Çalışma grubunda yer alan rehber öğretmenlere “Okul yöneticileri ve öğretmenlerden başka beklentileriniz var mıdır? Nelerdir?” soruları yöneltilmiştir. Rehber öğretmenlerin okul yöneticilerinden beklentileri aşağıdaki tabloda sunulmuştur.
Tablo 15
Rehber Öğretmenlerin Okul Yöneticilerinden Diğer Beklentileri
Görüşler n Katılımcı
Yöneticilerin rehberlik alanı hakkında bilgi sahibi olmaları
10 RÖ1, RÖ4, RÖ14, RÖ15, RÖ19, RÖ22,
RÖ32, RÖ36, RÖ40, RÖ46
Yöneticilerin rehberlik hizmetleriyle ilgili yanlış algılara sahip olmamaları
7 RÖ1, RÖ2, RÖ10, RÖ20, RÖ36, RÖ38,
RÖ40
Yöneticilerin rehberlik servisiyle işbirliği halinde olmaları
7 RÖ3, RÖ5, RÖ6, RÖ12, RÖ15, RÖ40,
RÖ41
Yöneticilerin rehberlik hizmetlerine önem vermeleri
7 RÖ5, RÖ11, RÖ12, RÖ20, RÖ22, RÖ44,
RÖ45
Yöneticilerin rehberlik çalışmalarına destek/yardımcı olmaları
6 RÖ6, RÖ10, RÖ22, RÖ40, RÖ44, RÖ46
Yöneticilerin rehberlik servisiyle iletişim halinde olmaları
6 RÖ1, RÖ18, RÖ25, RÖ28, RÖ31, RÖ47
Yöneticilerin etik ilkelere dikkat etmeleri 5 RÖ3, RÖ4, RÖ10, RÖ29, RÖ42
Rehberlik servislerinin fiziksel koşullarının iyileştirilmesi
5 RÖ2, RÖ8, RÖ10, RÖ22, RÖ42
Yöneticilerin kendilerini geliştirmeleri 4 RÖ1, RÖ14, RÖ18, RÖ21
Rehberlik alanına saygı duyulması 4 RÖ7, RÖ23, RÖ30, RÖ45
Yöneticilerin HİE/Kurs almaları 3 RÖ9, RÖ14, RÖ32
Yöneticilerin idari görev vermemeleri 3 RÖ10, RÖ16, RÖ36
Yöneticilerin duyarlı davranmaları 3 RÖ5, RÖ31, RÖ34
Okullarda rehber öğretmen sayısının artırılması
2 RÖ1, RÖ3
Rehberlik hizmetlerine karşı önyargılı
olmamaları 2 RÖ1, RÖ15
Rehberlik servislerinin RAM’lara bağlı olarak çalışması
2 RÖ13, RÖ43
Tablo 15’te rehber öğretmenlerin, okul yöneticilerinden beklentileri sunulmuştur. Tablo incelendiğinde, rehber öğretmenlerin yöneticilerden beklentileri; rehberlik ile ilgili bilgi sahibi olmaları (n = 10), yöneticilerin yanlış algılara sahip olmamaları (n = 7), rehberlik servisiyle iş birliği halinde olmaları (n = 7), yöneticilerin rehberlik hizmetlerine önem vermeleri (n = 7), rehberlik çalışmalarına destek/yardımcı olmaları (n = 6), rehberlik servisiyle iletişim halinde olmaları (n = 5), etik ilkelere dikkat etmeleri (n = 5), rehberlik servislerinin fiziksel koşullarının iyileştirilmesi (n = 5), yöneticilerin kendilerini geliştirmeleri (n = 4), rehberlik alanına saygı duymaları (n = 4), yöneticilerin HİE/kurs almaları (n = 3), yöneticilerin idari görev vermemeleri (n = 3), duyarlı davranmaları (n = 3), okullarda rehber öğretmen sayısının artırılması (n = 2), rehberlik hizmetlerine karşı önyargılı olmamaları (n = 2) ve rehberlik servislerinin RAM’lara bağlı olarak çalışmasıdır (n = 2).
Tablo 16
Rehber Öğretmenlerin Öğretmenlerden Diğer Beklentileri
Görüşler n Katılımcı
Öğretmenlerin rehberlik alanı hakkında bilgi sahibi olmaları
10 RÖ1, RÖ4, RÖ14, RÖ15, RÖ19, RÖ22, RÖ32,
RÖ36, RÖ40, RÖ46
Öğretmenlerin rehberlik
hizmetleriyle ilgili yanlış algılara sahip olmamaları
7 RÖ1, RÖ2, RÖ10, RÖ20, RÖ36, RÖ38, RÖ40
Öğretmenlerin rehberlik servisiyle işbirliği halinde olmaları
7 RÖ3, RÖ5, RÖ6, RÖ12, RÖ15, RÖ40, RÖ41
Öğretmenlerin rehberlik hizmetlerine önem vermeleri 7 RÖ5, RÖ11, RÖ12, RÖ20, RÖ22, RÖ44, RÖ45 Öğretmenlerin rehberlik çalışmalarına destek/yardımcı olmaları 6 RÖ6, RÖ10, RÖ22, RÖ40, RÖ44, RÖ46
Öğretmenlerin rehberlik servisiyle
iletişim halinde olmaları 5 RÖ1, RÖ18, RÖ25, RÖ31, RÖ47 Öğretmenlerin sorumlu davranmaları 5 RÖ1, RÖ12, RÖ14, RÖ31, RÖ42
Öğretmenlerin kendilerini geliştirmeleri
4 RÖ1, RÖ14, RÖ18, RÖ21
Rehberlik alanına saygı duyulması 4 RÖ7, RÖ23, RÖ30, RÖ45
Öğretmenlerin HİE/Kurs almaları 3 RÖ9, RÖ14, RÖ32
Rehberlik ders saatlerinin verimli kullanılması
3 RÖ12, RÖ16, RÖ34
Öğretmenlerin duyarlı davranmaları 3 RÖ5, RÖ31, RÖ34
Öğretmenlerin etik ilkelere dikkat etmeleri
2 RÖ3, RÖ42
Rehberlik hizmetlerine karşı önyargılı olmamaları
2 RÖ1, RÖ15
Tablo 16’da rehber öğretmenlerin, öğretmenlerden beklentileri sunulmuştur. Tablo incelendiğinde, rehber öğretmenlerin öğretmenlerden beklentileri; rehberlik ile ilgili bilgi sahibi olmaları (n = 10), öğretmenlerin rehberlikle ilgili yanlış algılara sahip olmamaları (n = 7), rehberlik servisiyle iş birliği halinde olmaları (n = 7), öğretmenlerin rehberlik hizmetlerine önem vermeleri (n = 7), rehberlik çalışmalarına destek/yardımcı olmaları (n = 6), rehberlik servisiyle iletişim halinde olmaları (n = 5), öğretmenlerin sorumlu davranmaları (n = 5), öğretmenlerin kendilerini geliştirmeleri (n = 4), rehberlik alanına saygı duymaları (n = 4), öğretmenlerin HİE/kurs almaları (n = 3), rehberlik ders saatlerinin verimli kullanılması (n = 3), duyarlı davranmaları (n = 3), etik ilkelere dikkat etmeleri (n = 2), rehberlik hizmetlerine karşı önyargılı olmamalarıdır (n = 2).
Verilen cevaplara ilişkin en çok vurgulanan, özel ve önemli görülen kısımlar rehber öğretmenlerin kendi ifadeleri ile aşağıda belirtilmiştir.
Eğitim-Öğretim bir bütün denilse de şuan sadece öğretim bulunmakta. Okul yöneticileri kendilerini geliştirmeye açık olmalı. Ayrıca iletişim ve eleştiri konusunda da bana göre çok kapalılar. ‘Ben yaptım oldu!’ mantığı ile işler yürümüyor. Öğretmenler ve okul yöneticileri ellerini taşın altına sokmadan rehberlik işlerinin yürümeyeceğini anlamaları gerekiyor. Önce rehberlik hizmetlerine ilişkin önyargıları yıkmak, sonra da bu işleyişteki rollerini bilmeleri gerekiyor. ‘Bu rehber öğretmen yatıyor’, ‘rehber öğretmenler ne iş yapıyor ki?’ mantığı ile hareket kimseyi bir yere götürmüyor. Sağlıklı bir iletişim ve eleştiriye açık olunması halinde işleyiş çok daha sağlıklı olur. Son olarak okul idarecileri ve öğretmenler okullardaki rehberlik servislerini sanki okul disiplin merkezi, rehber öğretmeni de ceza uygulayıcı cellat gibi görmeyi bırakmaları gerekiyor. Bu tür algıları yıkmak sadece rehber öğretmen de bitmiyor. Bakanlık, Milli Eğitim Müdürlükleri ve okul yöneticilerine bu yönde çok iş düşüyor. RÖ1
Okul yönetimi destek olmalıdır. Gizliliğe önem vermelidir. Toplantılarda da rehber öğretmene söz hakkı verilmelidir. İdare rehberlik servisine değer verir ise, diğer öğretmenler ve personel de değer verecektir. Alan dışı taleplerde bulunulmamalıdır. Gerekli fiziki koşullar sağlanmalıdır. Rehberlik servisi tek başına sorun çözme merkezi gibi görülmemeli, idare ve diğer öğretmenler de destek olmalıdır. RÖ10
Okul yöneticileri rehberlik hizmetlerine gerekli önemi vermelidir. Öğretmenler davranış problemi olan öğrencilerle yapmaları gerekli tüm yöntemleri uygulamalıdır. Ekip çalışması yürütülmelidir. İstenilen evraklar zamanında teslim edilmelidir. Çerçeve planı dahilinde yürütülecek etkinliklere sınıf/şube rehber öğretmenleri etkin bir şekilde katılmalıdır. RÖ12
Öncelikle yönetmeliği zaman zaman açıp okumaları ve hatırlamalarını istiyorum. Sınıf rehber öğretmenine düşen görevleri bir sınıf öğretmeninin sürekli gözden geçirmesi gerekmektedir. Çeşitli hizmet içi eğitimlerle veya diğer eğitimlerle kendilerini yenilemeler, değişen ve gelişen dünyanın sorunlarından haberdar olmaları, kendi alanlarına yönelik yenilikleri takip edip yöntemlerini gerekiyorsa değiştirmeleri en büyük beklentimdir. Bunlar için çaba gösterilirse alanımıza ciddi katkıları olacağı kanaatindeyim. RÖ14
Yaptığımız çalışmaların sonuçları zaman içinde görülebilmektedir. Sürekli yaptığımız çalışmaları göstermek zorunda bırakılıyoruz. Takdir edersiniz ki değişimler zamanla gözlenebiliyor. Gerek bireysel gerekse kitlesel değişimler için ortak çalışmalar sonuç almayı kolaylaştırıyor. Genel olarak yapılan işlerin paydaşlar tarafından yeterince bilinmemesi, farklı yaşantılardan doğan önyargılar ve okullar genelinde alan içinde yalnızlığımız bizleri olumsuz etkiliyor. Mesleki tükenmişlik yaşayan rehber öğretmenlerin olduğu da ayrı bir gerçekliktir. RÖ15
Yaptığımız işin en iyisini nasıl yapmalıyız? Sorusunu bizim ve meslektaşlarımızın yıllara rağmen unutmaması en önemli şey. Böyle olduğunda çalışan, araştıran, açık ve çağın gerektirdiği donanımlara sahip oluruz. Bu tarz düşünceye sahip öğretmenler sorunlarını da çözebilir, beklentilerini de karşılayabilir diye düşünüyor ve hareket ediyorum. RÖ21
8.sınıflar hariç diğer sınıf türlerinin rehberlik saati kaldırıldığı için çerçeve planında yer alan etkinliklerin yapılması bizim için zorlaşıyor. Çünkü bazen ders almada bazı sıkıntılar yaşayabiliyoruz. Bu konuda bize daha anlayışı olmalarını ümit ediyorum. RÖ34
Rehberlik çalışmaları gereksiz görülmemeli. İhtiyaç duyulduğu anda değil bütün çalışmalarda yer almalıdır. En önemlisi de rehberlik hizmetlerine saygı duyulmasıdır. Yaptığımız çalışmalar önemli görülmeyebilir-ki öyle değil- yine de saygıyı hak ediyoruz. RÖ45
Yöneticiler personelin önemli kararlara eleştirel ve anlamlı bir şekilde dahil olması için fırsatlar sunar. Aynı zamanda azami destek sağlayacak mevcut kaynakları düzenler (Breen ve Quaglia, 1991). Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin etkin bir nitelik kazanabilmesi, danışman-öğretmen-yönetmen üçlüsünün müşterek gayret, işbirliği ve etkin koordinasyonuna bağlıdır (Breen ve Quaglia, 1991; Tan, 1993). Öğrencilerin güvenli ve destekleyici bir öğrenme ortamında başarılı olabilmelerinde yöneticiler ve okul danışmanları arasında etkin ilişkilere ihtiyaç duyulmaktadır (Armstrong, MacDonald ve Stillo, 2010; Clemens, Milsom ve
Cashwell, 2009). Okul danışmanları ve okul yöneticileri arasındaki işbirliğinin önemi giderek önem kazanmaktadır (Cisler ve Bruce, 2013). Okul yöneticileri, danışmanları ve öğretmenleri birlikte çalışmaya teşvik eden, okulun kapsamlı danışmanlık ve rehberlik programının geliştirilmesi ve uygulanmasında destek veren paydaşlardır (Kuhn, 2004). Okul psikolojik danışmanları okul yöneticileriyle yakından çalışır. Her ikisi de öğrenciler, öğretmenler, veliler ve tüm okul programı boyunca toplumla etkileşim kurarlar. Okulları başarılı kılacak ayrı sorumlulukların yanı sıra paylaşılan sorumluluklar da vardır (Kaplan, 1995). İlkokul psikolojik danışmanları ile okul müdürleri arasındaki ilişkileri inceleyen Ponec ve Brock (2000), karşılıklı güven, destek, iletişim ve işbirliğinin gerekliliğini ortaya koymuştur. Karataş ve Baltacı (2013)’nın PDR hizmetlerine yönelik okul müdürü, sınıf rehber öğretmeni, öğrenci ve okul rehber öğretmeninin görüşlerini belirlediği çalışmalarında rehber öğretmenlerin çoğunun PDR hizmetlerinin yürütülmesinde okul müdürlerinin destek olduğunu, iş birliğini yeterli bulduklarını ve idarenin olumlu yaklaşım içinde olduklarını ortaya koymuşlardır. Korkut Owen ve Owen (2008), 90 okul yöneticisi ve 243 okul psikolojik danışmanı ile yaptıkları çalışmaya göre psikolojik danışmanlar yönetsel görevlere daha fazla zaman ayırmaktadır. İlkokul, ortaokul ve lise okul müdürlerinin okul danışmanının rolü hakkındaki görüşlerini araştırdıkları çalışmalarında Bardhoski ve Duncan (2009), yöneticilerin, rehber öğretmenlerin en önemli görevleri olarak kriz danışmanlığı, bireysel danışmanlık, iş birliği gibi görevlerini önemli derecede gördüklerini saptamışlardır. Disiplin gibi danışmanların rol çatışması yaşayabilecek uygun olmayan görevlerin okul müdürlerince fazla önemli addedilmediğini bulmuşlardır. Okul müdürlerinin rehber öğretmen görevleri ile ilgili halen birtakım bilgi eksikliği olduğunu bunun ise eğitim, iletişim, işbirliği ve ekip çalışmasıyla düzelebileceğini vurgulamışlardır. Beesley ve Frey (2006) okul müdürlerinin rehberlik ve danışma hizmetleriyle ilgili memnuniyetlerini inceledikleri çalışmalarında; müdürlerin danışmanlık hizmetlerine ilişkin algılarının olumlu olduğu, memnuniyet seviyelerinin (ilkokul, ortaokul, lise) hizmet alanı arasında farklılık gösterdiğini ortaya koymuşlardır. Araştırma sonuçlarından, tüm eğitim çalışanları arasındaki işbirliği ihtiyacı, okul psikolojik danışmanlarının öğrencileri, velileri, okul personelini uygun danışmanlık rolleri hakkında eğiterek mesleğini tanıtmak için öncülük etmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Ametea ve Clark (2005) ilköğretim, orta ve lise düzeyinde 26 yönetici ile okul psikolojik danışmanlarının rolü ile görüşme yapmıştır. Çalışmada yöneticilerin rehberlik hizmetlerine yönelik algılarının olumlu olduğu, danışmanları yenilikçi bir lider olarak gördükleri, okul yöneticilerinin bu hizmetlere yönelik olumlu tutumlara sahip oldukları görülmüştür.
Türkiye’de danışmanlık alanı kendi kimliğini, rolünü, işlevlerini tanımlamaya çalışmaktadır. MEB tarafından yayınlanan kurallar ve yönetmelikler okul danışmanlarının görev ve rollerini yeterince tanımlamamaktadır. Okul psikolojik danışmanları, rehber unvanına sahip oldukları ancak öğretmenlik yapmadıkları için okul yöneticileri ve öğretmenler tarafından daha az çalışan ayrıcalıklı personel olarak algılanmaktadır. Yöneticiler de idari görevlerin yerine getirilmesi için baskı uygulayabilmektedir (Stockton ve Güneri, 2011). Okullardaki rehberlik elemanlarının görev belirsizliği önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır (Stickel, 1990; Tan, 2012). Bu çalışmada da rehber öğretmenlerin idari görev verilmemesi yönündeki isteklerinin okullarımızda bu tür sorunların hala devam ettiğinin göstergesi olarak düşünülebilir. Kepçeoğlu (1987) psikolojik danışma ve rehberlik alanında yöneticilerin rehberlik anlayışının yeterli düzeyde olmadığını; eğitim ortamında kavram, terim ve yaklaşım biçimlerinde çelişen durumların olduğunu belirtmektedir. Bu açıdan okul psikolojik danışmanlarından uygun olmayan roller konusunda birlikte çalıştıkları kişileri eğitmeleri, ilgisiz görevleri yerine getirmek için harcanan süreyi sınırlandırmaları beklenmektedir (Paisley ve McMahon, 2001). Psikolojik danışma ve rehberlik kişilerin daha bilinçli, güçlü ve yaratıcı şekilde yetişmelerine hizmet veren bir meslek alanıdır. Kişilerarası ilişkiler temeline dayanan PDR çalışmalarında mesleğin sağlıklı şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Bundan dolayı etik ilke, kurallar ve standartların belirlenmesi ve uyulması önem kazanmaktadır. Psikolojik danışmanların çalıştıkları kurumda kendi sorumluluk sınırları içinde kalan işlerle ilgili her türlü bilgiyi korumak ve gizliliği sağlamak zorundadır (Türk PDR Derneği, 2011). İki eğitim uzmanı işbirliği ve gizliliği bir paradoks olarak değil, pozitif bir çalışmayı geliştiren ve güçlendiren bir anlayış olarak görmelidir (Williams ve Wehrman, 2010). Her meslekte, insanlara zarar verebilecek girişimleri önlemek amacıyla, üyelerin faaliyetlerini sınırlayan birtakım kurallar vardır. Mesleklerin ahlak kuralları daha çok meslek örgütleri tarafından konur. Meslekte etik kurallar koymanın amacı, hizmet götürülen insanları korumaktır. Kendine ilişkin bilgileri başkaları tarafından duyan danışanın, danışmanına bir daha başvurması söz konusu olamayacağından buna benzer olaylar başkalarının da rehberlik hizmetlerine güveninin sarsılmasına yol açabilir. Amerikan Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik Derneği (APGA- American Personnel and Guidance Association) tarafından belirlenen ve Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği tarafından benimsenen etik standartlar şu şekildedir:
Madde 2: Danışman danışma ilişkisini ve bu ilişki yoluyla danışan hakkında edindiği bilgileri gizli tutmalıdır. Madde 3: Danışman, görüşme notları, test sonuçları vb. dokümanları sadece
psikolojik danışma, araştırma ve danışman yetiştirmek amacıyla kullanılabilecek mesleki veriler olarak görmeli, bunların kullanılmasında danışan ya da danışanların kimliklerinin gizli tutulmasına titizlikle uyulmalıdır. Madde 7: Danışman, danışman ilişkisi sırasında görevli bulunduğu kurumun sorumluluk taşıdığı diğer kişiler için zararlı olabilecek bir durumdan haberdar olacak olursa, danışanın kimliğini açıklamaksızın durumu sorumlu kişilere bildirmelidir. Madde 8: Ya danışanın kendisi ya da başkaları için açık ve yakın bir tehlikenin söz konusu olduğu hallerde danışman durumu sorumlu kişilere bildirmeli ve durumun gerektirdiği acil önlemleri almalıdır. Danışman bu standartları göz önünde bulundurarak, gizliliğin korunmasını ilke olarak kabul etmelidir (Kuzgun, 2014, s. 243-244).
Okul danışmanları, eğitim liderlik ekibinin önemli bir parçasıdır ve öğrencilere önemli yardımlar sağlar. Psikolojik danışmanın öğrencilerin akademik başarıları, ilgi alanları ve motivasyon düzeyleri, genel ve bireysel problemleri gibi konularda yapacakları araştırma sonuçları, okulun eğitim öğretim çalışmalarını daha iyi düzenleyip yürütmesine, daha uygun öğretim yöntemlerinin uygulanmasına olanak vermektedir. Rehberlik çalışmaları ile okulun çalışma biçimi velilere ve çevreye daha iyi yansıtılacağı için çevrenin okula karşı tutumları, destekleme eğilimlerini arttıracaktır. Bu süreçte okul yöneticilerinin desteği rehberlik çalışmalarının etkili bir şekilde yürütülmesinde önemli bir etmendir (Özgüven, 2007, s. 53). Okullarda öğrencilerin sürekli gelişiminin teşvik edilmesi, en iyi şekilde hizmet sunulması için okul danışmanların ve okul müdürlerinin olumlu çalışma ilişkisine sahip olmaları, işbirliği kurmaları hayati önem taşımaktadır (Borders, 2002; Breen ve Quaglia, 1991; Gysbers ve Henderson, 1988; Williams ve Wehrman, 2010). Yöneticilerin ve psikolojik danışmanların işbirliğini güçlendirmek için uğraşması gerekmektedir (Beesley ve Frey, 2006). Okul psikolojik danışmanları ile beraber tüm paydaşların katılımı ve işbirliği olmaksızın öğrencilerin eğitiminde sistematik bir değişiklik olamaz (House ve Hayes, 2002). Okul personeli arasındaki işbirliği ve destek öğrencilerin ihtiyaçlarını etkili bir şekilde karşılamak için kritik hale gelmektedir (Shoffner ve Williamson, 2000). Yapılan araştırma okul rehber öğretmeni- öğretmenler-yöneticiler arasındaki destek, iletişim, anlayış ve saygının rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin kapsamlı bir şekilde yürütülebilmesi için önemli olduğunu ortaya koymuştur.
BÖLÜM 5
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu bölümde araştırmada elde edilen verilerin analizine dayalı sonuçlar ve bu sonuçlara yönelik öneriler yer almaktadır.