Devamlı Yer Değiştiren İşlere Getirilip Götürülme Süresi

“Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler” çalışma sürelerinden sayılır ( m.66/I bent f ).

İşçilerin işyerine toplu şekilde getirip götürülmelerinin çalışma süresinden sayılması anılan maddede sayılan koşulların bir arada bulunmasına bağlıdır¹⁵⁷. Maddeye göre, öncelikle işyeri işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede olmalıdır. Uzaklık göreceli bir kavramdır. İşçilerin yerleşim yeri ile işyeri arasındaki mesafenin yürüyerek

155 Bu gibi durumlarda emzirme izinlerinin hiç kullandırılmaması veya işçinin evinin uzaklığı nedeniyle anlamsız kalması olasılıkları karşısında toplu kullandırılmasının daha doyurucu olabileceği görüşü için bkz. Akyiğit, İş Kanunu Şerhi, s. 1824.

156 Demir, İş Hukuku, s. 163.

157 Yrg. 9.H. D. 14.07.1971, E. 1971/ 971, K. 1971/ 464, Çenberci, s. 670.

aşılması çok güç, zaman alıcı ve yorucu ise işyerinin uzakta olduğundan söz edilebilir¹⁵⁸. Diğer yandan işçilerin yerleşim yerinden uzakta bulunan işyerine otobüs vb. düzenli bir ulaşım aracı yoksa veya bu araçlardan işin niteliği gereği yararlanılamıyorsa da işyerinin uzakta olduğu varsayılabilir¹⁵⁹. İşyeri uzak mesafede olmasına rağmen işe giriş ve çıkış saatlerinde ve diğer hallerde ulaşım araçlarından rahatlıkla yararlanılabiliyorsa artık işyerinin uzaklığından söz edilemez¹⁶⁰. Konuya ilişkin somut hukuki uyuşmazlıklarda mesafenin uzak olup olmadığının tespiti çoğunlukla bilirkişi aracılığıyla incelemeyi gerektirmektedir¹⁶¹.

İşçilerin işyerine getirilip götürülme sürelerinin çalışma süresinden sayılabilmesi için gereken ikinci koşul işçilerin işyerine toplu ve düzenli bir şekilde getirilip götürülmeleridir. Toplu şekilde getirilip götürülme birden fazla işçinin birlikte getirilip götürülmesini ifade eder. Eğer toplu taşıma gerçekleşmiyor örneğin tek bir işçi getirilip götürülüyorsa¹⁶² veya işçiler işverenin sağladığı değil kendi olanaklarıyla yani yürüyerek¹⁶³ veya başka araçlarla işe geliyorsa anılan koşul gerçekleşmemiş sayılır¹⁶⁴. Toplu taşıma bütün işçilerin aynı anda getirilip götürülmesini ifade etmez. Değişik zamanlarda ( örneğin işyerinde postalar halinde çalışılıyorsa posta sayısı kadar ) ve ayrı ayrı araçlarla taşıma da toplu nitelik gösterir. Kimi zamanlarda herhangi bir nedenle ulaşım aracında sadece bir işçi bulunabilir, burada önemli olan aracın sadece bir işçi için değil toplu taşıma için tahsis edilme amacının varlığı olup herhangi bir sebeple tek işçinin araçta bulunması toplu şekilde getirilip götürülme niteliğine halel getirmez¹⁶⁵. Ayrıca, toplu taşımanın işverenin kendi araçlarıyla bizzat yapılması aranmamakta;

158 Ekonomi, İş Hukuku, s. 287.

159 ...Bilirkişi raporunda, davacının çalıştığı fabrika ile istasyon arasıdaki mesafenin 2300 metreden ibaret olduğunu belirtmiştir.( ...Bu durumda ) uzak mesafe unsurunun gerçekleşmiş olduğunu kabule imkan yoktur. Davacının çalıştığı fabrika, Belediye sınırları içinde ve yakın bir mesafede kurulu olduğu gibi halk araçları da bu yere sefer yapmaktadır. O halde işçilerin hep birlikte getirip götürülmeleri işin mahiyetinden doğmayıp mahza sosyal yardım gayesine matuf olmak ve binnetçe araçta geçen zaman iş süresinden sayılmamak gerekir. 9.H.D. 26.03.1971, E. 1971/ 5490, K. 1971/ 4136, Akyiğit, İş Kanunu Şerhi, s. 1833.

160 Süzek, İş Hukuku, s. 610; Mollamahmutoğlu, s. 682; Akyiğit, İş Kanunu Şerhi, s. 1825.

161 Çenberci, s. 668.

162 Ekonomi, İş Hukuku, 287; Mollamahmutoğlu, s. 683; Akyiğit, İş Kanunu Şerhi, s. 1826.

163 Davacı işyerine 5 kilometre uzaklıkta bulunan bir köyde oturmaktadır. İşyerine, aradaki mesafeyi bilerek girmiş ve yürüyerek gidip gelmiştir. Davalı tarafından hiçbir zaman İş Kanunu’nun 62. maddesine göre topluca götürülüp getirilmemiştir... 9.H.D. 07.03.1974, E. 1974/ 34702, K. 1974/ 4833, Çenberci, s.

675.

164 Tunçomağ/ Centel, s. 146.

165Çenberci, s. 670; Mollamahmutoğlu, s. 683.

taşımanın işverence sağlanmış olması yeterli görülmektedir¹⁶⁶. Taşıma yapılan aracın çeşidi de önem taşımaz. Fakat aracın insan taşımada trafik düzeninin gerektirdiği şekilde sağlık ve güvenlik kurallarına uygun olması zorunludur¹⁶⁷.

Düzenli şekilde getirilip götürülme ile anlatılmak istenen taşımanın belli bir program çerçevesinde gerçekleştirilmesidir. Örneğin işçi veya işçi grubu her sabah aynı yerden aynı saatte alınarak işyerine getiriliyor ve işin bitiminde aynı yere bırakılıyorsa bu taşımanın düzenli olduğundan söz edilebilir¹⁶⁸.

Toplu taşımada yolda geçen sürelerin çalışma sürelerinden sayılmasının üçüncü ve en önemli koşulu getirip götürmenin işin niteliğinden kaynaklanması gerekliliğidir.

Eğer iş; bentte örnek verilen demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi sabit olmayıp¹⁶⁹ ilerledikçe yer değiştirme zorunluluğu doğuruyorsa bu gibi hallerde işçilerin toplu taşınması işin niteliğinden kaynaklanmış olup yolda geçen süreler çalışma sürelerinden sayılır¹⁷⁰. Anılan bentte örnekleri verilen işlere baraj ve dalgakıran inşaatı, elektrik ve telefon hatlarının dikilmesi işleri de şehir ve kasabalardan uzakta bulunmak koşuluyla örnek gösterilebilir¹⁷¹.

Örneğin, şehirden uzakta olan, ulaşım araçlarının rahat ve kolay bulunamadığı, hatta bir tepeye kurulduğu için yürüyerek ulaşımın çok zahmetli ve uzun süreceği mutlaka araçla ulaşılması gereken bir çöp artıma tesisinde çalışan işçilerin işveren tarafından temin edilen araçlarla her gün düzenli ve toplu şekilde getirilip götürülmeleri örneğine bakacak olursak; bu toplu taşımanın işin niteliğinden kaynaklanmadığı için yolda geçen sürelerin çalışma sürelerine dahil edilemeyeceğini görürüz. Zira ulaşım için bütün olumsuz koşullara rağmen işyeri sabittir, iş ilerledikçe yer değiştirmeyi zorunlu kılan bir yapısı bulunmamaktadır.

166 Süzek, İş Hukuku, s. 610.

167 Çenberci, s. 670.

168 Mollamahmutoğlu, s. 683.

169 ...Soma’dan sabit ve daimi tesisleri havi işyerine götürülüp getirilmeleri işin mahiyetinden değil aradaki mesafeden doğma bir zarurettir. İşverenin vasıta tahsis edip taşımasını da sosyal yardım niteliğinde kabul etmek gerekir... 9.H.D. 14.09.1976, E. 1976/ 11249, K. 1976/17901, Akyiğit, İş Kanunu Şerhi, s. 1833.; Yrg. HGK. 21.10.1970, E. 1970/ 501, K. 1970/600, Çenberci, s. 675.

170 Ekonomi, İş Hukuku, s. 284.; Demir, İş Hukuku, s. 163.

171Çenberci, s. 669.; Süzek, İş Hukuku, s. 611; Tunçomağ / Centel, s. 146.

Bütün bu haller yasal çalışma süresinden sayıldığı için, bu sürelerin eklenmesiyle bulunan çalışma süresi, işçinin haftalık normal çalışma süresini aşıyorsa, işçi fazla çalışma ücretine hak kazanır¹⁷².

İş Kanununun 66. maddesinin yanı sıra, Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ‘in 7. maddesinde, bu yönetmelik kapsamına giren çocuk ve genç işçiler için 66. maddede düzenlenmeyen bazı farazi çalışma süreleri öngörülmüştür. Buna göre;

a)İşverenin vermesi gereken eğitimlerde geçen süreler, b) İşverenin işyeri dışında gönderdiği kurslar ve toplantılarda geçen süreler ile yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından düzenlenen mesleki eğitim programlarında geçen süreler,

c) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından çalışan çocuk ve gençler ile ilgili olarak düzenlenen konferans, kongre, komisyon ve benzeri toplantılara temsilci olarak katılmaları nedeniyle işlerine devam edemedikleri süreler, çalışma süresinden sayılır.

Bu bağlamda çocuk ve genç işçilerin Yönetmeliğin anılan maddesinin b bendi uyarınca işyeri dışında alacakları eğitim nedeniyle ve c bendi uyarınca katılacakları toplantılar nedeniyle yolda geçen sürelerin de çalışma sürelerinden sayılması isabetli olacaktır.