Çalışma grubunda yer alan rehber öğretmenlere “Sizin görev tanımınız ile okulda sizden beklenilen görevler arasında bir uyum olduğunu düşünüyor musunuz? Yöneticinizin görev alanınızın dışında kalan iş talepleriyle karşılaşıyor musunuz? Bu konuda yöneticilerden beklentileriniz nelerdir?” soruları yöneltilmiştir. Rehber öğretmenlerin görüşlerine göre okul yöneticilerinin farklı iş talepleriyle ilgili eğilimleri tablo 9’da sunulmuştur.
Tablo 9
Rehber Öğretmen Görüşlerine Göre Okul Yöneticilerinin Farklı İş Taleplerine Yönelik Eğilimleri
Görüşler n Katılımcı
Farklı iş taleplerinde bulunuyorlar
19 RÖ1, RÖ4, RÖ8, RÖ12, RÖ13, RÖ17, RÖ19, RÖ20, RÖ23,
RÖ26, RÖ27, RÖ32, RÖ34, RÖ36, RÖ38, RÖ43, RÖ44,
RÖ45, RÖ47
Farklı iş taleplerinde bulunmuyorlar
16 RÖ2, RÖ6, RÖ9, RÖ10, RÖ21, RÖ22, RÖ24, RÖ25, RÖ28,
RÖ29, RÖ30, RÖ31, RÖ37, RÖ39, RÖ46, RÖ48
Zaman zaman farklı iş taleplerinde bulunuyorlar
13 RÖ3, RÖ5, RÖ7, RÖ11, RÖ14, RÖ15, RÖ16, RÖ18, RÖ33,
RÖ35, RÖ40, RÖ41, RÖ42
Tablo 9’da rehber öğretmen görüşlerine göre, okul yöneticilerinin rehber öğretmenlerden farklı iş taleplerine yönelik eğilimleri verilmiştir. Tablo incelendiğinde, okul yöneticilerinin farklı iş taleplerinde bulunduğunu ifade eden rehber öğretmenler (n = 19), yöneticilerin farklı iş taleplerinde bulunmadığını ifade eden rehber öğretmenler (n = 16), yöneticilerin zaman zaman farklı iş taleplerinde bulunduklarını ifade eden rehber öğretmenler (n = 13) bulunmaktadır.
Tablo 10
Rehber Öğretmenlerin Görev Alanları Dışında Kalan İş Taleplerine Yönelik Okul Yöneticilerinden Beklentileri
Görüşler n Katılımcı
Yöneticilerin rehberlikle ilgili yanlış algılara sahip olmamaları
10 RÖ3, RÖ4, RÖ5, RÖ11, RÖ27, RÖ29, RÖ36,
RÖ38, RÖ41, RÖ45
Yöneticilerin rehberlik alanı hakkında bilgi sahibi olmaları
7 RÖ4, RÖ10, RÖ29, RÖ33, RÖ34, RÖ40, RÖ41
Rehber öğretmenlerin görevlerinin netleştirilmesi
6 RÖ7, RÖ18, RÖ19, RÖ20, RÖ23, RÖ26
Yönetmeliğin revize edilmesi 5 RÖ12, RÖ15, RÖ23, RÖ32, RÖ43
Yöneticilerin rehberlik hizmetlerine önem vermeleri
2 RÖ13, RÖ38
Yöneticilerin HİE/kurs almaları 2 RÖ32, RÖ33
Yöneticilerin işbirliği içinde olmaları 1 RÖ34
Unvan sorununun giderilmesi 1 RÖ17
Tablo 10’da rehber öğretmenlerin yöneticilerden görev alanları dışı iş talepleriyle karşılaşmalarına yönelik beklentileri sunulmuştur. Tablo incelendiğinde, rehber öğretmenlerin yöneticilerden beklentileri; yöneticilerin rehberlikle ilgili yanlış algılara sahip olmamaları (n = 10), rehberlik alanı hakkında bilgi sahibi olmaları (n = 7), rehber öğretmenlerin görevlerinin netleştirilmesi (n = 6), yönetmeliğin revize edilmesi (n = 5), yöneticilerin rehberlik hizmetlerine önem vermeleri (n = 2), yöneticilerin HİE/kurs almaları (n = 2), işbirliği içinde olmaları (n = 1), unvan sorununun giderilmesidir (n = 1). Verilen cevaplara ilişkin en çok vurgulanan, özel ve önemli görülen kısımlar kategorileştirilmiş ve rehber öğretmenlerin kendi ifadeleri ile aşağıda belirtilmiştir.
Okul yöneticilerinin rehberlik hizmetleri ile ilgili yanlış algılara sahip olmamaları gerektiğine işaret eden bir rehber öğretmen (RÖ3) “Branşımın dışında zaman zaman yaptığım işler var. Fakat
bu işler, okulu ve öğrenciyi daha yakından tanıma ve takip etmeme yararlı olmaktadır. Sadece boş derslerde derse girmemin talep edilmesi ve zorunlu kılınması şeklinde algılar beni rahatsız etmektedir.”, başka bir öğretmen (RÖ27) “Öğrenciler karşısında otorite figürü olmak, mesleki
verimlilik açısından sakıncalı. Özellikle disiplin konusunda disiplin kurulu üyesi gibi, ceza mercii olarak algılanmam beni rahatsız ediyor.”, diğer bir öğretmen (RÖ29) “Görev tanımım ile
okulda benden beklenen görevler arasında eskiye oranla biraz daha uyum olduğunu düşünüyorum. Ancak genel olarak okul yönetimlerinin görev tanımını bilmediklerini düşünüyorum. Görev alanım dışında taleplerle zaman zaman karşılaşıyorum. Çocukların şikayet
edildiği ve terbiye verildiği yer olarak rehberlik servisini algılamaktadırlar. Yöneticiler, rehberlik öğretmenini disiplin amiri gibi görmekten, boş ders öğretmeni olarak kullanmaya çalışmaktan vazgeçmeliler.” şeklinde görüşünü belirtirken bir başka rehber öğretmen (RÖ45) ise “Rehber
öğretmenler sadece sorunlu öğrencilerle ilgilenmelidir algısını ortadan kaldırmak gerekir. Okul yönetimi sadece bir sorun olduğunda (disiplin, kavga, vb) rehber öğretmeni dahil ederse diğer çalışmalarımızı gerçekleştirmemiz mümkün olamaz.” şeklinde görüşünü belirtmiştir.
Yöneticilerin rehberlik hizmetleriyle ilgili bilgi sahibi olmalarını ifade eden bir öğretmen (RÖ4)
“Okul yöneticilerim genelde alanım dışı iş taleplerinde bulunmaktadırlar. En çok muzdarip olduğum konu ise öğrenci davranışlarını değerlendirme kurulunda olumsuz davranış sergileyen öğrencilerin davranışların karşılığı yaptırımların verilmesinde rehber öğretmeni sürece müdahil edilerek- hatta branş öğretmenleri ve sınıf rehber öğretmenleri sınıf içi olumsuz davranışlar sergileyen öğrencileri cezalandıracağını belirtip rehberlik servisine göndermekte- rehberlik servisinin disiplin kurulu gibi algılanmasına neden olmaktadırlar. Rehberlik servisinde gönüllülük ve bireyleri olduğu gibi kabul etmenin esas olduğunu, öğrencilerde istendik yönde davranış değişikliği sağlama yöntemleri arasında disiplin kurulunda ceza verme gibi bir yönteminin asla bulunmadığını öğrenip farkındalık kazanmalarını isterim.”, bu yönde diğer bir öğretmen (RÖ33) “Yöneticiler, rehberlik servisi ve rehber öğretmenin görev tanımı ve
sorumluluklarını iyi bilmeli. İdarecilere rehberlik servisiyle alakalı hizmet içi eğitimler verilmeli.” şeklinde görüş bildirirken başka bir öğretmen ise (RÖ41) “Yönetici ve diğer
öğretmenlerin, idareci mantığıyla yaklaştıklarını, disiplin aracı olarak gördüklerini, bu durumunda görev tanımımıza uymadığını düşünüyorum. Görev alanım dışında iş talepleriyle karşılaşmadım, ancak rehberlik hizmetleri ile ilgili gerekli bilgiye sahip olmaları sıkıntılarımızı ortadan kaldıracaktır.” şeklinde görüşünü belirtmiştir.
Rehber öğretmenlerin görevlerinin netleştirilmesi gerektiği konusunda bir öğretmen (RÖ19)
“Görev tanımım dışındaki işler teklif edildi. Kabul etmediğimde resmi yazı şeklinde gönderildi. Sonuç olarak yapmak zorunda kaldım. Öğrencileri görüşme için aldığımda biraz fazla olduğunda dersten almayalım demeye başlıyorlar. Ancak idari işleri bana verdiklerinde hızlıca öğrencileri alarak işi bitirmemi istiyorlar. Çok fazla evrak işi ile uğraşma diyorlar ancak okul içinde gezdiğimi gördüklerinde idari işleri veriyorlar. Benden beklenilen işle görev tanımım çelişmektedir. Sınıf rehber öğretmenleri rehberlik saatlerinde yapılması gerekenleri yaparken sürekli bunların rehber öğretmenin işi olduğunu ima ediyor. Madem öyle ise okullarda rehber öğretmen kadrosu arttırılsın ve rehberlik saatlerine de biz girelim.”, benzer şekilde başka bir
öğretmen (RÖ20) “Görev tanımımızın çok net olmamasından kaynaklı bu tarz uyumsuzluklar
yaşanıyor. Görev alanımın dışında kalan iş talepleriyle karşılaşıyorum. Ancak bu durumun kişilerarası ilişkilerle çözülebilecek şeyler olduğunu düşünüyorum. İdare benden yapmamı istediği için, benim görev alanımda olmadığını biliyorsa ve sadece yardım amaçlı istiyorsa her hangi bir sıkıntı yaşanmıyor.” diyerek görüşünü ifade etmiştir.
Yönetmeliğin revize edilmesi gerektiğini ifade eden bir rehber öğretmen (RÖ12) “Yönetmelikte
ucu açık ifadeler bulunmakta, rehberlik tanımının tam olarak belirtilmediği görülmektedir. Daha önce rehber öğretmenle çalışan idareciler, rehberlik konusunda daha tecrübeli olup, nasıl davranmaları gerektiğini biliyorlar. Ancak bazı yöneticiler, rehber öğretmenlere sorun çıkarabiliyor.”, başka bir öğretmen (RÖ15) “Her okulda görevli rehberlik öğretmenleri zaman
zaman alan dışı bazı görevlerle karşılaşıyordur. Bu durum kimi zaman iş huzurunu bozan noktalara varmaktadır. İlgili yönetmeliklerin günümüz şartlarında tekrar revize edilerek güncellenmesi ve iş tanımının açık bir şekilde yapılması gerekir. Bu anlamda yöneticilerden alanın sınırları dahilinde verilecek her görevi severek yaptığım gibi, alan dışı verilebilecek görevleri de imkanım ölçüsünde yapmıyorum.” şeklinde ifade ederken diğer bir öğretmen ise (RÖ32) “Görev tanımımız dışındaki birçok iş idarece bizden bekleniyor. Özellikle ilk atandığım
yıllarda alakasız birçok konuda iş veriliyordu. Artık görevim olmayan konuları dile getirdiğim için ya da idarecilerin değişmesi sebebiyle bu durum azaldı. Bu konuda yöneticilere eğitimler düzenlenebilir ama daha önemlisi yönetmeliğimizde değişikliklerle desteklenmelidir.” şeklinde görüşünü belirtmiştir.
Diğer önemli görülen bazı rehber öğretmen görüşleri şu şekildedir:
Rehber öğretmenlik tanımı yönetmeliklerde bellidir. Ancak rehberlik çalışma alanının fazla olması ve iş alanının sınırlarının geniş olması sebebiyle okul yöneticisinin talebi olmasa da ister istemez farklı görev ve misyon yüklendiğimiz zamanlar olmaktadır. Çünkü eğitim, öğretim, veli ve öğrencinin olduğu bir çok konu rehber öğretmenin çalışma alanına girmektedir. Uyum sağlayıcı rehberlik, yöneltici rehberlik, ayarlayıcı rehberlik, geliştirici rehberlik, önleyici rehberlik, tamamlayıcı rehberlik, iyileştirici (çare bulucu) rehberlik ve krize müdahale konuları gibi birçok rehberlik çalışmalarında sınır çok geniş olmasından ötürü okul yöneticisinin talepleri de bunlarla ilgili olabilmektedir. Kısaca birçok konu hem rehber öğretmenin görev tanımında vardır hem de yoktur. Yorumlama ile alakalı bir durumdur. Okul yöneticileri bu geniş çalışma alanını kullanarak müdürün, müdür yardımcısının ve memurun yapacağı çalışmaları rehber öğretmene görev vererek suiistimal etmemelidir. RÖ7
Son zamanlarda rehberlik servislerinin daha etkin hale gelmesiyle görev tanımımızın belirttiği işlere yoğunlaşıyoruz. Ancak nadir durumda da olsa görevimiz dışında işlere yönlendirilebiliyoruz. Boş derslere girmek gibi. Böyle durumlarda müsaitsem yerine getiriyorum. Görevim, işim olduğu durumlarda bu istekleri reddediyorum. Bu talebim anlayışla karşılanıyor. RÖ11
Görev tanımı ile beklenen görevler uyuşmuyor ve aslında tam uyum içinde olmasını da beklemiyorum. Okulları büyük bir ekip olarak düşünürsek herkesin görevinden fazla özveri içinde olması beklenir. Ancak sorun PDR hizmetlerinin bazen önemsenmemesi ve ertelenmesi. Bu konuda yöneticiler talepte bulunurken kendi önceliği değil, rehberlik servisinin önceliklerini düşünüp o yönde beklenti sahibi olmalıdır. RÖ13
Bazı zamanlar oluyor. Bu durum da sanırım unvanımızın “rehber öğretmen” mi “psikolojik danışman” mı olması gerektiğine ilişkin çelişkidir. Unvandaki “öğretmen” ifadesi sanki her işi yapar izlemini vermektedir. Bu nedenle zaman zaman angarya işlerle karşılaşıyoruz. RÖ17
Geçmiş yıllarda bu tür durumlar olabiliyordu. Fakat son dönemlerde idarecilerin daha çok bilinçlenmesi ve rehber öğretmenlerin görev yaptıkları kurumlarda rehberlik anlayışının yerleşmesi konusundaki gayretleri sonucunda bu tür taleplerle pek karşılaşılmamaktadır. İstisnalar olabilir. Özellikle PDR anlayışı ile bağdaşmayan taleplerde bulunmamaları gerekir. RÖ35
Genelde uyumlu. Ama sahada çalışırken kendini görevin olmayan işlerin kucağında bulabiliyorsun. Bunu etik olmadığı için yapmak istemediğinde tepki gösterilebiliyor. Örneğin, arama yaparken çağırdıklarında ben reddettim. Bunu istemeleri yersizdi. Yine de bazı farklı işler yaptırılmıyor değil. Bu konuda ters düşmeyi göze alamıyoruz. Çünkü hep birlikte çalışıyoruz. Onlarda bize tavır alırsa çalışamayız. RÖ42
Toplumdaki değişen güçler sürekli olarak okul danışmanının rolü ve işlerini yeniden tanımlamakta, danışmanın rolü genişlemekte ve değişmektedir (Bardhoshi ve Duncan, 2009). Okul danışmanlığı rolleri genellikle tanım, yorumlama ve uygulama açısından sorunludur. Rehberlik hareketinin ilk günlerinden beri mevcut olan belirsizlik günümüzde halen devam eden bir konudur (Burnham ve Jackson, 2000). Danışmanların rolleri net bir şekilde tanımlanmadığında danışmanlar tüm öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayamayarak başkalarının takdirinde çalışmak durumunda kalabilmektedir (House ve Hayes, 2002). Yapılan araştırmalarında gösterdiği üzere idari görevlerin danışmanlar tarafından üstlenilmesi (Fitch, Newby, Ballestero ve Marshall, 2001) bu duruma bir örnektir. Aktepe (2008)’nin araştırmasında rehber öğretmenlere göre okul yöneticileri okul psikolojik danışmanın idari işlere yardım etmesini istemektedirler. Zalaquett ve Chatters (2012) araştırmalarında ortaokul müdürlerinin okul danışmanlarının rol ve işlevlerine ilişkin algılarını incelemişlerdir. Okul müdürleri, psikolojik danışmanların öğrencilerin akademik, sosyal ve kişisel gelişimlerini olumlu etkilediğine inanmaktadır. Aynı zamanda bu çalışma, yöneticilerin okul rehberliği rolünü algılamalarında olumlu değişimler olduğunu göstermektedir. Fitch vd (2001)’nin yaptıkları çalışmaya göre ise okul danışmanlarının rolüne yönelik birçok yanlış algılama hala varlığını sürdürmektedir. Bakioğlu ve Gayık Asyalı (2005) yaptıkları araştırmada rehber öğretmenler, yaşadıkları en önemli sorunlardan biri olarak yöneticilerin rehberlik hizmetlerine ilişkin bilgilerinin yetersizliğini görmektedir. Ayrıca rehber öğretmenler yöneticilerin rehberlik hizmetlerine ilişkin olumsuz ve önyargılı bir yaklaşımları olduğunu düşünmektedirler. Özabacı, Sakarya ve Doğan (2008)’nın okul yöneticilerinin PDR hizmetlerine ilişkin görüşlerini inceledikleri çalışmalarında; yöneticilerin psikolojik danışmanın okulda PDR hizmetlerinin yürütmesi dışında idari bölüme de yardımcı olduğu için okulda bulunması gerektiği yönünde görüşlerinin yüksek düzeyde olduğunu belirlemişlerdir. Can (2010)’nın yaptığı araştırmaya göre rehber öğretmenler okul yönetiminin rehberlik çalışmalarına karşı ilgisiz davrandığını ve gerekli desteği sağlamadığını düşünmektedir. Bu durumu okul yöneticilerinin rehberlik ve psikolojik
danışma anlamında yeterli olmadıkları, bu alanın önemini henüz kavrayamadıkları ve kendilerini bu alanda yetiştiremedikleri ile açıklamaktadır. Aydın, Arastaman ve Akar (2011) çalışmalarında ilköğretim okulu yöneticileri ile rehber öğretmenler arasındaki çatışma kaynaklarını incelemişlerdir. Araştırmada rehber öğretmenler, okul yöneticilerinin rehber öğretmenlerin görev kapsamını bilmedikleri ve kendilerine görev alanları dışındaki işleri yaptırmak istemelerinden kaynaklı çatışma yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Yapılan araştırmada da rehber öğretmenlerin yöneticilerin idari görev vermemeleri yönünde beklentilerini ifade etmeleri yöneticilerin rehber öğretmenlerden yönetsel işler beklediklerinin göstergesi gibi görünmektedir.
Amerikan Okul Psikolojik Danışmanları Derneğine (ASCA) göre psikolojik danışma ve rehberlikle ilgili olmayan işler arasında; sınavlarda gözetmenlik yapmak, disiplinle ilgilenmek, gelmeyen hocalar yerine derse girmek, koridor ve salonlarda gözetmenlik yapmak gibi işler yer almaktadır (Korkut Owen ve Owen, 2008). Yapılan çalışmada da rehber öğretmen görüşlerinden disiplin konusunda yöneticilerle bakış açılarının farklılaştığı görülmektedir. Okul psikolojik danışmanları ve yöneticiler bazen disiplini farklı tanımlarlar. Danışmanlar disiplini öğrenci özyönetimi olarak görür. Disiplin süreci gerçek dünyadaki problemleri çözme için bir fırsattır. Bu süreç aktif dinleme, problem çözme ve beceri geliştirmeyi gerektirir. Diğer yandan disiplin sadece öğrencinin yanlış davranışına yönelik cezayı uygulamak olarak da görülebilmektedir. Bu bakış açısı okul kurallarını belirlemeyi, yanlış davranış ve sonuçları gözden geçirmeyi ve uygun sonuç vermeyi gerektirir. Danışman öğrencilere bazı davranışların kabul edilmez olduğunu ve okulda tolere edilmeyeceğini bildirir. Danışmanlar her öğrenciye koşulsuz olarak olumlu bakmak için eğitilmektedir. Teorik olarak her öğrenciyi yargıda bulunmadan kabul edebilirler. Yöneticiler ise öğrencilerin okul kurallarına uyup uymadığı gibi rahatsız davranışların etkilerine bakma eğilimindedirler (Kaplan, 1995). Bu farklılaşma yanlış algıların süregitmesine neden olan etmenlerden biri olarak düşünülebilir. Bu yanlış algılar iletişim ve işbirliğini zorlaştırır. Rehber öğretmenler ve yöneticiler arasında tutarlı bir iletişim olmazsa mevcut sorunların kötüye gitmesi muhtemeldir (Armstrong, MacDonald ve Stillo, 2010).
4.5. Öğretmenlerin Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Servisiyle İşbirliğine