Kadın İşçiler

Çalışma hayatında kadın işçiler cinsiyet faktörüne ve analık durumuna bağlı olarak erkek işçilerden farklı bazı sorunlarla karşılaşır. Sosyal devlet ilkesi gereğince kadınların bünyevi özellikleri, ailevi yükümlülükleri, çocukların bakım ve eğitiminin aksamaması gibi kaygıları göz önünde bulunduran devlet kadın işçileri Anayasa ve İş Hukuku mevzuatı ile koruma altına alır³¹². Mevzuatta bulunan kadın ve erkek işçilere eşit değerde iş için eşit ücret gibi cinsiyete yönelik ayrımcılıkları engelleyen hükümler, yer ve su altında çalışma yasağı, ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırma yasağı gibi kadınların fiziksel ve biyolojik özellikleri gereği korunması gereken alanlarda birtakım ayrıcalıkların tanındığı düzenlemeler bu korumaya örnektir. Gece çalışması da kadın işçilerin özel olarak korunduğu alanlardan biridir³¹³.

1475 sayılı İş Kanunu 69. maddesine göre sanayiye ait işlerde her yaştaki kadınların gece çalıştırılmaları esas itibariyle yasaktı. İşin özelliği icabı kadın işçi çalıştırılması gereken sanayiye ait işlerde, 18 yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmalarına anılan madde uyarınca çıkarılan Kadın İşçilerin Sanayie Ait İşlerde Gece Postalarında Çalıştırma Koşulları Hakkında Tüzük’³¹⁴te gösterilen koşullar içinde izin verilebilirdi³¹⁵. Bu koşullar ise Tüzüğün 2. maddesinde belirtilen işin beceriklilik,

312 Narmanlıoğlu, İş Hukuku, s. 564.

313 Tulukçu, N. Binnur; İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku’nda Gebe ve Anne İşçilerin Korunması, Haber-İş Sendikası Yayınları ( No:21/2000 ), Ankara, 2000, s. 22-24., Tunçomağ/ Centel, s .175.

314 R.G. 22.08.1973- 14633, Anılan Tüzük; 28/04/2006 tarih ve 26152 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan

" Kadın İşçilerin Sanayie Ait İşlerde Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Tüzüğün Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Tüzük" ün 1. maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.

315 Davacının küçük çocuğunun hastalığı sebebiyle 4.1.1992- 20.1.1992 ve 22.1.1992 tarihlerinde işe gelemediği anlaşılmaktadır. Nitekim tanık olarak dinlenen işletme müdürü de, davacının çocuğunun hasta olduğunu söylediğini bildirmiştir. Davacının söz konusu günlerde gece vardiyasında çalıştığı da anlaşılmaktadır. İş Kanunun 69 uncu maddesine göre, bu madde de öngörülen izin alınmadıkça kadın işçilerin gece vardiyasında çalıştırılmaları yasaktır. Nitekim İş Müfettişi de düzenlediği raporda bu konuya değinmiş ve gece çalışması için işverenin gerekli izini almadığını vurgulamıştır. Tüm bu maddi ve hukuki olgular birlikte değerlendirildiğinde çalıştıran işverenin, mazereti nedeniyle gece vardiyasına gelmeyen kadın işçinin iş akdinin feshi, haklı nedene dayanmamaktadır. Yrg 9. H. D. 10.03.1994, E.

1993/ 16161, K. 1994/ 3918., www.kazancı.com.tr ( 15.02.2008 ).

çabukluk ve dikkat isteyen, sürekli olan ve fazla enerji ve kuvvet harcanmasını gerektirmeyen işlerden olması idi.

İş Kanunu’nun 69.maddesinin gerekçesinde de belirtildiği gibi 1475 sayılı İş

Kanunu’ndan farklı olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nda sanayiye ait işyerlerinde³¹⁶ her yaşta kadın için getirilen yasak; bu yasaklamanın kadın işçinin istihdam olasılıklarının kısıtlanmasına ve postalar halinde çalışmanın yaygın olduğu sanayiye ait işyerlerinde çalışmaktan yoksun bırakılmasına neden olduğu, kadın-erkek eşitliği sağlanması gerektiği düşüncesinin uluslararası öğretide yayılması ve diğer ülkelerin bu konudaki tutumu dikkate alınarak kaldırılmıştır³¹⁷.

On sekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığı’nın görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir ( İş Kanunu m. 73/II ). Bu hüküm doğrultusunda Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik ( KPHY )çıkarılmıştır³¹⁸. Kadın işçilerin gece çalışmaları için izin alma zorunluluğu kaldırıldığından, işveren sadece gece postasında çalıştırılacak kadın

316 4857 sayılı İş Kanununun bir işin Kanunun uygulanması bakımından sanayi, ticaret, tarım ve orman işlerinden sayılıp sayılamayacağının Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından bir yönetmelikle düzenleneceğini öngören 111. maddesi, 5763 sayılı Kanunun 11 maddesi ile değiştirilmiştir. Bu değişiklik uyarınca, Kanunun uygulanması bakımından; sanayiden, ticaretten, tarım ve orman işlerinden sayılacak işlerin esasları maddede sıralanmış, maddede sayılan esaslar doğrultusunda bir işin 4857 sayılı Kanunun uygulanması bakımından sanayi, ticaret, tarım ve orman işlerinden hangisinin kapsamında sayılacağı; Sanayi ve Ticaret, Çevre ve Orman ile Tarım ve Köyişleri bakanlıklarının görüşleri alınarak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca altı ay içinde çıkarılacak bir yönetmelikle düzenleneceği hüküm altına alınmıştır.

317 Diğer ülkelerdeki değişime örnek olarak 1989 yılında Fransa’da sanayide faaliyet gösteren bir işverenin işletmesindeki kadın işçileri gece postasında çalıştırması nedeniyle hakkında açılan ceza davası ile başlayan süreç gösterilebilir. Uluslararası Çalışma Örgütü ( UÇÖ )’nün 89 no’lu sözleşmesine uygun olarak düzenlenen Fransız İş Kodu’nun L-23. maddesine göre sanayide kadın işçilerin gece çalıştırılması yasaktır. Diğer yandan Avrupa Konseyi’nin ise 9 Şubat 1976 tarihli 76/207/EEC Yönergesi’nin 5.

maddesinde çalışma koşullarında kadın-erkek eşitliği öngörülmektedir. Davanın görüldüğü Illkirch Ceza Mahkemesi Avrupa Adalet Divanı’ndan anılan yönergenin doğru yorumu konusunda görüş bildirmesini ister. Avrupa Adalet Divanı; 25 Temmuz 1991’de 76/207 sayılı Yönerge’nin 5. maddesinin “üye devletlerde bazı istisnalar dışında kadınların gece çalışmasının yasak olduğuna dair düzenlemeler yapamayacağı ilkesinin” açık olarak düzenlendiğine ve üye ülkelerin buna uyma mecburiyeti olduğuna hükmeder. Mahkemenin bu kararı sonrasında Fransa ve ardından Belçika UÇÖ’nün 89 no’lu sözleşmesine ilişkin onaylarını fesheder. Diğer ülkelerin de onaylarını çekmeye başlamasıyla Uluslararası Çalışma Örgütü kadın işçilerin gece sanayide çalışmasını yasaklayan hükmün kaldırılıp, kadın işçilerin çalışma şartlarını erkeklerinki gibi düzenlendiği 171 sayılı sözleşmeyi hazırlar. Blanpain, s. 564-567., Grumiau, s. 5. “Night Work” s. 1.

318 09.08.2004 – RG.25548

işçilerin isim listelerinin ilgili bölge müdürlüğüne yollamakla yükümlüdür ( KPHY m.

10 ).

KPHY 5. maddesine göre kadın işçiler her ne şekilde olursa olsun gece postasında yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamazlar. Bu kesin ifade karşısında kadın işçilerin genel nedenler dışındaki nedenlerle de ( örneğin İş K. 42. ve 43. maddelerinde düzenlenen zorunlu nedenlerle ve olağan üstü hallerde ) fazla çalışmaya tabi tutulamayacakları söylenebilir³¹⁹.

Yargıtay kararına konu olan bir olayda³²⁰; “acil servis hemşiresi olarak 08.00-20.00 ile 20.00-08.00 saatleri arasında iki vardiya esasına göre dönüşümlü olarak görev yapan bayan işçi gece vardiyalarında 12’şer saat çalıştırılmıştır. Yargıtay’a göre işçi bu çalışma şeklini bilerek işe girmiş olsa da yasanın ve yönetmeliğin çalışma koşullarını belirleyen anılan hükümleri karşısında iş sözleşmesi ile işyeri uygulamalarının bağlayıcılığından söz edilemez. Çalışma koşullarını belirleyen kaynaklar sıralamasında daha üst sıralarda yer alan yasa hükmü ile yönetmeliğe değer verilmelidir. Yasa ve yönetmelikte belirlenmiş olan çalışma koşullarının uygulanmaması 4875 sayılı İş Kanununun 24/II’nin son cümlesine göre işçiye haklı nedenle fesih imkanı vermektedir.

Somut olayda davacı işçi iş sözleşmesini haklı olarak feshettiğinin kabulü gerekir”.

Gece çalışmasına katılırken kadın işçinin ulaşım zorluğu çekebileceği göz önüne alınarak işveren için işyerinin belediye sınırlarına dahil olup olmamasına göre farklı düzenlenen bir yükümlülük getirilmiştir. Buna göre: “belediye sınırları dışındaki her türlü işyeri işverenleri ile belediye sınırları içinde olmakla beraber, posta değişim saatlerinde alışılmış araçlarla gidip gelme zorluğu bulunan işyeri işverenleri, gece postalarında çalıştıracakları kadın işçileri, sağlayacakları uygun araçlarla ikametgahlarına en yakın merkezden işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür” ( KPHY m.6 )³²¹.

319 Ekmekçi , Postalar Halinde Çalışma, s.53.; Mollamahmutoğlu, s. 686.

320 Yrg. 9.H.D. 27.06.2006, E. 2006/ 11382, K. 2006/ 18958, TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, C. 20- 21., Mayıs-Ağustos 2007., S. 6- 1., s. 125-127.

321 İş Kanununun 66. maddesinin f bendinde işçilerin demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen sürelerin çalışma sürelerinden sayılacağı düzenlenmiştir.

Hemen ardından işin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmayacağı belirtilmiştir. Gece

KPHY’nin 7. maddesine göre kadın işçilerin, gece postalarında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan önce işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktorlarına muayene ettirilerek, çalışmalarına engel bir durumun olmadığına dair sağlık raporlarının alınması şarttır. Bu işçilerin muayeneleri İş Kanununun 69. maddesinin 4. fıkrasından farklı olarak en geç iki yılda bir değil; her altı ayda bir tekrarlanacaktır. KPHY’de her ne kadar Sosyal Sigortalar Kurumu doktorundan bahsedilse de 5283 sayılı Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Ait Sağlık Birimlerinin Sağlık Bakanlığına Devredilmesine Dair Kanun uyarınca Sosyal Sigorta Kurumu hastaneleri Sağlık Bakanlığı’na devredildiğinden raporun devlet hastaneleri, üniversite hastanelerin vs. hastanelerden alınabilir³²².

“Kadın işçinin kocası da işin postalar halinde yürütüldüğü aynı veya ayrı bir işyerinde çalışıyor ise, kadın işçinin isteği üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı gece postasına rastlamayacak şekilde düzenlenir” ( KPHY m. 8/I ). “Aynı işyerinde çalışan kadın- kocanın aynı gece postasında çalışma istekleri işverence olanak oranında karşılanır ( KPHY m. 8/II )”. Buradan anlaşılacağı üzere işveren ilk fıkrayı yerine getirmekle yükümlü tutulmuşken, 2. fıkrada isteğin “olanak kadar” karşılanacağı düzenlenerek, işverene isteği karşılamada esneklik sağlanmış, işin gereği kadın işçinin ve kocasının aynı postada bulunması işveren için güçlük gösterecekse bu isteği reddedebilme hakkı tanınmıştır³²³. Eşiyle aynı işyerinde çalışmayan kadın işçiler için çalıştığı işyerinde kendi gece postalarının uygun biçimde düzenlenmesi isteği bakımından işverene eşinin çalıştığı postanın saatlerini işverene bildirme yükümünün varlığından söz edilebilir³²⁴. Yönetmeliğin 8. maddesinde karı-koca tabirleri kullanıldığından bu hükümden sadece medeni kanun hükümlerine göre evli eşler yararlanabilecektir. Dini nikahlı veya birlikte yaşayan çiftlerin hükümden yararlanamayacağı açıktır³²⁵.

postalarında çalışan kadın işçilerin işyerine getirilip götürülmelerinin işin niteliğinden kaynaklanmadığından araçta geçen süre çalışma süresinden sayılamaz. Ekonomi s. 293-294.; Saracel, s.

105.; Ekmekçi, Postalar Halinde Çalışma, s. 53.; Korkusuz, s. 77.

322 Akyiğit, s. 1877.

323 A.y.

324 Akyiğit, s. 1858.

325 Mollamahmutoğlu, s. 690.

Gebelik ve analık durumunda ise kadın işçilerin gece çalışmaları yasaklanmıştır.

“Kadın işçiler, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın işçiler ise doğum tarihinden başlamak üzere altı ay süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar. Emziren kadın işçilerde bu süre, ana ve çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktoru raporuyla belgelenmesi halinde, bir yıla kadar uzatılır” ( KPHY m. 9/ I ).”Bu işçilerin anılan sürelerdeki çalışmaları, 14/7/2004 tarihli ve 25522 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik hükümleri saklı kalmak üzere, gündüz postalarına rastlayacak şekilde düzenlenir” ( KPHY m. 9/ II ).

İşyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu³²⁶, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktorundan alınması gereken rapor sadece emziren kadın işçilerle ilgili bir yükümlülük olduğundan; kadın işçilerin gebe olduklarını tespit eden doktor raporunun alınacağı yerler bu sınırlamaya tabi değildir. İşçi; gebelik testinin sonucunu rapor halinde yazabilecek bir doktorun bulunması halinde laboratuarlardan bile bu raporu alabilecektir. Zira Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğin 4. maddesindeki tanımlara göre gebe işçi; işverenini durumu hakkında herhangi bir sağlık kurumundan alacağı belge ile bilgilendiren kişidir.