3.2.1. 1498'den 1503'e Kadar Osmanlı-Venedik Savaşı
Osmanlı'nın İstanbul'u fethinden sonra Batılı güçler, Osmanlı'yı bastırmak için harekete geçmek zorunda kaldıysa da Venedikliler, Akdeniz ve Balkanlar'daki varlıklarının farkında olduklarından, İstanbul'un yeni sahibi ile barışı yenilemek için ticareti bir araç olarak kullandılar. Osmanlı ile uygun koşullar altında ticari ilişkiler sağlamış ve ülkelerinde huzur sağlamaya gayret göstermişlerdir. Fatih Sultan Mehmed, kalan Balkan ülkelerine karşı yürüteceği büyük saldırıdan hemen önce ve Batı'ya bağımlı ticaret dolayısıyla 19 Rebî‘ülâhır 858/18 Nisan 1454 tarihinde Venedik Cumhuriyet ile barış yapmıştı.357 Venedikliler barışın Arnavutluk'taki bir Venedik kasabasına yapılacak olan bir Osmanlı saldırısını hariç tutmadığını biliyorlardı. Fakat Sultan, Hersek Styepan'ın Üst Zeta üzerindeki iddialarını yok etmek ve bir şekilde Zeta Voyvodası'nın statüsünü yasallaştırmak ve Venediklilerin haklarını genişletmek için Boyana nehri ağzına Kotor Körfezi girişi için kurallar koydu. Bu amaçla özel bir vekil Zuan Bolani seçildi ve 1455'te Draç ve Zeta şehirlerine gönderildi.358
1474 tarihinde Osmanlı ordusunun İşkodra’ya saldırısı Venedik tarafından çok ciddiye alındı. Bu savaşta, Venedik en büyük desteği müttefikleri Zeta knezi, İvan Çırnoyeviç’ten bekledi. Venedik, askeri teçhizatla sahil kasabalarına hızla mühimmat sağladı ve tahkimatı güçlendirdi. Savaş bölgesine yakınlığı nedeniyle bu durumdan en çok Bar en çok etkilendi. İvan Çırnoyeviç eylemlerini İsveti Src’daki Venedik güçleriyle koordine ederek İşkodra Gölü’ne operasyonlarda bulundu, ayrıca Venedik donanmasının başında bulunan Triadano Gritti ile iletişim kurdu.359
356 Berislav Visković, “Bar”, Vojna Enciklopedija, C.1, Beograd, 1970, s. 484.
357 Halil İnalcık, “Mehmed II”, DİA, C.28, İstanbul, 2003, s. 398.
358 Tadija Bošković, Bar pod mletačkom vlašću 1443-1571, Bijelo Polje, 2004, s. 157.
85
1474'teki başarısız bir İşkodra saldırısının ardından, dört yıl sonra, Osmanlılar tekrar yeni bir saldırı düzenlediler. Venedikliler, İşkodra, Leş, Drivast, Kotor, Budva, Bar ve Ülgün kasabalarına saldırıları yapılacağını tahmin ettiklerinden, bu kasabaları savaşa iyi hazırlamışlardı.360 İşkodra kuşatması sırasında bile, Bar halkı Osmanlı ordusunun gücünü hissetti. 3 Cemaziyelahır 883/1 Eylül 1478’de Drivast’ın fethinden sonra Osmanlılar terk edilmiş Leş kalesi’ne girdiler ve tekrar yürüyüşe geçerek Bar duvarlarına ulaştılar. Kasabanın duvarlarına tırmanmaya çalıştılar ama komutan Luisi da Muta liderliğindeki kasaba savunması onları surlardan geri çevirmeyi başardı.361
Bar yakınlarındaki Karadağlı kabileler Osmanlı hakimiyetine girmeyi kabul etti. Çırmniçeliler ve Mrkovikliler362 bu kabilelerdi. İskenderiye Sancakbeyi İskender sık sık Bar ve Ülgün etrafındaki Venediklilere saldırdı. 1479 yılında İvan Çırnoyeviç ülkesi Osmanlıların eline düştüğünde, Bar çevresi, Rataç adında bir yersınır oldu. Aralık 1480'in sonunda Venedikliler, İstanbul'daki bayloya Rataç'a ve tüm Bar alanından Osmanlı'ya giden yolun Osmanlıların eline geçtiğini ve bu bölgedeki nüfusun kaçtığını yazdı. Nüfusun bir kısmının yeniden yerleşmiş olduğu doğrudur ancak artık Venedik Cumhuriyeti’nin otoritesini tanımamaya başlamışlar, Osmanlı’nın Bar’a yaptığı saldırıda da Türklere yardım etmişlerdir.363
İşkodra’yı Türklere verirken İskenderiye Sancağı ve Venedik toprakları arasındaki sınır bölgesi Boyana nehri oldu. Fatih Sultan Mehmed, dostluk adına, Paştrovik ve Grbal bölgelerinin haklarını Venediklilere verdi, aynı zamanda Bar, Budva ve Ülgün bölgelerini ölçüde daralttı. Osmanlı-Venedik sınırı Adriyatik Denizi ve İşkodra Gölü arasındaki tepeler olarak sabitlendi.364
1499-1503 savaş yılları sırasında Bar, kıyı şehirleri arasında en zor durumda olanıydı. Müstahkem değildi, asker, para, cephane ve diğer savaş donanımı bakımından
360 Tadija Bošković, a.g.e., s. 157.
361 Franc Babinger, Mehmed Osvajač i njegovo doba, Matica Srpska, Novi Sad, 1968, s. 313; Bar grad
pod Rumijom, grupa autora, Bar, 1984. s. 39
362 Mrkoyeviçi veya Mrkovik, Karadağ'ın güney doğusunda bulunan Bar ve Ülgün kasabaları arasında kalan tarihi bir kabile idi.
363 Ivan Božić, Nemirno Pomorje XV veka, Beograd, 1979., s. 168; Momčilo Spremić, Ratačka opatija kod Bara, Beogradski Univerzitet, Zbornik Filozofskog fakulteta, S. 8, Beograd, 1963, s. 198.
86
yetersizdi. Venedikliler deniz üzerinden onlara yardım etmeye ve onları korumaya çalışmıştı.
Osmanlılar Venediklilere karşı daha büyük bir askeri eylemde bulunmaya karar verdiler. 14 Zilhicce 905/11 Temmuz 1500 Veli Voyvoda ‘Karadağ Subaşı ve Curac Bey'in hükmettiği tüm ülkelere’ yaklaşık 1.600 süvari ve piyade ile Bar alanı çevresine saldırıları yapıldı. Bu saldırıda, Osmanlılar Karadağ, Çırmniçe ve Paştrovik köylerinden asker ve destek sağladı. Bar'dan yaklaşık 500 kişi işgalcileri bekledi ve onları yendi. Savaşta beş Paştrovikli yakalandı ve Venedikliler onları hain oldukları gerekçesiyle öldürdü. Bu haberleri Venedik'in Bar Podestatı365 ve “Judices, consiliarii et comune civitatis Antibari” Piero Tiepolo bildirmiş ve bu zaferi kutlayıp 11 Haziran Aziz Barnabas havarisi uğruna tören yapmışlardı.366 Ancak, Türkler şehir surlarına kadar ulaşmışlardı ve bu yüzden halkın Bar'ı terketmesi mümkün değildi.
Bu, Karadağ sahillerindeki bu savaşta Osmanlılar tarafından gerçekleştirilen en büyük askeri operasyondu.367
Bu askeri operasyonlar sırasında, levendlerin etkinlikleri giderek arttı. Bu sebeple, 1500 yılında Venedik'e gönderilen bir rapora göre, Bar köy sakinlerinin Adriyatik sularında levendlerin korsanlık yapmalarına yardım ettikleri yazıyordu.368
1501 yılının kış mevsiminde Bar Podestatı’nın Venedik'e gönderdiği mektupta "Barlılar artık açlığa dayanamaz, iki yüz aile 15 gündür hiçbir çeşit tahıl bulamamakta ve yabani ot ile geçinmektedir". Şehir dışında Türkler beklemekteydi ve Bar halkı açlıktan ölmek veya Osmanlıların hakimiyeti kabul etmek arasında bulunuyordu.369
1502'de bu bölgede askeri bir eylem yapılmadı; Venedik bu seneyi kasabasına mühimmat ve yiyecek temin etmek için kullandı.370
365 Podestat, yeniçağda İtalya'nın birçok şehrinde valiler için kullanılan bir unvandır. Arkiv za povjestnicu jugoslavensku, cilt V, Odnošaji skupnovlade prama južnim Slavenom, 1496-1533, haz. Ivan Kukuljević Sakcinski, Zagreb 1859, s.83. (dev. Arkiv V)
366 Arkiv V, s.109.
367 Istorija Crne Gore, 3/1, s. 21
368 Momčilo Spremić, a.g.m., s. 198.
369 Gligor Stanojević, Crna Gora u XVI vijeku, Istorija Crne Gore, K.3, C. 1, Titograd, 1975, s.20-21.
87
Venedik bu savaşta tamamen yenildi. 13 Cemaziyelahır/14 Aralık 1502'de barış Osmanlılar tarafından, 24 Zilk‘ade/21 Mayıs 1503'te Venedikliler tarafından imzalandı. Bu savaşta Venedik Lepant, Modon, Koron ve Navarin'i kaybetti.371 Barış anlaşması ile tüm sınır bölgelerinde Osmanlı Devleti ile Venedik Cumhuriyeti arasında sınır belirleme sağlandı. Karadağ sahilinin sınır haline getirilmesi bir Osmanlı-Venedik Komisyonu tarafından yapıldı.372 Osmanlı Devleti ile Venedik arasındaki sınır çizme çalışmaları ancak 1503 sonbaharında başladı. Karadağ kıyısında tartışmalı alanların sınır haline getirilmesi için komisyona İskenderiye Sancakbeyi İskender bey Osmanlılar tarafından ve Zaccharie di Freschia de Venedikliler tarafından belirlendi. En büyük sorun Bar’ın çevresinde oldu, bu anlaşmazlıklar daima vardı.373 (Venediklilerin önceden istediği Çırmniçe'ye yapılan bir atıftı ve şu anda Osmanlılar burayı ele geçirmek istiyordu. Çünkü burası Osmanlıların elinde olan Çırnoyeviç topraklarının bir parçasıydı).
3.2.2. 1537-1540 Osmanlı-Venedik Savaşı
Mayıs 1538 yılının başında Osmanlılar tekrardan Bar ve Ülgün'e saldırdı. İskenderiye Sancakbeyi, Adriyatik'teki Venedikli Kaptanın veya başka bir ordu komutanının kasabaya yardım etmesini önlemek için Bar'ın aşağısındaki şehir ve deniz kıyısı arasındaki bölgeyi 15.000 askeri ile kuşattı. İstediğini elde edemeyen Osmanlı ordusu Ülgün'e hareket etti, ancak Bar'ın ele geçirilen bölgelerinde süvarilerin saldırıları devam etmekteydi. Bu durumda bazı Bar sakinleri, yemekleri kalmamış, doge Andrea Griti'ye karşı geldi. Karışıklığın önlenmesi için Bar'a yiyecek temin etmek üzere hemen Venedik'ten Zadar'a 5000 düka gönderildi. Adriyatik Kaptanı Nicolo Bondumiero'nun yanısıra filo Capelo'nun komutanı gemileri ile gelerek Bar ve Ülgün'ün savunmasını sağladı ve Osmanlı'yı terk etmeye zorladı.374
Venedik için Osmanlı Devleti ile yapılan savaş büyük ölçüde başarısızlıkla sonuçlandı. Yunanistan takım adalarında Venedik Devleti büyük toprak kaybı yaşadı.
371 Şerafettin Turan, “Bayezid II”, DİA, C. 5, İstanbul, 1992, s.235.
372 Bar Grad pod Rumijom, s. 41
373 Tadija Bošković, a.g.e., s. 169.
88
Hersek Nova yüzünden müttefiklerle yaşanan ayrılık, Doğu Akdeniz ile yapılan ticarette yaşanan kesintiler ekonomik krize neden oldu. Tüm bu nedenlerden dolayı Cumhuriyet, İstanbul ile barış konuşması yapmaya hazırdı. Yapılan kısa görüşmeler sonunda üç ay süresince 29 Şevval 945/20 Mart 1539’dan 3 Safer 946/20 Haziran 1539’a kadar ateşkes sağladı.375
1539 aralıkın başında, Bar'dan bir delege şehir adına bir takım sorunları ortaya koyması için Venedik'e gitti. Bar sakinleri taleplerini 8 maddede belirlenmişti. İlk olarak, savaşta ciddi hasar gören şehrin tekrar onarılması gerekliydi. Ulema Paşa Bar’ın aşağı bölgesindeki kalelere üç kez büyük bir ordu ile gelmiş ve büyük hasara neden olmuştu. Senato Kalelerin bakımı için Kotor’un verilmesi kararını aldı. Daha sonra, Bar sakinleri yemek halinde yardım talep ettiklerinde, tahıl satın almaları için onlara 200 duka gönderilmesi kararı alındı.
Bar tarafında nistenen üçüncü madde şehirde büyük hasara sebep olan Mrkovik’in, Türklere tabii, Bar’ın yanında, yok edilmesi olarak açıklandı. Birkaç kadırga, 50 atlı ve 200 asker istendi. Teklif kabul edilmedi. Sonrasında savunma ve koz olarak silah talep edildi. Yedinci madde çok şaşırtıcıydı. Bar'dan insanlar, Bar’ın etrafındaki bölgelerde tahıl satışının kendi hakları olduğunu ve Dubrovnik ve Perast halkının, Kotor'un ve Dalmaçyalılar’ın bu bölgede satış yapmasının yasaklanmasını şehrin açlıkla mücadele ettiğini söylediler. Ve bu isteklerine olumsuz cevap aldılar.376
Osmanlı Devleti ile barış sağlanınca Venedik Adriyatik kıyılarının güneyindeki ordularını azalttı. Kotor Kalesi’nde 100 Ülgün ve Bar’da sadece 12 asker bulunacaktı.377