2.2. Rehberlik Hizmetleri
2.2.11. Okullarda Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetler
2.2.11.1. Okul Müdürünün Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerine İlişkin Görevleri
Okul müdürlerinin rehberlik hizmetlerine ilişkin görevlerini şu şekildedir:
Rehberlik programına liderlik yapmak
Okulun rehberlik kuruluna personel sağlamak
Rehberlik çalışmalarına idari yönden destek olmak ve teşvik etmek
Rehberlik personelinin rollerini ve görevlerini netleştirmek
Programın uygulanması için gerekli olan zaman, mekân ve materyalleri sağlamak
Rehberlik programının organizasyonu, izlenmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili olarak rehberlik kurulunda konsültasyon yapmak
Rehberlik hizmetlerinin uygulamalarını değerlendirmek
Okuldaki rehberlik ihtiyaçlarının belirlenmesine yardımcı olmak.
Yöneticiler, danışmanlar, öğretmenler ve diğer öğrenci hizmetleri uzmanları arasında destekleyici ve işbirliği içinde çalışma ilişkileri kurmak
Kapsamlı bir rehberlik planının oluşturulmasına yardımcı olmak
Öğrencilerle ilgili özel konular, sorunlar hakkında rehberlik kurulunda konsültasyon yapmak (Myrick, 1997, s. 42).
Okul müdürünün rehberlik ve danışma programının yürütülmesinde birtakım kritik rollerini Tan (1993) şu şekilde sıralamıştır:
1) Okul camiası içinde rehberlik ve danışma anlayış ve görüşünü besler ve yaygınlaştırır. Bu amaç için gerekli manevi ortamı hazırlar, programın hazırlık çalışmalarına önderlik eder.
2) Programın başına programı örgütleyip harekete geçirmeye yeterli danışmanı lider olarak koyar.
3) Rehberlik kurulunun oluşturulmasını sağlar ve aktif olarak çalışmasını gözetler, denetler.
4) Okulun rutin faaliyetleri arasında, rehberlik çalışmalarının gerektirdiği zaman, mekân, araç-gereç, mali imkan gibi şartları sağlar.
5) Öğretmen ve danışmanların velilerle iyi iletişim kurmalarına imkân veren olumlu eğitsel ve sosyal ortamı oluşturur ve sürdürür.
6) Sınıf öğretmenliği, kol faaliyetleri, akademik danışmanlık gibi temel yönlendirme çabalarını etkin ve aktif tutar.
7) Rehberlik ve danışma alanında öğretmen ve yöneticiler için hizmet-içi programların oluşturulmasını ister ve sürdürülmesini denetler.
8) Danışmanların kendilerini sürekli geliştirmelerini teşvik eder. Mesleki toplantı, seminer ve konferanslara, yukarı seviye eğitim kurslarına katılmalarını destekler. 9) Rehberlik programındaki faaliyetlerin ve yönlendirme çalışmalarının
değerlendirilmesini sürekli kılar ve denetler.
10) Öğretim-yönetim-danışma çalışmaları arasında sürekli koordinasyon sağlar.
Okul müdürünün rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine ilişkin görevleri; Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliğinin 47. maddesinde belirtilmiştir:
a) Okulda rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin sağlıklı şekilde yürütülebilmesi için, hizmetin gerektirdiği fiziksel şartları ve uygun çalışma ortamını hazırlar, kullanılacak araç ve gereci sağlar.
b) Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yürütme komisyonunu kurar, bu komisyona başkanlık eder.
c) Okulun rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin yürütülmesi ile ilgili yıllık program ve yürütme plânının hazırlanmasını sağlar ve uygulanmasını izler.
d) Okulun psikolojik danışman ihtiyacını, öğrenci sayısını ve bu sayıdaki artışı dikkate alarak belirler ve bulunduğu il veya ilçe millî eğitim müdürlüğünün ilgili bölümüne bildirir.
e) Okulda birden fazla psikolojik danışman varsa birini koordinatör olarak görevlendirir. f) Rehberlik ve psikolojik danışma servisinde birden fazla psikolojik danışman olması hâlinde, program, plânlama, araştırma gibi birlikte yapılması gereken görevler dışında, hizmetlerin yürütülmesinde öğrenci sayıları, sınıflar, meslekî formasyon ve özel beceriler gibi ölçütlere göre gerektiğinde psikolojik danışmanlar arasında iş bölümü yapar. Ancak bu iş bölümünün dengeli olmasına ve hizmetlerin gerektirdiği eş güdüm ve bütünlüğü zedelememesine dikkat eder.
g) Rehberlik ve psikolojik danışma servisiyle iş birliği yaparak okuldaki öğretmenleri her sınıfa bir sınıf rehber öğretmeni olmak üzere görevlendirir. Zorunlu olmadıkça sınıf rehber öğretmenlerini sınıftaki öğrencilerin mezuniyetine kadar değiştirmez ve sınıf rehber öğretmenlerini bir zorunluluk bulunmadıkça yönelim işlerinde görevlendirmez.
h) Okuldaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin ve bu konudaki programın verimli ve düzenli bir biçimde yürütülmesi için psikolojik danışman, sınıf rehber öğretmenleri, öğrenciler ve veliler arasında eş güdümü sağlamak için gerekli özeni gösterir.
ı) Öğrencileri yönlendirme çalışmalarında rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi elemanları, öğrenciler, veliler, sınıf rehber öğretmenleri, branş öğretmenleri ve diğer yöneticiler arasında iş birliği ve organizasyon ile değerlendirme sonuçlarının bir bütünlük içinde kayıtlarının tutulmasını sağlar.
i) Başka eğitim-öğretim kurumlarından gelen öğrencilerin gelişim dosyalarını, geldikleri eğitim kurumlarından ister ve rehberlik ve psikolojik danışma servisine iletir.
j) Rehberlik ve psikolojik danışma servisince hazırlanan program ile yürütme plânının birer örneğini ders yılının başladığı ilk ay içerisinde, yıl sonu çalışma raporunun bir örneğini ise ders yılının tamamlandığı ay içerisinde bağlı bulunduğu rehberlik ve araştırma merkezine gönderir (MEB, 2001).
2.2.11.2. Okul Müdür Yardımcılarının Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerine İlişkin Görevleri
İlgili yönetmeliğin 48. maddesinde okul müdür yardımcılarının görevleri aşağıdaki gibi düzenlenmiştir:
a) Sorumlu olduğu sınıflardaki öğrencilere ilişkin sorunları ve bu öğrencilerle ilgili gerekli bilgi ve belgeleri rehberlik ve psikolojik danışma servisine iletir.
b) Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yürütme komisyonu toplantılarına katılır.
c) Okul müdürünün vereceği rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleriyle ilgili diğer görevleri yapar (MEB, 2001).
2.2.11.3. Okul Psikolojik Danışmanlarının Görevleri
Myrick (1997) okul psikolojik danışmanların rollerini genel olarak şu şekilde sıralamaktadır (s. 43) :
Kapsamlı gelişimsel rehberlik ve psikolojik danışma programının organizasyonunda ve geliştirilmesinde liderlik görevini üstlenmek
Öğrencilere bireysel danışmanlık hizmetleri sunmak
Öğrencilere grup danışmanlığı hizmetleri sunmak
Sınıf rehberliğinin birimlerini, oturumlarını ve etkinliklerini organize etmek ve yönetmek
Akran yardımcılarını eğitmek ve koordine etmek
Öğrencilere yapılacak rehberlik ve danışmanlık müdahaleleri konusunda öğretmenlere, ailelere ve yöneticilere danışmak
Rehberlik ünitelerini öğrenci ihtiyaçlarına göre geliştirmek
Rehberlik biriminin geliştirilmesi ve sınıf oturumlarını koordine etmede liderlik yapmak
Öğrencilerin davranış değişikliği konusunda sınıf rehber öğretmenlere mesleki kaynak sağlamak
Özel problemleri veya ihtiyacı bulunan öğrencilerin belirlenmesinde, onlar için alternatif eğitim ve rehberlik hizmetlerinin sağlanmasında yardımcı olmak
Rehberlik ile ilgili personel geliştirme programlarını koordine etmek
Diğer rehberlik hizmetlerini koordine etmek (öğrenci değerlendirme, istişare, toplum kaynakları, özel eğitim ve yerleştirme)
İlgili yönetmeliğin 50. maddesinde okul psikolojik danışmanların görevleri düzenlenmiştir: a) İl çerçeve programını temel alarak okulunun rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri programını sınıf düzeylerine, okulun türüne ve öğrencilerin ihtiyaçlarına göre hazırlar.
b) Rehberlik programının ilgili kısmının uygulanmasında sınıf öğretmenlerine rehberlik eder. c) Okulunun tür ve özelliklerine göre gerekli eğitsel ve meslekî rehberlik etkinliklerini plânlar, programlaştırarak uygular veya uygulanmasına rehberlik eder.
d) Bireysel rehberlik hizmetlerini alanın ilke ve standartlarına uygun biçimde yürütür.
e) Eğitsel, meslekî ve bireysel rehberlik çalışmaları için öğrencilere yönelik olarak bireyi tanıma etkinliklerini yürütür.
g) Sınıflarda yürütülen eğitsel ve meslekî rehberlik etkinliklerinden, uygulanması rehberlik ve psikolojik danışma alanında özel bilgi ve beceri gerektirenleri uygular.
h) Okul içinde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleriyle ilgili konularda araştırmalar yapar, bunların sonuçlarından yararlanılmasını sağlar.
ı) Öğrencinin mezun olacağı dönemde, okuldaki tüm eğitim ve öğretim sürecindeki gelişimini, yönlendirilmesi açısından önemli özelliklerini ve bu konudaki önerilerini içeren bir değerlendirme raporunu sınıf rehber öğretmeni, veli, öğrenci ve okul yönetiminin iş birliğiyle hazırlar. Bu raporun aslını öğrenci gelişim dosyasına koyar, bir örneğini de öğrenciye veya velisine verir.
i) Eğitim-öğretim kurumundaki seçmeli derslerin konulmasında çevre koşulları, okulun olanakları, öğretmen sayısı ve branşı da gözetilerek yeni seçmeli derslere ilişkin araştırma yapar, bu derslerin zümre öğretmenlerince gerçekleştirilecek program çalışmalarında alanı ile ilgili görüşlerini bildirir. j) Okulda özel eğitim gerektiren öğrenci varsa veya kaynaştırma eğitimi sürdürülüyorsa, bu kapsamdaki öğrencilere ve ailelerine gerekli rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini rehberlik ve araştırma merkezinin iş birliğiyle verir.
k) Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine ilişkin öğrenci gelişim dosyalarını ve diğer gerekli kayıtları tutar, ilgili yazışmaları hazırlar ve istenen raporları düzenler.
l) Okula bir alt öğrenim kademesinden veya nakil yoluyla gelen öğrencilerin gelişim dosyalarını inceler, sınıf rehber öğretmeniyle iş birliği içinde değerlendirir.
m) Gerekliğinde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde kullanılacak ölçme araçları, doküman ve kaynakları hazırlama ve geliştirme çalışmalarına katılır.
n) Öğrencilerin ilgi, yetenek ve akademik başarıları doğrultusunda eğitsel kollara yöneltilmesi konusunda branş ve sınıf rehber öğretmenine bilgi verir ve iş birliği yapar.
o) Ailelere, öğrencilere, sınıf rehber öğretmenlerine ve gerektiğinde diğer okul personeline yönelik hizmet alanına uygun toplantı, konferans ve panel gibi etkinlikler düzenler.
p) Okulda rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine ilişkin komisyonlara ve toplantılara katılır, gerekli bilgileri verir, görüşlerini belirtir.
r) Ortaöğretim kurumlarında Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Ödül ve Disiplin Yönetmeliğinin ilgili maddesinde belirtilen görevi yapar.
s) Ders yılı sonunda bu alanda yapılan çalışmaları değerlendirir, sonuçlarını ve gerekli bilgileri içeren bir rapor hazırlar (MEB, 2001).
2.2.11.4. Sınıf Rehber Öğretmeninin Görevleri
Sınıf rehber öğretmeni, 24376 sayılı Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Yönetmeliğinde “Eğitim-Öğretim kurumlarında bir sınıfın rehberlik hizmetlerini yürüten ve rehberlik saatlerine giren ilköğretim kurumlarında şube rehber öğretmenini, orta öğretim kurumlarında ise sınıf öğretmeni” şeklinde tanımlanmakta; yönetmeliğin 51. maddesinde görevleri belirtilmiştir:
a) Okulun rehberlik ve psikolojik danışma programı çerçevesinde sınıfın yıllık çalışmalarını plânlar ve bu plânlamanın bir örneğini rehberlik ve psikolojik danışma servisine verir.
b) Rehberlik için ayrılan sürede sınıfa girer. Sınıf rehberlik çalışmaları kapsamında eğitsel ve meslekî rehberlik etkinliklerini, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisinin organizasyonu ve rehberliğinde yürütür.
c) Sınıfındaki öğrencilerin öğrenci gelişim dosyalarının tutulmasında, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisiyle iş birliği yapar.
d) Sınıfa yeni gelen öğrencilerin gelişim dosyalarını rehberlik ve psikolojik danışma servisi ile iş birliği içinde inceler, değerlendirir.
e) Çalışmalarda öğrenci hakkında topladığı bilgilerden özel ve kişisel olanların gizliliğini korur. f) Sınıfıyla ilgili çalışmalarını, ihtiyaç ve önerilerini belirten bir raporu ders yılı sonunda ilk hafta içinde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisine iletir.
g) Öğrencilerin ilgi, yetenek ve akademik başarıları doğrultusunda eğitsel kollara yöneltilmeleri konusunda psikolojik danışmanla iş birliği yapar.
h) Okul müdürünün vereceği, hizmetle ilgili diğer görevleri yapar (MEB, 2001).
İlköğretimde 1'inci sınıftan 5'inci sınıfa kadar olan sınıfları okutan öğretmenler de bu görevleri kendi sınıflarında; üst sınıflardaki sınıf rehber öğretmenleri gibi, öğrencilerinin yaş, gelişim, eğitim durumları, bireysel özellikleri ve gereksinimleri doğrultusunda, rehberlik ve psikolojik danışma servisinin eş güdümünde yürütürler.
2.2.11.5. Koordinatör Psikolojik Danışmanın Görevleri
Koordinatör psikolojik danışmanlık bir okulda birden çok psikolojik danışman olabileceğine dayanarak oluşturulmuş görünmektedir. Ancak günümüzde hala psikolojik danışman açığı bulunmaktadır. Okullardaki psikolojik danışmanlar yönetmeliğin 49. ve 50. maddelerinde sıralanan tüm etkinlikleri yerine getirmek durumundadır (Türküm, 2013).
2.2.11.6. Diğer Öğretmenler
Öğretmenlerin psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine ilişkin görevleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
Okul içinde kapsamlı bir gelişim rehberliği programının geliştirilmesi ve uygulanmasında yardımcı olmak
Daha etkili ve verimli bir öğrenme için özel öğrenme ihtiyacı bulunan öğrencilerin belirlenmesine yardımcı olmak
Bireysel ya da grup halinde yaklaşık 20-25 öğrenciyle öğretmen-danışman olarak çalışmak
Sorumlu olduğu gruptaki her öğrenciyi bizzat tanımaya çalışmak
Öğrencilerin akademik ilerlemeleri, notları, özel problemleri ile ilgili genel bilgi edinmek için danışmanlarla görüşme yapmak
Öğrencilerin ailelerini tanıma, ev ile okul arasındaki irtibatı kolaylaştırmaya çalışmak
Öğrencilerin birbirleriyle kaynaşmalarına yardımcı olmak
Öğrencilerin ihtiyaçlarını belirlemek ve bu yönde rehberlik kuruluna tavsiyelerde bulunmak
Öğrencilerin rehberlik ihtiyaçları ile ilgili olarak danışmanlar ve diğer okul personelleri ile konsültasyon yapmak
Rehberlik hizmetlerinde kendisini geliştirmek için personel geliştirme programlarına katılmak (Myrick, 1997, s. 43).
2.2.11.7. Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yürütme Komisyonunun Görevleri
24376 sayılı yönetmeliğin 46. maddesinde okul rehberlik ve psikolojik danışma yürütme komisyonunun görevleri belirtilmiştir:
a) Rehberlik ve psikolojik danışma servisince hazırlanan yıllık program ve yürütme plânını inceler, bu konudaki görüşlerini bildirir. Uygulanması için gerekli önlemleri karara bağlar.
b) Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin yürütülmesi sırasında hizmetlere ilişkin çalışmaları ve ortaya çıkan sorunları inceler, değerlendirir ve bunların çözümüne ilişkin önlemleri belirler.
c) Eğitim ortamında; öğrenciler, aileler, yöneticiler, öğretmenler ve psikolojik danışmanlar arasında sağlıklı ve uyumlu ilişkiler kurulabilmesi için gerekli önlemleri görüşür ve yapılacak çalışmaları belirler.
d) Yönlendirmeye ilişkin eğitsel ve meslekî rehberlik çalışmalarında ve öğrencileri yönlendirmede, okuldaki eğitim-öğretim etkinlikleri ile eğitsel etkinliklerden karşılıklı olarak yararlanılabilmesi için gerekli önlemleri ve çalışmaları belirler.
e) Yapılacak çalışmalarda birey, aile, ilgili kurum-kuruluşlara yönelik iletişim ve iş birliğine ilişkin önlemleri belirler (MEB, 2001).
BÖLÜM 3
YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, katılımcılar, veri toplama araçları, verilerin toplanması ve verilerin analizine ilişkin bölümlere yer verilmektedir.