Protokol Türleri

Protokol, yukarıda da belirttildiği gibi ilk olarak saraylarda ve kiliselerde uygulanmaya başlamıştır. Günümüze gelindiğinde devlet işlerinde ve diğer ülkelerle ilişkilerde düzenlenen toplantı ve törenlerde, törensel her türlü etkinliklerde, resmî davetlerde, resmi yemeklerde, resmi görüşmelerde yine etkili bir şekilde uygulanmaktadır.

Kurumsal ve Uluslararası alanda uygulanmakta olan protokol türleri Aytürk’ün de belirttiği gibi genel olarak dokuz ayrı (farklı) kategoride tanımlanmaktadır. (Aytürk, 2011, s. 75)

Bu konuyla yapılan kapsayıcı bir çalışmaya göre bu kategoriler aşağıdaki gibi sayılabilir. 1- Devlet Protokolü 2- Diplomatik Protokol 3- Mülki Protokol 4- Askerî Protokol 5- Adli Protokol 6- Akademik Protokol 7- Kurumsal Protokol 8- Dinî Protokol 9- Sosyal Protokol

Bu tezin konusu içerisinde devlet protokolü ve kurumsal protokol bahsedilecektir. Yukarıda kamusal alanın sınırları çizilmiş, getirilen netlik çerçevesinde devletin idaresinin yer aldığı ve devlet yöneticilerinin görevlerini yaptığı her alan, bizim tezimizin sınırları içerisindedir.

Aşağıda genel olarak tüm protokol türleri ile ilgili bilgi verildikten sonra, devlet protokolü ve kurum protokolünü içeren ve kamusal alan kısmında tanımladığımız şekilde İdari ve bürokratik protokol’den bahsedeceğiz. Tezimizde kullanacağımız ifade İdari ve bürokratik protokol olacaktır. Osmanlıda ya da Cumhuriyet döneminde, devlet kurumlarında ve yönetimlerde uygulanan protokol kurallarıdır.

1-Devlet Protokolü

Devletin uluslararası ilişkilerinde kullandığı diğer devletlerin yöneticileri ile kurulan siyasi ilişkileri ve yapılan törenleri ele alan siyasi ve diplomatik kurallardır. Önceden belirlenmiş öndegelim listelerine uyularak yapılan bu törenlerde, yabancı elçilerin ağırlanmasından, devlet yönetiminde olanların yazılı ve sözlü ilişkilerinin nasıl olması gerektiğinden, balo ve ziyafetlerde riayet edilecek kurallara kadar en ince detaylar belirtilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti devlet protokolü düzenleme ve yürütme yetkisi 09.01.1927 tarihli ve 4511 sayılı Atatürk’ün de imzasının bulunduğu bir kararname ile bu görev ve yetki Dışişleri Bakanlığına verilmiştir. Bu sebeple, 24.06.1994 tarih ve 4009 sayılı Dışişleri Bakanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunun 1/j maddesi uyarınca, “Türkiye Cumhuriyetinin Devlet ve Dışişleri Protokolünü düzenlemek ve yürütmek” vazifesi Dışişleri Bakanlığının sorumluluğundadır. Öndegelim listeleri yani Devlet Protokol listeleri Cumhurbaşkanının onayına sunulmak üzere hazırlanması ve sonrasında kabulüyle birlikte uygulanması Dışişleri Bakanlığı Protokol Genel Müdürlüğünün sorumluluğundadır.

Liste tüm kamu kurumlarında örneğin, Belediyelerde, Üniversitelerde, Bakanlıklar ve bakanlıklara bağlı Nüfus Müdürlüğü, Emniyet Müdürlüğü vb. tüm birimlerde kullanılmaktadır. Öndegelim listesi öncelik sırasına göstermektedir.

Başkent (Devlet) Protokol Listesi 1. TBMM Başkanı

2. Başbakan

3. Genelkurmay Başkanı

4. Ana Muhalefet Partisi Genel Başkanı 5. Eski Cumhurbaşkanları

6. Anayasa Mahkemesi Başkanı 7. Yargıtay Birinci Başkanı 8. Danıştay Başkanı

9. Bakanlar Kurulu Üyeleri 10. Kuvvet Komutanları

11. Orgeneraller ve Oramiraller 12. YÖK Başkanı

13. TBMM Başkan Vekilleri

14. TBMM’de Grubu Bulunan Siyasi Partilerin Genel Başkanları 15. TBMM Katip Üyeleri ve İdare Amirleri

16. TBMM’de Temsil Edilen Siyasi Partilerin Genel Başkanları 17. TBMM Siyasi Partiler Grup Başkanları Ve Başkan Vekilleri

18. TBMM’de Grubu Bulunan Siyasi Partilerin Genel Başkan Yardımcıları 19. TBMM’de Grubu Bulunan Siyasi Partilerin Genel Sekreterleri

20. TBMM üyeleri 21. Sayıştay Başkanı

22. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Türkiye Barolar Birliği Başkanı 23. Danıştay Başsavcısı

24. Anayasa Mahkemesi Başkan Vekili 25. Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı 26. Anayasa Mahkemesi Üyeleri 27. Yargıtay Birinci Başkan Vekilleri 28. Danıştay Başkan Vekilleri

29. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Başkan Vekili 30. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı Vekili

32. Yüksek Hakem Kurulu Başkanı 33. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri 34. TBMM Genel Sekreteri

35. Başbakanlık Müsteşarı

36. Devlet Denetleme Kurulu Başkanı 37. Ankara Valisi

38. Yükseköğretim Kurulu Üyeleri

39. Ankara’daki Üniversitelerin Rektörleri 40. Ankara Garnizon Komutanı

41. Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı 42. Korgeneraller/Koramiraller

43. MGK Genel Sekreteri/Bakanlık Müsteşarları/AB Genel Sekreteri/Başbakanlığa ve Bakanlıklara Bağlı Müsteşarlar/Emniyet Müdürü (Vali)

44. Atatürk, Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanı 45. Radyo Ve Televizyon Üst Kurulu Başkanı

46. Türkiye Bilimler Akademisi Başkanı 47. Merkez Bankası Başkanı

48. Rekabet Kurumu Başkanı

49. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanı 50. Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı

2-Diplomatik Protokol

Uluslararası ilişkilerde ve devletler arası ilişkilerde devlet yönetiminde yer alan devlet ve hükümet adamlarının uymak durumunda bulundukları bazı kurallar mevcuttur. Bu biçimsel ve törensel kurallar, ilişkilerin daha düzen ve sistem içerisinde yürümesini kolaylaştırmaktadır.

Diplomasinin M.Ö. 2500 yıllarında bile olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu yıllarda Çinliler komşularına elçi gönderiyorlardı. Yine, Osmanlı Devletine baktığımızda 1793 yıllarında diplomasiyi görmek mümkündür. Sadrazam Mustafa Reşit Paşa diplomasi konusunda öncü olmuştur.

3-Mülki Protokol

Tüm hükümete bağlı olan birimlerde, başkentte ve illerde uygulanmakta olan biçimsel ve törensel kurallardır. Başbakanlık, bakanlıklardan, valilik ve kaymakamlıklara kadar kullanılır.

4-Askerî Protokol

Askeri törenlerde ve bu alandaki ilişkilerde uygulanan tüm kurallardır. Askeri kurallar diğer protokol türlerine göre daha sert bir yapıdadır.

5-Adli Protokol

Yargı organlarında yapılan tüm toplantılarda, kutlamalarda, törenlerde ve duruşmalarda Adli protokol uygulanır.

6-Akademik Protokol

Üniversitelerde ve benzer çevrelerde yapılan tören ve benzeri etkinliklerde; bilimsel toplantı, sempozyum, panel ya da seminerlerde uygulanan kurallardır. Bu konudaki düzenlemeler YÖK tarafından yapılmaktadır.

7- Kurumsal Protokol

Bakanlıklarda, kamu kurum ve kuruluşlarında uygulanan törensel, yönetsel ve biçimsel davranışlardır. Askeri, mülki ve diplomatik kuruluşlar haricindeki bütün kurum ve kuruluşlarda uygulanan protokol kuralları genellikle kurumsal kültür ve geleneklere göre belirlenmektedir. Dolayısıyla da, birçok kurumda farklı olabilmektedir.

8-Dinî Protokol

Din kitap ve kurallarına bağlı ve dini alanda kullanılan örf ve adetlere dayandırılan kurallardır. (Cenaze merasimleri, sünnet, mevlit…)

9-Sosyal Protokol (Adab-ı Muaşeret)

Toplumsal alanda, sosyal ortamlarda, toplumun çoğu tarafından benimsenmiş saygı, görgü ve nezaket kurallarıdır. Sosyal protokol ile resmi protokolün ayrıldığı

nezaketsizlik olarak değerlendirilirken, resmi ortamlarda üst’ün ast’ın sözünü kesmesi kabul edilebilir. Üst’ün vakti kıymetli ve değerlidir. Sorumlu olduğu çok fazla iş vardır ve öncelik alması ya da başka konuya geçmesi kararını verebilir. Tezin ilk kısmında kuralların uygulandığı yerin ayrımını yapabilmek adına kamusal alan konusu ele alınmıştır. Kamusal alan nezaket ve görgü kurallarının uygulandığı sosyal ortamların alanıdır. Devlet yönetiminden ayrı olan bu alan topluluk içinde yaşayabilme kuralları olan örf adetlerle de şekil bulmuş kurallar olarak değerlendirilebilir. Tezimizin Davranışlar ve Sosyal Kurallar ile ilgili kısmında da ele aldığımız gibi toplum için gerekli olan bu kurallar toplumun yaşayış ve düzenini belirleyen ve kültüründen, yaşam biçiminden gelen önemli olan kurallar olduğunu ifade etmemiz mümkündür.

BÖLÜM 3. OSMANLI İMPARATORLUĞUNUN İDARİ