Çocuk ve Genç İşçiler

İnsanın fiziki ve fikri gücü çocukluk, gençlik, orta yaşlılık ve yaşlılık dönemlerinde farklılık gösterir. Çocukluk dönemi de yaşlılık gibi fiziki ve fikri güçte düşüklük yaşanan doğal bir dönem olduğundan çocukların korunmaları hukuken gereklidir³²⁷.

326 Bkz. s. 67, dn. 306

327 Narmanlıoğlu, Ünal; “İş Hukukunda Çocukların Korunması”, Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2000, ss. 669-681, s. 669.

Erken yaşta çalışmaya başlayan ve her gün tekdüze işler yapan çocukların, yeni bilgiler öğrenmeye fırsat bulamadığından fiziki gelişimleri yanında zihinsel gelişimleri de yaşıtlarına göre geri kalır³²⁸. Yüksek nitelik, ileri teknoloji gerektiren ve tüm ülkelerdeki endüstrileri etkileyen yeni üretim şekli karşısında nitelikli işçiye, teknisyene, mühendise ve bilim adamına duyulan ihtiyaç giderek artarken, niteliksiz işçiye duyulan ihtiyaç azalmaktadır. Çocuk ve gençlerin genel veya mesleki eğitim görmemeleri ya da yetersiz eğitim görmeleri gelecekteki istihdam şanslarının azalmasına veya çalışmaları halinde sürekli niteliksiz işlerde çalışmalarına neden olabilir. Böylece yoksul ve niteliksiz çocuk yoksul ve niteliksiz bir yetişkine dönerken toplumsal bir sorun olarak kalmaya devam eder³²⁹. Çocukların bir toplumun geleceği olduğu düşünüldüğünde; güçsüz, sağlıksız ve niteliksiz büyüyecek çocuk ve gençlerin gelecekteki durumlarının ekonomik sonuçları yanında toplum sağlığı ve gelişimi açısından da oldukça tehlikeli olduğu görülür³³⁰. Gelecekte bu tip olumsuzluklarla karşılaşılmaması için kanun koyucu çeşitli önlemler alır. Belli yaşa kadarki çocukların çalışmasını yasaklayan kanun koyucu, çalışmasına izin verilen yaştaki çocuk ve gençlerin bazı işlerde çalışmasını yasaklar, çalışmaları engellenmeyen çocuk ve genç işçilerin çalışma şartlarını ise yetişkinlerle bir tutmayarak özel olarak düzenler, örneğin çalışma sürelerinin kısa tutulması, ara dinlenmelerin daha uzun tanınması gibi hafifletilmiş çalışma şartları öngörür³³¹.

Yetişme çağında bulunan küçükler için gece dönemi; uyku ihtiyaçları ve uykunun gelişimlerine yaptığı katkı açısından daha da önem taşımaktadır³³². Bu nedenle gece çalışması, çalışmakta olan çocuk ve genç işçiler için yetişkinlerden ayrı maddelere tabi tutulmuştur. Sanayiye ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin³³³ gece çalıştırılması yasaktır³³⁴ ( İş K. m. 73/I ). Sadece sanayiye ait işlerde gece

328 Bakırcı,, s. 53.; Narmanlıoğlu, İş Hukuku, s. 560.; Mollamahmutoğlu, s. 685.

329 Bakırcı, s. 60- 62.

330 Narmanlıoğlu, Çocukların Korunması, s. 673- 674.

331 Narmanlıoğlu, İş Hukuku, s. 562.

332 Tunçomağ/ Centel, s.180., Centel, Tankut; Çocuklar ile Gençlerin İş Güvenliği, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No: 667, İstanbul, 1982, s. 165.

333 İş Kanununun 71. maddesinde 15 yaşını tamamlamamış işçiler çocuk, 15 yaşını tamamlamakla birlikte 18 yaşını tamamlamamış işçiler ise genç işçi olarak tanımlanır.

334 Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nun 174. maddesi ve İş Kanunu’nun 73. maddesi uyarınca; küçük ve genç işçilerin gece çalıştırılması hakkında mutlak nitelikte yasak getirilmesi karşısında, bir bölümü gece

çalışması yasaklandığı için İş Kanununun 4. maddesi uyarınca İş Kanununa tabi tutulmuş olan ticaret, tarım, orman işlerinde çocukların gece çalıştırılmasının mümkün olduğu düşünülebilir³³⁵. PHÇY’nin 5. maddesi ise İş Kanununun 69. maddesinin birinci fıkrasında tanımlanan gece dönemine denk düşen 20.00-06.00 saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmalarını yasaklayarak, kanunun aksine sadece sanayiye ait işlerde değil bütün işlerde gece çalışmasını düzenlemiştir.

İş Kanunu kapsamı dışında kalan işlerde çalışan çocuk ve genç işçilere ise gece çalışması hakkında 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun³³⁶ 174. maddesi uygulanacaktır. Bu maddeye göre on iki yaş ile on altı yaş arasında bulunan çocukların saat yirmiden sonra gece çalışmaları yasaktır³³⁷. Bu nedenle Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’na tabi on iki yaş ile on altı yaş arasında bulunan çocuklar sanayiye ait işlerde çalıştırılamayacakları gibi, sanayi dışındaki işlerde de gece çalıştırılamaz³³⁸. Kanuna göre 16 yaşından büyük fakat 18 yaşından küçük genç işçiler gece çalıştırılabilecektir³³⁹.

Öğretide bir görüşe göre PHÇY’nin 5. maddesindeki düzenleme genel nitelikte olduğu için, çocuk ve genç işçiler sanayi dışı işlerde de gece çalıştırılamayacaktır³⁴⁰. Aynı doğrultuda bizim de katıldığımız bir diğer görüşe göre; PHÇY’nin anılan hükmü postalar halinde çalışma yapan işyerlerinde işin sanayiden olup olmamasına bakılmaksızın 18 yaşından küçüklerin gece postalarında çalıştırılmalarına ilişkin bir yasak koymaktadır³⁴¹. İş Kanunu’nun 71. maddesinin 3. fıkrasında on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile on beş yaşını tamamlamış, ancak on sekiz yaşını tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işler, on dört yaşını bitirmiş ve ilk öğretimini tamamlamış çocukların

süresinde kalmakla birlikte çalışma süresinin yarısından çoğunun gündüz süresinde gerçekleştirildiği için gündüz işi sayılan işlerde de genç işçilerin çalıştırılması söz konusu olmayacaktır.

335 Mollamahmutoğlu, s. 685.

336 R.G. 06.05.1930-1489

337 Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nda ayrı bir gece süresi tanımı düzenlenmediği için İş Kanununun 69.

maddesindeki tanımın örnekseme yolu ile bu kanun için de kabul edileceği görüşü için bkz. Bakırcı, s.

308., Centel, s. 169.

338 Tunçomağ/ Centel, s. 180.

339 Centel, s. 167-168.

340 Bakırcı, s. 308., Aynı doğrultuda Songu, s. 322.

341 Mollamahmutoğlu, s. 685.

çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşulları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından altı ay içinde çıkarılacak bir yönetmelikle belirleneceği düzenlenmiştir. Bu madde uyarınca çıkarılan Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ( ÇGHY )³⁴² Ek 3’te çocuk ve genç işçilerin çalıştırılamayacakları işler hüküm altına alınmıştır. Ek 3’e göre 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinde belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde çocuk ve genç işçilerin çalıştırılması yasaktır³⁴³. İş Kanunu uyarınca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na verilen yetki doğrultusunda çıkarılan, dolayısıyla kanunun çizdiği sınırlar içinde kalan düzenleyici işlemlerden ( intra legem )³⁴⁴ olan Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik birlikte değerlendirildiğinde İş Kanunu’na tabi bütün işlerde çalışan 18 yaşından küçük tüm işçilerin gece çalıştırılmasının yasak olduğu anlamına ulaşmak mümkün görünmektedir. Bununla birlikte 18 yaşını dolduran kadın işçilerin gece çalıştırılmaları ile ilgili koşulların ayrıntılı olarak bir yönetmelikle düzenlenmesini öngören kanun koyucu; kanunen korunmaya daha çok ihtiyaç duyan 18 yaşından küçük erkek ve kadın genç işçilerin gece çalıştırılma koşullarıyla ilgili bir yönetmelik düzenlenmesini öngörmemiştir. Bu nedenle İş Kanunu’nda açıkça düzenlenemese de 18 yaşından küçük işçilerin sanayi dışında işlerde çalıştırılabileceği sonucuna varmanın mümkün görünmediği söylenebilir.

İş Kanunu’na ve Umumi Hıfzısıhha Kanunu’na tabi genç işçiler arasında gece çalıştırılma yaşına ilişkin yapılan ayrım; çocuk ve genç işçilerin gece çalışma yasağıyla ilgili olan Uluslararası Çalışma Örgütü’nün sözleşme ve tavsiyelerine³⁴⁵, Avrupa Sosyal Şartı’nın 7.maddesine ve genç çalışanların korunmasına dair 22 Haziran 1994’te kabul edilen AB’nin 94/33/EC sayılı yönergesi olmak üzere birçok uluslararası sözleşme ve

342 R.G. 06.04.2004- 25425

343 Ekmekçi, Postalar Halinde Çalışma, s. 54.

344 Gözler, Kemal; Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Güncelleştirilmiş ve Genişletilmiş 5. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2008, s. 416.

345 1919 tarihli 6 sayılı Gençlerin Sanayide Gece Çalıştırılmaları Hakkında Sözleşme, bunu değiştiren 1948 tarihli 90 sayılı Gençlerin Sanayide Gece Çalıştırılmaları Hakkında Sözleşme, 1946 tarihli 79 sayılı Gençlerin Sanayi Dışı İşlerde Gece Çalıştırılmaları Hakkında Sözleşme ve bunu tamamlayan 80 sayılı Tavsiye Kararı, 1921 tarihli 14 sayılı Çocuk ve Gençlerin Tarımda Gece Çalıştırılmaları Hakkında Tavsiye Kararı.

tavsiyeye aykırıdır³⁴⁶. Gece çalışması ile ilgili mevzuattaki bütün hükümler değiştirilerek 18 yaşından küçük bütün çocuk ve genç işçilerin sadece sanayide değil bütün işlerde gece çalışmalarının yasaklanması yerinde olacaktır³⁴⁷.

3. Çocuk, Genç İşçileri ve Kadın İşçileri Koruyucu Hükümlere Aykırılığın