PERFORMANS DENETİMİNİN UNSURLARI A- GENEL OLARAK

Modern kamu yönetiminin düzenlilik denetimi yanında devlet faaliyetlerinin verimlilik, etkenlik ve tutumluluk yönüyle, performans denetimini de içermesi gerektiği konusunda bir konsensüs bulunmaktadır.

Bunlardan verimlilik ve tutumluluk paranın iki tarafı gibidirler. Klasik girdi-çıktı fonksiyon teorisi kullanıldığında;

Konu tutumluluk denetimi ise, konunun sadece girdi yönüne bakılır. Bu da en az girdi ile mümkün olan ölçüde aynı çıktının elde edilip edilmediğinin incelenmesi demektir. Eğer verimlilik denetimi konu ediliyorsa konunun çıktı yönüne bakılır. Bu da belirli veya sınırlı girdi ile en yüksek çıktıyı elde edebilmenin mümkün olup olmadığının incelenmesidir.

Etkenlik denetimi ise, program veya proje hedeflerinin elde edilip edilmediğinin kontrol edilmesidir.

Verimlilik, etkenlik ve tutumluluk CVET) kavramlarının kendine özgü özellikleri bulunmakla birlikte, birbirleriyle de yakından ilişki içerisindedirler.

Bazen birbirlerinin yerine kullanılmakta, bazen de birbirleriyle karıştırılmaktadırlar. Performans denetiminin iyi anlaşılabilmesi için bu denetim türünün en önemli unsurlarından olan ve hatta bazı çevrelerce performans yerine

46 Benjamin Geist Nıssim Mizrahi, "State Audit; Principles and Concepts", State Audit and Accountability, State of Israel, State Comptroller's Office, 1991, s.24-25

PERFORMANS DENETİMİ

Tutumluluk kavramı, insangücü ve araçlar şeklindeki kaynakların ne şekilde kullanıma hazır hale geldiğini, diğer bir deyişle kaynakların hangi şartlar altında elde edildiğini ifade eder. Bu bağlamda tutumluluk, başlıbaşına bir amaç olmayıp, diğer bazı amaçların gerçekleşmesiyle ilişkili bulunmaktadır.

"Verilen bir hasıla seviyesine minimum maliyetle ulaşmak", hedeflenen mal ve hizmet kalitesine ulaşabilmek için, kaynak kullanımının sınırlı tutulması, kısaca AZ HARCAMA, azalan, minimum girdi ve üretim faktörleri ile belirli birRP

çıktının elde edilmesinin mümkün olup olmadığının araştırılması, girdiDİZ

54

yönetimi, uygun nicelik ve nitelikteki kaynakların en düşük maliyet ile uygun zamanda elde edilmesi, gibi çeşitli şekillerde tanımlanabilen tutumluluk, bir kurumun amaçlarını da gözönünde bulundurarak kaynakların "uygun miktarda",

"uygun zamanda", "uygun yerde" ve "uygun maliyetle" tedarik edilmesi anlamına gelmektedir. Uygun miktarı, kaynak ihtiyacının nicel düzeyinin ilk belirlenmesi göstermektedir. Uygun zaman belirli bir kaynağın ne diğer kaynakları bekletmesi, ne de onları beklemesi anlamına gelmektedir. Uygun yer, bir kaynak için ihtiyaç duyulduğu yerde kullanılması, uygun maliyet, ise bir kaynağın dolaşımında en düşük maliyeti ifade etmektedir.

Tutumluluk, pozitif tasarrufların ve dışsalllıkların mümkün olduğunca yüksek olmasını, mal ve hizmetlerin en optimum ölçekler içerisinde üretilmesini gerektirir. Bu da, üretim kaynaklarının herbirinden maksimum ürünü ve faydayı elde etmek, dolayısıyla üretim kaynağının gerektiği miktar ve biçimde ekonomik olarak kullanımının uzantısı olarak elde kalan diğer girdileri, diğer mal ve hizmetlerin üretiminde kullanabilmek demektir. Bir başka deyişle, bir mal veya hizmetin istenilen miktarda ve düzeyde üretilmesi için gerekli olan girdi miktarından daha fazla girdi kullanılmamalı, aksine ölçeğe ve düzeye göre gereğinden fazla olan girdinin diğer mal ve hizmet üretiminde kullanımına olanak sağlanmalıdır. Bu sağlandığı takdirde kamu mal ve hizmet üretiminde tutumluluk gerçekleşmiş olacaktır.

50 Clemente, a.g.m., s.36.

51 Tuncay Ünal; Program Bütçede Maliyet-Fayda Analizinin rolü, 1969 Dönemi Program bütçe Seminerleri, Ankara 1969, s.2.

sz NA0 Framework for VPM Audits, s.7.

53 Geist-Mizrahil, a.g.m., s.25.

54 Z.H.Khan, a.g.t., s.4; (Introduction to Government and Financial Audit).

ss M.A.Khan, a.g.e., s.7;(Performance Auditing and 3E's).

56Abid, a.g.e., s.l 1;(Performance Evaluation and Performance Audit).

57 Falay, a.g.m., s.53

PERFORMANS DENETİMİ

2- Tutumluluk Denetimi

Kaynaklardan elde edilen hasıla "tutumluluk" açısından incelenirken, denetçi kaynakların uygun miktarda uygun yerde, uygun zamanda ve uygun maliyet ile uygun biçimde tedarik edilip edilmediğini soruşturmaya çalışır. Böyle bir denetim kabul edilebilir standartların varlığını varsayar. Fakat gerçekte klişeleşmiş standartlar mevcut olmamakta, bu yüzden denetçi kriterini örgütün temel hedeflerine başvurarak saptamak zorunda kalmaktadır. Kaynakların

"uygun miktarını" saptamada yönetimin ihtiyaçlarını açıklıkla ve mümkün olduğunca yeter bollukta planlayıp planlamadığına bakacaktır. İhtiyaç belirlenirken normal olarak en düşük maliyetle elde edilebilecek alternatifler üzerinde durulur.

Kaynak sağlamada "uygun zaman" yerine getirilecek ihtiyaçla da ilgilidir.

Kaynak, istenildiğinde ihtiyacı karşılamak için mevcut olmalıdır. Ne diğer kaynakları bekletmeli ne de onları beklemelidir. Bu yüzden, denetçi kaynakların talebi, elde edilmesi ve geçerliliğini önceden görecek yönteme başvurur.

Bir kaynak için "uygun yer" ihtiyaç duyulduğu yerde kullanılması olmaktadır. Kaynaklar, ihtiyaç duyulmadıkları yerlerdjs kullanılabilir. Örneğin insansız işler ve işi olmayan insanlar olabilir. Denetçi kaynak eksikliğini önceden haber vermek için sistemi gözden geçirir.

"Uygun maliyet" bir kaynağın dolaşımında en düşük maliyeti ifade eder. En düşük maliyet şu şekilde saptanır.

. Sermaye maliyeti . İşletme maliyeti

. Onarma (bakım) maliyeti . Kayıp zaman maliyeti . Hurda değer

Yukarıdaki maliyetler aktiflerin akışkanlığı biçiminde hesap edilir. Maliyet akışları daha sonra uygun bir iskonto oranı kullanılarak mevcuttan indirilir.

Yukarıdaki metodun geleneksel denetimde yapılan tekzamanlı sermaye maliyetinin basit bir karşılaştırması olmadığı açıktır. En düşük maliyet hesabı bütün alternatifler açısından maliyet tahminlerinin hazırlanacağını varsayar.

"Uygun karakter", belli tanımlamalar ışığında kabule değer kaliteyi ifade eder.

Bkz.M.A.Khan, a.g.e., s.7.(Performance Auditing and 3E's)

PERFORMANS DENETİMİ

Tutumluluk diğer amaçların başarılmasıyla da ilişkili olarak anlaşılmalıdır.

Tutumluluk soyut anlamda hiçbir şey harcamamak anlamına gelebilir. Fakat, göreli anlamda, bir örgütün amaçlarının gerçekleşmesi ile ilgili olmak zorundadır.

Bu nedenle "tutumluluk" amaçları gerçekleştirmede, gerekli olandan fazlasını harcamamak anlamına gelir. Örneğin, belirli sunuları en düşük teklifi verenden satın almak en ekonomik yol olabilir fakat örgütsel işlemlerde kesikliğe yol açması halinde bu sunuları almak en ekonomik tarz olmayabilir. Onun için denetçi tutumluluk üzerine rapor düzenlerken amaçları gerçekleştirmede örgütün etkinliğini gözönünde tutmalıdır.