenin ikinci fıkrasında öngörülen denkleştirme süresinin uygulanmasıyla bağlantılı değildir¹⁹⁷. Maddede yer alan “bu halde” ibaresi bir sınırlama yapmak ve denkleştirme yapma olanağını sadece bu duruma hasretmek amacını taşımamaktadır¹⁹⁸. Bu halde ifadesi, 45 saatlik haftalık çalışma süresinin aşılması halinde yapılması gereken denkleştirme ile ilgili sayılmalıdır.

Haftalık çalışma süresinin 45 saatlik azami süreyi aşmamak koşuluyla çalışılan günlere eşit olmayan biçimde dağıtılması denkleştirme kuralının uygulanmasına bağlı değildir¹⁹⁹.

Tarafların çalışma sürelerinin haftanın günlerine farklı şekilde paylaştırılması konusunda yazılı veya sözlü olarak anlaşmaları yeterli olacaktır. Fakat bazı durumlarda taraflar çalışma süresinin işgünlerine paylaştırılması konusunda açık bir düzenleme yapmamış olabilirler. Bu durumda işçi ile işverenin o işyerindeki yerleşik çalışma düzeni konusunda anlaşmış sayılmaları isabetli olacaktır²⁰⁰.

195 Ekonomi, Münir;“4857 Sayılı İş Kanununa Göre Fazla Çalışma Kavramı”, Kamu- İş, C. 7, S. 3, Ankara, 2004, ss. 159- 172, s. 165- 166.

196 Ekonomi, Fazla Çalışma, s. 166.

197 Alpagut, Ücret ve İşin Düzenlenmesi, s. 18.

198 Caniklioğlu, Çalışma Süreleri, s. 155.

199 Çelik, İş Hukuku, s. 320.

200 Caniklioğlu, Çalışma Süreleri, s. 154- 155.