Beklentileri
Çalışma grubunda yer alan rehber öğretmenlere “Öğretmenlerin, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisiyle işbirliğine yönelik eğilim ve eylemleri hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu
konuda öğretmenlerden beklentileriniz nelerdir?” soruları yöneltilmiştir. Rehber öğretmenlerin görüşlerine göre mevcut durumda öğretmenlerin iş birliğine yönelik eğilimleri tablo 11’de sunulmuştur.
Tablo 11
Rehber Öğretmen Görüşlerine Göre Öğretmenlerin Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Servisiyle İşbirliğine Yönelik Eğilimleri
Görüşler n Katılımcı
Öğretmenlerin iş birliğine yönelik eğilimleri yeterli değil
26 RÖ3, RÖ6, RÖ8, RÖ10, RÖ11, RÖ13, RÖ15, RÖ16,
RÖ18, RÖ19, RÖ20, RÖ24, RÖ25, RÖ26, RÖ30, RÖ32,
RÖ34, RÖ37, RÖ39, RÖ40, RÖ41, RÖ42, RÖ44, RÖ45,
RÖ46, RÖ47
Öğretmenler iş birliği içindeler
14 RÖ2, RÖ5, RÖ7, RÖ9, RÖ12, RÖ14, RÖ21, RÖ22, RÖ23,
RÖ29, RÖ31, RÖ33, RÖ38, RÖ48
Öğretmenler iş birliği içinde değiller
8 RÖ1, RÖ4, RÖ17, RÖ27, RÖ28, RÖ35, RÖ36, RÖ43
Tablo 11’de rehber öğretmen görüşlerine göre öğretmenlerin rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisiyle iş birliğine yönelik eğilimleri verilmiştir. Tabloya göre öğretmenlerin iş birliğine yönelik rehber öğretmen görüşleri incelendiğinde; öğretmenlerin iş birliğine yönelik eğilimlerinin yeterli olmadığını ifade eden rehber öğretmenler (n = 26), öğretmenlerin iş birliği içinde olduğunu ifade eden rehber öğretmenler (n = 14), öğretmenlerin iş birliği içinde olmadığını ifade eden rehber öğretmenler (n = 8) bulunmaktadır.
Tablo 12
Rehber Öğretmenlerin İş Birliğine Yönelik Öğretmenlerden Beklentileri
Görüşler n Katılımcı
Öğretmenlerin iş birliği içinde olmaları 18 RÖ2, RÖ3, RÖ5, RÖ6, RÖ8, RÖ13, RÖ14,
RÖ15, RÖ17, RÖ18, RÖ24, RÖ27, RÖ28,
RÖ31, RÖ33, RÖ39, RÖ41, RÖ45
Öğretmenlerin yanlış algılara sahip olmamaları
16 RÖ2, RÖ10, RÖ11, RÖ13, RÖ19, RÖ20,
RÖ25, RÖ26,RÖ27, RÖ28, RÖ34, RÖ36,
RÖ37, RÖ45, RÖ46, RÖ47
Öğretmenlerin rehberlik alanı hakkında bilgi sahibi olmaları
6 RÖ11, RÖ25, RÖ26, RÖ40, RÖ43, RÖ46
Öğretmenlerin rehberlikle ilgili önyargılara sahip olmamaları
6 RÖ6, RÖ13, RÖ15, RÖ16, RÖ30, RÖ35
İletişim halinde olmaları 5 RÖ5, RÖ14, RÖ29, RÖ32, RÖ39
Rehberlik hizmetlerine önem vermeleri 4 RÖ4, RÖ33, RÖ35, RÖ45
Öğrencileri yakından tanımaları 4 RÖ4, RÖ5, RÖ24, RÖ32
Rehberlik faaliyetlerine karşı olumlu tutum sergilemeleri
3 RÖ9, RÖ14, RÖ15
Rehberlik ders saatlerinin verimli kullanılması
3 RÖ1, RÖ16, RÖ39
Sorumlu davranmaları 3 RÖ27, RÖ35, RÖ42
Mesleğe saygı duymaları 3 RÖ6, RÖ7, RÖ30
Duyarlı davranmaları 2 RÖ19, RÖ27
Kendilerini geliştirmeleri 2 RÖ14, RÖ19
Rehberlik çalışmalarında süreklilik sağlanması
2 RÖ8, RÖ47
HİE almaları 1 RÖ33
Rehberlik çalışmalarına destek olmaları 1 RÖ24
Etik ilkelere dikkat etmeleri 1 RÖ10
Tablo 12’de rehber öğretmenlerin, iş birliğine yönelik öğretmenlerden beklentileri sunulmuştur. Tablo incelendiğinde, rehber öğretmenlerin diğer öğretmenlerden beklentileri; iş birliği içinde olmaları (n = 18), yanlış algılara sahip olmamaları (n = 16), rehberlik alanı hakkında bilgi sahibi olmaları (n = 6), rehberlikle ilgili önyargılara sahip olmamaları (n = 6), iletişim halinde olmaları (n = 5), rehberlik hizmetlerine önem vermeleri (n = 4), öğrencileri yakından tanımaları (n = 4), rehberlik faaliyetlerine karşı olumlu tutum sergilemeleri (n = 3), rehberlik ders saatlerinin verimli kullanılması (n = 3), sorumlu davranmaları (n = 3), mesleğe saygı duymaları (n = 3), duyarlı davranmaları (n = 2), kendilerini geliştirmeleri (n = 2), rehberlik çalışmalarında süreklilik sağlanması (n = 2), HİE almaları (n = 1), rehberlik çalışmalarına destek olmaları (n = 1) ve etik ilkelere dikkat etmeleridir (n = 1).
Verilen cevaplara ilişkin en çok vurgulanan, özel ve önemli görülen kısımlar, rehber öğretmenlerin kendi ifadeleri ile aşağıda belirtilmiştir.
Öğretmenlerin rehberlik hizmetlerinin gerektirdiği iş birliğini sağlamaları konusunda bir rehber öğretmen (RÖ3) “Branş öğretmenleriyle iş birliği konusunda yetersiz kaldığımı
düşünüyorum. Öğretmenlerin sadece kendi istedikleri durumda iş birliğine açık olmaları değil, süreklilik gösterecek şekilde iş birliğinin yapılmasını bekliyorum.”, başka bir öğretmen (RÖ15) “Mesleğe ilk başladığım yıllardan itibaren iş birliğine açık öğretmenlerle
çalıştığım gibi, iş birliği yapmayan öğretmen arkadaşlarım da oldu. Öğretmen tavırları ve alana bakış açısı yapılan çalışmaları ve alınacak sonuçları etkilemektedir. Bu anlamda öğretmen arkadaşlarımdan önyargısız ve iş birliğine dayalı bir tutum bekliyorum.” şeklinde, bir diğeri (RÖ17) “Bu konudaki sıkıntılar hala devam ediyor. Sınıf öğretmenleri
sadece kendi baş edemedikleri durumlarda ya da karışmak istemediği durumlarda servise başvuruyor. Bu durumda iş birliğinden çok sorumluluktan kaçma gibi bir durum oluyor. Sınıf öğretmenleri iş birliğine daha yakın olmalı.”, başka bir öğretmen (RÖ27) “Rehberlik
hizmetleri iş birliği içerisinde yürütülmesi gereken bir süreçtir. Maalesef diğer branş öğretmenleri bunu angarya olarak görmekte ve açıkça dile getirmektedir. Rehberlik servisinden beklentileri çok ancak sorumluluk noktasında hassasiyet göstermemektedirler. Sistematik eleştirilerin hedefi olmak istemiyorum. Yönetmelik çerçevesinde işlerimizi yürütüyoruz.” bir diğer öğretmen (RÖ28) “Sınıf öğretmenlerinin çoğunluğunun bu konuda
istenilen iş birliği içerisinde olduğunu düşünmüyorum. Branş öğretmenleri bu konuda daha iş birlikçi. Beklentim; rehberlik servisinin bir disiplin merkezi olarak düşünülmemesi. Veliye ve çocuğa verdiğimiz destek sınıf öğretmenine verdiğimiz bir destektir aynı zamanda, onun yetersizliği anlamına gelmemelidir.” şeklinde ifade ederken başka bir öğretmen ise (RÖ35) “Maalesef öğretmenlerin önemli bir kısmının iş birliğine açık
olduğunu söyleyemeyeceğim. Ciddi sayılacak oranda öğretmenlerin psikolojik danışma ve rehberlik servisine karşı olumsuz bir bakış içinde olduklarını gözlemlemekteyiz. Öğretmenlerin rehberlik servisi ile iş birliğinin önemini kavramalarını ve özellikle rehberlik hizmetleri noktasında üzerlerine düşen vazifeleri yerine getirmelerini beklemekteyiz.” şeklinde beklentilerini dile getirmiştir.
Başka bir öğretmen (RÖ45) “Öğretmenler rehberlik servisi ile birlikte hareket ettikleri
zaman başarının artacağına inanmalıdır. Öğretmenlerin kafasında olan ve sürekli dile getirdikleri iş yapmayan, rahat meslek algısı yıkılmalıdır. Öğretmenler de en az kendi
dersleri kadar önemsemeli ve rehberliğin gerekliliğini kabul etmelidir.” diyerek görüşlerini ifade etmiştir.
Öğretmenlerin rehberlik hizmetlerine yönelik yanlış algılara sahip olmamaları gerektiği konusunda bir rehber öğretmen (RÖ2) “Bazı öğretmenlerin rehberlik servisini bir ceza
mekanizması olarak kullanmalarından muzdaribim. Rehberlik bir ceza ya da ödül değil, öğrencinin kendini rahatça ifade edebildiği bir ortam olmalıdır. O yüzden işbirliği noktasında pek sorun yaşamasam da rehberlik alanına yönelik bazı yanlış algılar bu iş birliğini sekteye uğratabiliyor. Öğretmenlerden beklentim “rehberlik servisini” ceza yeri olarak görmemeleri.” şeklinde, bir diğeri (RÖ10) “Öğretmenler, rehber öğretmeni elinde
sihirli değneği olan bir güç olarak algılamaktadırlar. Çocukla birkaç sefer yapılan görüşme ile davranışın hemen düzeleceğini beklemek yanlıştır. Bu algılar çalışmaları zorlaştırmaktadır. Beklentim, rehberlik hizmetlerini aile ve öğretmenlerin de katıldığı, gizlilik ve gönüllülük esasına dayalı hizmetler bütünü olarak algılamalarıdır.”, başka bir öğretmen (RÖ11) “Öğretmenler, rehberlik servislerine sadece problemle karşılaştıklarında
başvuruyorlar. Rehberlik servisi bir problem çözme yeri olarak algılanıyor. Bu algı rehberlik servislerinin işlevselliğini kaybetmesine neden oluyor. Önleyici rehberlik hizmetleri gereksiz olarak görülüyor. Rehberlik servislerini problem çözme yeri olarak değil, öğrencinin kaliteli bir okul hayatı yaşaması, çevreyle uyumlu ve derslerinde başarılı olabilmesi için çalışmalar yürüten servis olarak bilmeleri ve öğrenmeleri gerekli.”, diğer bir öğretmen (RÖ34) “Öğretmenlerimizin genel algısı rehberlik ve psikolojik danışma
hizmetlerinin kriz odaklı çalıştığı yönünde. Bu algı öğrencilere de sirayet etmekte. Rehberlik hizmetlerinin sadece kriz odaklı olmadığı, bunun yanında iyileştirici, önleyici ve gelişimsel yönlerinin de olduğu ve bu türlerin de üstünde durulması gerektiğini düşünüyorum.” şeklinde görüşlerini bildirirken, diğer bir öğretmen ise (RÖ46) “Bir çok
öğretmenimiz rehberlik servisini şikâyet mercii olarak kullanıyor. Rehberlik servisinin ve rehber öğretmenlerin görevlerini anlattığım halde hala bilmeyenler var. Öğretmenlerden beklentim sihirli değneğim olmadığını kabullenmeleri.” şeklinde görüşünü ifade etmiştir. Öğretmenlerin rehberlik hakkında bilgi sahibi olmaları gerektiğini ifade eden bir öğretmen (RÖ25) “Bu konuda rehberlik alanı henüz hak ettiği konumda yer almıyor.
Öğretmenlerimizin bu konuda bilgi eksiği bulunmaktadır. İş birliği kurmak isteyip tüm iş yükünü rehber öğretmene vermeyi isteyen öğretmenlerimiz de var; rehberliği ‘boş iş’ olarak görüp sadece ders diyen öğretmenlerimiz de var.” şeklinde ifade ederken diğer bir
öğretmen ise bu konuda (RÖ26) “Öğretmenler daha çok problem olduğu zaman rehber
öğretmene başvuruyorlar. Problem çıkaran öğrenciye sihirli değneğimizle dokunup problemi çözmemizi bekliyorlar. Öğretmenlerin yüzde sekseni rehberlik servisinin işleyişinden ve sorumluluklarından haberdar değiller.” şeklinde görüşünü dile getirmiştir. Öğretmenlerin rehberlik hizmetlerine ilişkin önyargılara sahip olmamaları gerektiğine işaret eden bir rehber öğretmen (RÖ13) “Öğretmenler, rehberlik öğretmenleri hakkında
önyargılara sahipler. Rehberlik öğretmenleri her sorunu anında çözmeli ve her konuda bilgi sahibi olmalı düşüncesi mevcut. Bu nedenle genelde beklentileri karşılanmıyor ve zamanla hizmet talep edilmiyor. Öğretmenlerin ortak çalışmaya hazır olması gerekiyor.”, başka bir öğretmen (RÖ20) “Hiç önemsemeyen, değer vermeyen, gereksiz gören öğretmenler olduğu
gibi; iş birliği içinde olan öğretmenler de bulunuyor. Bizlerin işinin kolay olduğunu, rahat olduğunu düşünenler var. Herkes kendi işinin kolaylıklarını ve zorluklarını bilse, kendi işini düzgün yapsa yeter.” şeklinde ifade ederken bir diğeri ise (RÖ30) “İlk iş öğretmenlerin
rehberlik hizmetlerine olan ön yargılarını yıkmaları gerekmektedir. Bu ön yargılar yıkılmadan yardımcı olmaları beklenemez. Okulların tüm personelin iş birliği ve uyum içerisinde çalışması için birbirlerinin görev alanlarına saygılı olmaları gerektiğini düşünüyorum.” şeklinde görüşünü ifade etmiştir.
Rehber öğretmenlerin öğretmenlerden beklentilerini ifade eden, önemli görülen diğer görüşler aşağıda belirtilmiştir.
Ortaokullarda rehberlik saatinin kalkması ve sistemden dolayı artık eğitimin tamamen göz ardı edilmesi nedeniyle öğretmenler sadece kendi ders müfredatlarını yetiştirme çabası içindeler. Rehberlik hizmetlerinde bireyin her yönden sağlıklı gelişmesi hedeflenir. Ancak şuanda akademik gelişimden başka gelişimin önemi yok okullarda. Okul yapıları da sosyal-kültürel- ahlaki-bedensel gelişimi destekleyici yapıda olmadığı için öğretmenlerin elleri kolları bağlanıyor. Yine de kendi sorumluluklarındaki öğrencileri her yönüyle tanıyabilirler. Ancak bu gayret içinde olan öğretmenler de çok az. RÖ1
Sınıf rehber öğretmenleri ve branş öğretmenlerinin öğrencileri tanımak, bilgi toplamak, bilgi ve farkındalık kazandırmak vb rehberlik hizmetlerinin uygulanmasında gevşeklik gösterdiklerini hatta uygulamadıklarına şahit oluyorum. Beklentim, öğrencinin gelişiminde etkisi olan tüm paydaşların öğrenciyi her yönden tanıma, gelişimini bütünsel olarak ele alma düşüncesiyle yürütülmeye çalışılan rehberlik hizmetlerinin merkezi sınavlar kadar önemli olduğunun farkında olmalarıdır. RÖ4
Burada esas fonksiyon psikolojik danışmandadır. Psikolojik danışman kendini geri çekmeyip öğretmenlerle iletişimini sürdürdüğü takdirde okulda herhangi bir öğretmenin iş birliği yapmaktan kaçınacağını düşünmüyorum. Öğretmenlerden beklentilerim, iş birliğini sürdürmeleri, iyi gözlem yapmaları, gerçekten psikolojik danışmaya ve rehberliğe ihtiyaç duyan öğrencileri atlamayıp sevk etmeleridir. RÖ5
Herkes birbirine karşı daha fazla saygılı olmalı. Onlar sınıfta ders işlerken bizde odalarımızda öğrencilerin sorunlarıyla ilgileniyoruz. Bizlere ‘odanızda yatıyorsunuz’ gibi çirkin ithamlarda bulunmamaları gerek. Yaptığımız işler farklı bu nedenle karşılaştırma yapılmamalı. Herkes mesleğini seçerken bunları düşünüp seçti herkes az çok nasıl bir çalışma ortamında bulunacağını biliyordu. Bu nedenle rehber öğretmenlerle iş birliğine girmeleri gerek. RÖ6
Bazı öğretmenlerin rehberlik hizmetlerinden beklentileri çok üst düzeydedir. Daha gerçekçi beklentilerle gelen öğretmenlerle çalışmalarımız, müşavirlik etkin bir şekilde yürütülüyor. Genellikle öğretmenler olumlu yaklaşım sergiliyorlar. RÖ12
Yenilikçi, kendini sürekli değişime açık tutan, araştırmayı seven öğretmenlerle işimiz çok daha kolay ve eğlenceli yürüyor. Bu görüşte olan öğretmenler rehberlik servisinden olabildiğince faydalanmaya çalışıyor. Öğretmenlerin sınıflarında, öğrencilerinde gördükleri bir durumu, problem ilerlemeden gelip ifade etmeleri çoğu soruna erken müdahale ederek çözmemizi kolaylaştırıyor. Son yıllarda öğretmenlerin rehberlik servisine karşı tutumları genel olarak olumlu fakat hiç iletişime geçemediğimiz, çabamıza rağmen iş birliğine katılmayan öğretmenlerimiz de her zaman karşımıza çıkabiliyor. RÖ14
Okulda öğrenci sayısı fazla olduğu için bazen bizim gözümüzden kaçan öğrenciler olabiliyor. Özellikle derse giren öğretmenlerin dikkatini çeken öğrenciler daha erken tespit edilirse önleyici rehberlik kapsamında daha faydalı olabileceğimize inanıyorum. RÖ32
Öğretmen arkadaşlar TEOG sisteminden dolayı rehberlik boyutunu ikinci plana atabiliyorlar. Konuları yetiştirmekte zorlandıklarını, zamanın kendilerine yetmediğini ifade ediyorlar. Diğer sınıf düzeylerinde ise rehberlik hizmetlerine ‘boş işler’ olarak ifade edebileceğim bir gözle bakıyorlar. RÖ37
Okul danışmanının rolü hakkında farklı beklentilerden kaynaklanan yanlış algılar bulunmaktadır. Çoğu öğretmen okul danışmanını başka bir yönetici olarak görmektedir (Davis ve Garrett, 1998). Yönetici ve öğretmenlerin, rehberlik felsefe ve anlayışına yeteri derecede sahip olmamaları, yeterli işbirliği sağlanamamasında önemli bir faktördür (Tan, 2012). Hamamcı, Murat ve Çoban (2004) çalışmalarında psikolojik danışmanlar, okul yöneticileri ve öğretmenlerin bilgi ve anlayış eksikliği içinde olduklarını belirtmişlerdir. Camadan ve Kahveci (2013)’nin ilköğretim okullarında görev yapan 181 yönetici, 209 öğretmenle görüştükleri çalışmalarında öğretmenler ve yöneticilerin rehber öğretmenlere yönelik algılarının olumsuz olduğunu saptamışlardır. Yöneticiler ve öğretmenlere göre rehber öğretmenler kendilerinden beklenen hizmetleri tam anlamıyla yerine getirmemektedir. Aktepe (2008) rehber öğretmenlerin yönetici ve öğretmenlerden mesleki beklentilerini incelemiştir. Çalışmalarında resmi ilköğretim okullarında görev yapan rehber öğretmenlere göre öğretmenler, öğrenci sorunlarında okul psikolojik danışmanı ile iş birliği kurmaktan çok, sorumluluğu üzerinden atmak istemektedirler. Ayrıca araştırmaya göre öğretmenler, okul psikolojik danışmanına yönlendirdiği öğrenci sorunlarının hemen çözülmesini beklemektedir. Clark ve Amatea (2004) çalışmalarında okullardaki rehberlik hizmetleri ve rehber öğretmenlerin çalışmalarına ilişkin öğretmenlerin beklentilerini incelemişlerdir. Öğretmenlerin çoğu etkili bir okul için öğretmenler, rehber öğretmenler ve yöneticiler arasında güçlü bir ilişki kurmanın, iletişim ve işbirliğinin şart olduğunu belirtmişlerdir. Meşeci, Özcan ve Bozdemir (2007) öğretmen ve müdürlerin okul psikolojik danışma ve rehberlik servisine yönelik algılarını belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada; öğretmenlerin okul psikolojik danışma ve rehberlik servisi ile iş birliği içinde olduklarını saptamıştır. Atıcı (2016)’nın ilköğretim öğrencilerinin davranış problemleriyle
baş etme konusunda öğretmen-psikolojik danışman işbirliğine ilişkin görüşlerinin karşılaştırıldığı araştırmada öğretmenler ve danışmanlar genel olarak öğretmen-danışman işbirliğini yeterli bulmaktadırlar. Tuzgöl Dost ve Keklik (2012)’in yaptıkları araştırmada rehber öğretmenler, yönetici ve öğretmenlerin PDR hizmetlerine ilişkin önyargılı tutumunun, bilgi ve iş birliği eksikliğinin ve görev tanımının net olmayışının rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde öne çıkan zorluklar olduğunu belirtmişlerdir. Bu görüşlerin yapılan araştırma sonuçlarıyla paralel olduğu gözlenmektedir.
4.6. Rehber Öğretmenlerin Görev Dışı İş Talepleri Konusundaki Öğretmen