Osmanlılar'ın Ege ve Adriyatik'teki Venedik adalarına ve topraklarına yönelik faaliyetleri karşısında Papa lll. Paolo'nun öncülüğünde Ramazan 944/Şubat 1538'de hıristiyan devletleri arasında denizlerdeki hakimiyet mücadelesini kazanmak ve Osmanlılar'ı Akdeniz'den uzaklaştırmak amacıyla bir ittifak yapıldı.130
Andrea Doria komutanlığındaki Büyük hristiyan donanması, sırf Türklere saldırmak amacıyla doğu’ya doğru sefer düzenledi. Bu filo, Osmanli donanması ile, Preveze’nin yakınlarında savaşti. Osmanli filosunun stratejik hamleleriyle, Kutsal İttifak’ın amirali Andrea Doria doğrudan çatışmaktan kaçındı ve kuzeye doğru denize açıldı. Filo, kısa bir süre Korfu açıklarında bekledi sonra da Adriyatik sullarına girdi ve 30 Cemâziyelevvel 945/24Ekim 1538’de Nova açıklarına vardı. Papa'nın vekili, Melfi Prensi ve Venedik amirali Vicenzzo Capelo, Nova'nın muhasarası işlemine başlamak üzere, Kotor'a teveccüh ettiler. Bunları takibe hazırlanan Barbaros Hayreddîn Paşa, birdenbire şiddetli fırtınaya tutuldu; donanması perişan olarak Avlonya iskelesine 70’den ziyâde gemi kaybettikten sonra girebildi. Orada hasarların tamir etmek ve yeni kuvvet toplamak için büyük bir gayretle uğraşmağa başladı. Amiral Doria askerlerin karaya ayak basmasını ve şehri her taraftan kuşatmasını emretti. Osmanlılar bu beklenmedik olay karşısında şaşırdılar ve bu yüzden hızlı bir reaksiyon veremediler. Askerin karadan saldırılarına denizden top atışlarıyla destek veriliyordu. Bu yoğun
keskin guhercileleri olur. Kalesi denizden bir uzak mesafe yerde yalcın kayalar uzerinde bir küçük kaledir, ama ateş parçasıdır ve fırdolayı taş yapı güzel bir hisardır ki bir taraftan yanaşması yoktur. Dört tarafında sağlam burcları vardır, ama hendek olacak yeri yoktur, zira her tarafı uçurum kayalardır. Ancak kuzey tarafa bir küçük demir kapısı var. Hisar içinde küçük büyük kayağan örtülü avlusuz ve bahçesiz 150 adet küçük evleri ve 200 adet gazi neferleri var, ama dizdarı yoktur. Hakimi Kör Yusuf Bey'dir. Aşağı varoşunda ve kalede toplam 2.000 kadar adam olur... Kale içinde Bayezid Han Camii, cebehanesi, ambarları ve su sarnıçları vardır...“ Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, k. VI, c. 2, İstanbul, 2010, s. 601-602.
129 Franjo Rački, Prilozi za geografsko-statistički opis bosanskog pašaluka, Starine JAZU, k. XIV, Zagreb, 1882, s. 175; Petar Šerović, Borbe s Turcima oko Herceg Novog do njegovog konačnog oslobođenja 1687 g., GPMK, S. 4. Kotor, 1955, s. 11;
31
saldırıdan dolayı surlar doğu tarafından zayıflatıldı ve düşman şehre girmeyi başardı.131 Doria’nın gemilerinden denizciler gece boyunca surlara çıkmış ve güney kulesine Kutsal İttifak bayrağı çekmişlerdir. Sonraki gün Osmanlılar Doria’nın tekliflerini kabul etmiş ve kale ile şehri teslim edip Hersek içlerine doğru gitmişlerdir. Bu sırada hıristiyan ordusu 1700 kişiyi tutuklamış ve şehirde yağmaya başlamıştır. Bu mücadelede İspanyollar Perastlılardan yardım aldılar. Perastlılar surları yıkmayı ve surlarda bugün de hala Perast kapısı olarak isimlendirilen büyük bir açıklık yapmayı başardılar.132 3 Cemâziyelâhır 945'te (27 Ekim 1538) Nova hıristiyan ordusu tarafindan işgal etmişdir. Doria, Fernando Gonzago ve Francisco de Sarmiento’nun komutanlıklarında 3-4000 askerden oluşan tayfayı Nova’ya yerleştirdi ve onlara yemek, silah ve barut bıraktı.133
1538’de Nova, papa diplomasinin menfaatleri ekseninde bulunmuştur. Kotor Körfezi girişinde yer alan Osmanlı deniz üssünün alınması ile, Papa 3. Paolo Balkanların hıristiyanlar tarafından fethedilmesini hayal etmeye başladı. İspanyollar hemen Papa’nın başkatibi Kardinal Farnese’ye haber salarlar ve Kardinal de içeriği Papa’nın diplomatlarına aktarır. Böylelikle 21 Kasım 1538 tarihinde Viyena’da Papalık elçisi Fabio Mignanelli’ye (1538-39)134 ordunun Nova’yı çok az kayıplar ve 60 ile 70.000 duka bir meblağ ile ele geçirildiğini rapor eder. İspanyollar, aynı yılın 2 Şubat tarihindeki Kutsal İttifak üyeleri arasında yapılam sözleşmenin tersini yaparak ki bu sözleşmeye göre Hersek Nova Venedik’in hakkıydı, şehirde 4,000 asker bırakırlar. Risan ve civar köyleri ise Venedik’e bırakılır. Nova’daki İspanyol kumandan Ferrante Gonzaga Kutsal Roma İmparatoru V. Carlos’a (1519-1556) şehrin fethiyle bölge daha sonra Belgrad’a yapılacak olan saldırılarda önemli bir üs görevi görecek dediyse de, Nova İspanyol yönetiminde bir yıldan daha az kalır. 18 Ağustos 1539 tarihli bir
131 Joseph von Hammer, Historija Osmanskog carstva, k.2, Zagreb, 1978, s. 418.
132 Petar Šerović, Borbe s Turcima oko Herceg Novog do njegovog konačnog oslobođenja 1687 g,
GPMK, S. 4, Kotor, 1955, s. 6-7.
133 Joseph von Hammer, a.g.e., s. 418.
134 Fabio Mignanelli, İtalyan bir Roma Katolik piskoposu ve kardinal idi. 1537 yılında Venedik Cumhuriyeti’ne, Venedik’i Osmanlı İmparatorluğu ile yaptığı ittifakı bozmaya ve Osmanlılarla savaşa girmeye teşvik etmek için elçi olarak Venedik’e yollandı.
32
mektupta kardinal Venediklileri şehrin kaybedilmesiyle ve ihanetle suçlamıştır. Şehir 7 Ağustos’ta kaybedilmiştir.135
Osmanlılar için Nova ticarî ve askerî bakımdan çok önemli olduğundan Kanuni Sultan Süleyman Hersek, Bosna ve İskenderiye sancakbeylerine ferman yoluyla emir gönderdi. Onlardan askerlerini toplayıp Nova’ya doğru yola çıkmalarını, orada kaptan-ı derya Barbaros Hayreddin Paşa komutasındaki filoyu beklemelerini ve Barbaros yardım istediği zaman yanında bulunmalarını istemişti. Nova Kalesi'nin işgal edildiği haberinin alınmasına rağmen mevsim geçtiği için İstanbul'a dönen donanma kış mevsiminde yeniden hazırlandı. 15 Muharrem 946'da (2 Haziran 1539) 155 gemilik bir donanma ile İstanbul'dan hareket eden Barbaros'un maiyetinde reis, savaşçı, kürekçi ve halatçı olmak üzere 27.204 kişi bulunuyordu. Karadan Ulama Paşa emrindeki beş sancak askerinin de katılmasıyla üç hafta süren bir kuşatmadan sonra Nova Kalesi 22 Rebî‘ülevvel 946'da (7 Ağustos 1539) geri alındı. Celalzâde, Nova'nın geri alınma tarihini 9 Rebî‘ülâhır (24 Ağustos) olarak vermektedir.136 Hammer’e göre 26 Safer 946/13 Temmuz 1539’da Osmanlı donanmasının Cühud Sinan ismindeki korsan kumandasında 27 kadırgadan oluşan donanma Nova karşısına geldi. 1 Rebî‘ülevvel 946/17 Temmuz 1539’da Barbaros Hayreddin Paşa komutasındaki 90 büyük ve 30 küçük gemiden oluşan filo kalenin önüne geldi. Kotor’dan geri dönünce filo Nova’da durdu ve orada bulunan üç paşa ordularıyla Barbaros’a katıldılar. Hayreddin Paşa, karada tepelere ve bayırlara 80 top yerleştirmeyi başardı ve şehrin surlarını hem denizden hem de karadan dövmeye başladı.13717. yüzyılda yaşayan Osmanlı tarihçisi Kâtib Çelebi’ye göre Kaptan-ı Derya Barbaros Hayreddin denizden, Rumeli Beylerbeyi Hüsrev Paşa da karadan 22 gün şehri döven 37 top 8200 gülle atarak surları imha etmiş ve Hıristiyan ordusunu teslime zorlamıştı.138
Barbaros, kaledeki askerlerin direncine hayran kaldı ve onların cesurluğunu takdir etti. Gonzaga, yıkılan şehre Barbaros’u getirdi. Barbaros duşmana şehirde sultana
135 J. Vrandečić, Ž. Menđušić, Osvajanje Herceg Novog 1687. godine prema izvješćima Mletačke nuncijature, Kačić, S. 41-43, Split, 2009-2011, s. 889.
136 İdris Bostan, “Preveze Deniz Muharebesi”, DİA, c. 34, İstanbul, 2007, s. 345.
137 Joseph von Hammer, Historija Osmanskog carstva, k.2, Zagreb, 1978, s. 418.
138 Stojan Novaković, Hadži Kalfa ili Ćatib Čelebija, turski geograf XVII veka o Balkanskom poluostrvu,
33
bağlı kalacakları üzerine yemin etmeleri şartıyla kalabileceklerini söyledi. Bu teklifi Ferante Gonzaga, Stefan Sarmiento, Ario Maceno ve 50 asker kabul ettiler. Diğer askerler ise şehri terk etti.139
Acem’den gelen Ulama Nova kumandanlığına nasb olundu. Kalenin alındığı günün ertesi günü Risan kalesi muhafızları muhârebesiz teslim oldular.140
Osmanlıların giriştiği tüm deniz harekatları devlete epey maliyetli oldu ve İmparatorluk hazinesine yüklendi. Bu sebeple Barbaros Kotor Körfezi’ndeki Hersek Nova Kalesi’ni tekrar ele geçirmek üzere harekât düzenledi. Masrafları Batı Avrupa ve Macaristan’dan vergi olarak alınan altın sikkeler dahil toplamda - ülkenin madeni parası olan 2.495.991 gümüş akça olarak gösterilir.141
Barbaros Hayreddin Paşa’nın ve Nova’nın tekrar alınmasıyla Osmanlılar büyük bir başarı elde eder ve savaş dönemin Osmanlı şairi ve denizcisi Muradî’nin yazdığı bir manzumeye konu bile olur.142