Yüksek Denetim Kurumları Uluslararası Teşkilatı (INTOSAI) Yönetim Kurulunun 1991 yılı Ekim ayında Washington'da yapılan toplantısında "İç Kontrol Standartları" kabul edilmiştir.65
İç Kontrol Standartlarının önemi, kurumların iç kontrol yapılarını oluşturması sırasında izleyecekleri minimum standartlar olduğunun vurgulanmasmdadır. Standartların bir diğer özelliği de bunların sadece mali kontrollerde değil, bütün idari kontrol faaliyetlerinde de uygulanabilecek nitelikte olmasıdır.
Sözü edilen İç Kontrol Standartlarına toplu bir bakışla, konumuzu ilgilendiren önemli konuları öne çıkarmakta yarar bulunmaktadır.
İç Kontrol, yönetim hedeflerinin gerçekleşme yolunda olduğu konusunda yeterli güvence sağlamakta yararlanılan bir yönetim aracıdır. Bundan dolayı, iç kontrol yapısının yeterliliğinden ve etkinliğinden yönetim sorumludur. İç kontrolün etkin olması bakımından her devlet kuruluşunun yöneticisi yeterli iç kontrol yapısının kurulmasını, gözden geçirilmesini • ve güncelleştirilmesini sağlamalıdır.
Yeterli iç kontrolün sağlanmasında Yüksek Denetim Kurumunun da sorumluluğu bulunmaktadır.
Yüksek Denetim Kurumu:
- Her devlet biriminde iş bu belgede yazılı standartlara dayalı, ayrıntılı kurumsal iç kontrol yapılarının kurulmasını,
- Kontrolların öngörüldüğü gibi çalışıp çalışmadığım ve istenen sonuçların elde edilmesi için yeterli olup olmadığını sağlamak üzere iç kontrol yapısının gözden geçirilmesini; teşvik etmeli ve desteklemelidir.
Devlet içindeki bütün örgütsel birimlerin yönetimleri iç kontrol yapısının yeterliliğinden ve uygulanmasından sorumludur. Bu nedenle, yönetimlerin iç kontrol yapısının niteliğini ve iç kontrolların ulaşmak durumunda olduğu hedefleri kavramaları önemli bir noktadır. Bir iç kontrol yapısı, yönetimin tutumu, metotlar, usuller ve aşağıdaki genel hedeflere ulaşılmasına yeterli bir güvence sağlayan diğer önlemler dahil olmak üzere bir kurumun planları şeklinde tanımlanır:
- Örgütün işlevine uygun olarak, düzenli, ekonomik, verimli ve etkin faaliyetler ve kaliteli ürün ve hizmetler gerçekleştirilmesi;
lS Bu Standartlar Sayıştay Dış İlişkiler Grubu Tarafından İngilizce ve Fransızca Metinlerinden Dilimize Aktarılmış ve Kurum İçinde de Basımı Yapılmıştır.
GENEL OLARAK DEMETİM
Kaynakların savurganlıktan, suistimalden, yetersiz yönetimden, hatalardan, yolsuzluktan ve diğer düzensizliklerden kaynaklanan kayıplara karşı korunması;
- Yasalara, yönetmeliklere ve yönetimin direktiflerine uyulması;
- Güvenilir mali ve idari verilerin hazırlanması ve saklanması ve bu verilerin uygun zamanlı raporlarda tam ve doğru olarak açıklanması.
İç kontrollarm etkin olması için üç temel kritere yanıt vermesi gerekir.
- İç kontrollar uygun olmalıdır. (Yani, gerekli kontrol gerektiği yerde ve ilgili riskle orantılı olarak yapılmalı.)
- Bütün bir dönem boyunca planlandığı gibi işlemelidir. (Yani bütün personelce özenle uyulmalı ve kilit personel görevde bulunmadığında ya da iş yükü ağır olduğunda bu kontrollar ihmal edilmemeli.)
- Kontrollarm maliyeti faydasına değmelidir. (Yani, uygulanan kontrolün maliyeti elde edilen faydaları aşmamalı.)
2- İç Denetim
Herhangi bir kurum yönetimince görevlendirilen kendi denetim elemanları tarafından kurumun iç kontrol sisteminin düzgün çalışıp çalışmadığını değerlendirmek maksadıyla, hesaplardaki yolsuzluk, maddi hata veya yanlışlık gibi finansal, ya da verimsizlik ve tutumsuzluk uygulamalarını en aza indirgemek gibi yönetsel olabilen denetimin bir halkasıdır.
Kamu kesiminde yapılan iç denetime ilişkin olarak yukarıda yaptığımız tanım dışında, daha iyi kavrayabilmek açısından özel kesim için işletmelerde iç denetim tanımı ise şöyle yapılmaktadır. "Örgüt faaliyetlerinin gözden geçirilmesinde yönetime ve diğer işletme ilgililerine hizmet etmek için örgüt içindeki bağımsız değerleme faaliyetidir". İşletmelerin organizasyon yapılarına bağlı olarak sahip oldukları denetim kadrolarıyla yönetimin emir ve görüşleri doğrultusunda yapılan denetim ki çeşitli bankaların sahip oldukları teftiş kurulları
fi1/*
buna örnek oluşturur".
Geniş bir tanımla, bir işletmenin temel faaliyetleri ile mevcut ölçütler, programlar ve prosedürler arasındaki uygunluk derecesini ortaya çıkarmaya yarayacak olan bilgi ve verileri temin etmek ve bunları değerlendirerek, yönetime ya da işletmenin ortaklarına iletme görevi üstlenmiş olan denetim çalışmaları
6 6 Akdoğan, a.g.m., 79-80.
67 Nejat Tenker, "Türkiye'de Muhasebe Denetiminin Değerlendirilmesi"Standart Dergisi, Özel Sayı 17, Yıl 28, Aiikara 1989, s.95.
GENEL OLAHAK DENETİM
işletmenin kendi personeli tarafından gerçekleştirildiğinde buna "iç denetim" adı verilmektedir.
Yönetim adına ve sonucu ona iletmek üzere, işletmenin iç kontrol sisteminin incelenmesi, incelemede sistemin kurulmasındaki hatalar kadar, sistemin işleyişinde aksayan yönlerin belirlenmesi, muhasebe kontrol sistemi açısından aktifleri korumak için onların mevcut olup olmadıklarının saptanması, onlar üzerinde hileleri önleyici ve belirleyici önlemlerin alınması ve ayrıca muhasebe ve rapor verme sistemlerinin güvenilirliğinin araştırılması için yapılan iç denetim, kurum yönetimine verilen bir hizmettir. İç denetimde görevli denetçilere azami bağımsızlık sağlansa bile yine de sonuçta bu denetçiler kurumun başındaki yöneticiye rapor verirler. Bu nedenle kurumun üst yönetiminin karar ve davranışları hakkında objektif yorumlar yapamazlar. İç denetimin faaliyet alanı genellikle mali denetimi kapsar. Ancak buna denetçinin mali yapı konusunda görüş bildirmesi eleştiri getirmesi dahil değildir. Bununla beraber yapılan çalışmaların yönetim politikasına, mali disipline uygunluk, aktiflerin korunması, tutumluluk ve verimlilik ilkelerinin gerçekleştirilmesi iç denetimin faaliyet alanı içine girer. İç denetimde ağırlığın performans denetimi üzerinde yoğunlaşması son zamanlarda başlamıştır. Burada belirtilmesi gereken önemli bir nokta kurum faaliyetlerinin iç denetimi ile görevli denetçiler tarafından yapılan denetlemeler ile dışarıdan denetim yapan ya da yüksek denetim yapan denetçilerin uyguladığı performans denetimi veya kapsamlı denetim arasında pek büyük bir fark olmamasıdır. İç denetim ile performans denetimi ilişkisi daha iyi değerlendirebilmek için mukayeseli şekilde aşağıya çıkarılmıştır.
Nuretti Peşkircioğlu, "İşletmelerde Kalite denetiminin Verimlilik Arttırmadaki rolü" Standart Dergisi, Özel Sayı 17, Yıl 28, Ankara 1989, s.42.
GENEL OLARAK DENETİM