Kıbrıs savaşı sırasında (1570-1573), Adriyatik Denizi'nin doğu kıyısı ve Venedik'in en uzak toprağı olan Karadağ deniz kıyısı kanlı çatışmalara sahne olmuştu ve kaderi değişmişti. Bu savaşlarda Venedik, insan ve mal kaybı ile beraber Bar'ı ve Ülgün'ü de kaybetmişti. Veba, sık sık yaşanan depremler, paralı askerlerin soygunları, sınıf mücadeleleri, toprakların verimsizliği ve genel yoksulluk durumu daha da ağırlaştırıyordu. Hem Devlet-i Aliyye hem de Venedik, halkı kendi safına çekmeye çalışıyordu. Venedik-Osmanlı ilişkileri savaştan önce de kötüleşmeye başlamıştı. İlk olarak Osmanlılar'ın Paştrovik'i ve Perast'ı vermelerini istemeleri ile sorunlar başlamıştı.287 Kotor provedoru Bernardo Contarini bunun üzerine güvenlik önlemleri
65
almaya başlamıştı. Her şeyden önce istihbarat ağı kurmuştu, ağın başarılı çalışmaları sonrasında eylemlerin hazırlanmasında doğru bilgilere sahipti. 18 Mart 1570 senesinde Senato savaşı ilan ettiğinde, Contarini gerçek duruma göre Arnavutluk'a ve Karadağ'a yeterli güç bulunmadığı için saldırı operasyonların gerçekleştirlemeyeceğini tahmin etmişti. Diğer tarafta ise Kotor, Ülgün, Bar, İspiç ve Budva yeterince hazırlıklı değildi o yüzden de dikkatlice gelişmeleri takip etmişlerdi. Fakat, Contarini yalnız kalmıştı çünkü birçok bey savaş istiyordu.288 Bununla beraber Ülgün Prensi'nin İşkodra fethi için iddialı bir planı vardı fakat Kotor provedoru'nun inisiyatifi üzerine planından vazgeçmişti. Ancak Bar ordu komutanı planından vazgeçmeyip Osmanlı köylerini fethetmeye başlamıştı. Kendisi Emin Mustafa Bey'in İskenderiye'nin fethine yardımcı olacağına inanmış ve ona güvenmiş, lâkin Mustafa Bey, onun hareketleri ile ilgili hem İskenderiye Sancakbeyi'ni hem Divân-i Hümâyûn'u haberdar ediyordu.289 Osmanlı hükümeti de oradaki şehirleri fethetmek için en ufak bir gerekçe bekliyordu. Venedik'teki merkez hükümeti bile pasif savunmaya razı değildi. Bu bölgelere yoğun ve düzenli yardımları göndermeleri yanında Arnavutluk'a yönelik ve özellikle kıyı şehirlerinde yeni ve geniş eylemleri organize edecek ve onları çalıştıracak özel
condottierileri290 gönderiyorlardı. Bu condottierilerin sayısı dörttü. Onlar Vlatko Kosaça, Frano Dukagin, markiz Giacomo Malateste ve konte Sciara Martinengo idi.291
Mültecilerin sayısı fazla olduğu için Balkanlar'ın her yerinde olduğu gibi Ülgün'de de 1570 senesinde kıtlık sıkıntısı başlamıştı. Ülgün halkı, el koyduğu bir Dubrovnik gemisinden sattıkları tahılın parası yaklaşık 300 duka ile şehrin koruması için surlar inşâ etmeye başlamıştı. El koydukları tahılın bir kısmı Osmanlılar'dan yakın köylere sığınan mültecilere verilmişti.292 Yeni felaketin geldiğini Ülgünlüler önceden biliyorlardı. Svino adında Ülgün'ün ünlü tüccar ailesi üzerinden Dubrovnikliler 15 Şubat 1570 senesinde Osmanlı ile Venedik arasında savaş olacağından haberdar
288 Commissiones et Relationes Venetae, Haz. Grga Novak, MSHSM, Vol. 47, c. 4, Zagreb, 1964, s. 106-107.
289 Miloš Milošević, a.g.e., s. 65
290 Condottieri (İtalyanca: Condottieri, tekil halde condottiero ve condottiere) Orta Çağ'da Rönesans dönemi boyunca Papalık Devleti de dahil olmak üzere İtalyan şehir devletleri tarafından kullanılan sözleşme usulü çalışan paralı asker liderlerini ve kurumlarını anlatır. İtalyanca’da condottiero sözleşme karşılığı anlaşılan anlamına gelmektedir. Günümüzde paralı asker komutanına karşılık gelmektedir.
291 Commissiones et relationes Venetae, s. 88, 96-97, 122.
66
edilmişti.293 Osmanlı ise Ülgün ve Bar'ın fethi ile Balkan'ın kıyılarını güvene almak ve kendi deniz gücünün üstünluğunu teyit etmek istiyordu.Bu fırsatı da Venedik ve Osmanlı arasındaki dördüncü savaş olan Kıbrıs savaşının çıkmasıyla yakalamıştı.
1571 senesinin sonbaharında Osmanlı İmparatorluğu Venedik'in Adriyatik kıyısındaki topraklarına güçlü baskılar uygulamıştı.
Avlonya azaplar ağası olan Kara Hoca kaptanının komutası altındaki filonun bir kaç hücümü sonrasında Riyeka'ya kadar ki kıyı ve adalar mahv olmuştu.294 Cevap olarak Venedik aynı senenin sonunda Leş'teki halkını isyana teşvik etmişti, yardıma da Ülgün ve Bar'dan deniz güçleri gelmişti.295 Sultan 2. Selim bunun üzerine yeni saldırının olasılığı yüzünden Leş ve İşkodra'nın zarar görmemesi için o bölgeye 300 yeniçeri ve 1000 akıncı askerin sevk edilmesini emretmişti.296
Savaş çıkar çıkmaz Paştrovik, Bar, Ülgün ve İspiç elçileri Venedik'e gidip yardım istemişlerdi. Karadağ kıyısındaki şehirler için dramatik günler idi. Osmanlı'nın sık sık tehdit ve saldırılarının hedefi olan Kotor ve buna benzer şehirler bir müddet sonra Osmanlı'dan kaçan mültecilerin sığınma yeri olmuştu. Osmanlı'nın gelişi ile ilgili haber Venedik'te ciddi bir panik oluşturmaya başlamıştı. Dalmaçya şehirlerinin savunması için acilen önlemler alınmıştı fakat Karadağ deniz kıyısındakiler kendi kederlerine bırakılmıştı.
Şevval 978'de (Mart 1571) donanma serdarı tayin edilen Vezir Pertev Mehmed Paşa ise beraberindeki 124 gemiyle 9 Zilhicce'de (4 Mayıs) İstanbul'dan ayrıldı ve geri kalan gemiler, muharrem (haziran) başlarında eski Cezayirigarp beylerbeyi Hasan Paşa
293 HR-DADU, Cons. Rog., LII, 71.
294 HR-DADU, Lett di Lev., XXXI, 33.
295 Noel Malcolm, Agents of Empire - Knights, Corsairs, Jesuits and Spies in the Sixteenth Century
Mediterranean World, New York, 2015, s. 131-132.
296 Bu olay hakkında şu hükümler bkz: BOA, A.DVNSMHM.d 14 (2), hk. 1216. 27 Receb 978/25 Aralık 1570; BOA, A.DVNSMHM.d 14 (2), hk. 1139. 24 Şaban 978/21 Ocak 1571 – “Akhisar kadısına hüküm ki: Südde-i saadetime mektup gönderüp Ülgün nam kafir kalesinden nice ehl-i fesad ve tüfenkendaz asiler huruç edüp gemilere girüp bunlar deryadan ve İskenderiye kazasına tabî Zaboyana nam nahiyede olan kefere umumen isyan edüp Drim nam nehrin kenarında olan varoşu garet edüp nice sipah ve reayanın esbab ve davarların ve esbabın ve terekelerin alup garet edüp ve Leş Kalesi dizdarının evin basup ehl ü iyalin tasarruf edüp enva-i fesat eyleyüp sancak beyi seferde olmakla fesadları ziyade olduğun bildirmişsin imdi ol etrafın muhafazası için elli nefer hisarerin dahi alup muhafazada olmak emredüp buyurdum ki vusul buldukda zikrolunan hisarerleri ile ve İleri ile cemiyet edüp anun gibi tuğyan ve isyan üzere olan ehl-i fesadın mümkün olduğu üzere haklarından gelüp şer ve şurların ol taraflardan def ve ref eylemeğe enva'-i sa ü ikdam eyleyesin.”; BOA, A.DVNSMHM.d 14 (2), hk. 1426. 23 Zilkade 978/18 Nisan 1571.
67
maiyetinde gönderildi. Donanmada kürekçinin yetersiz olduğu görüldüğünden adalardan kürekçi temin edilmesi uygun görüldü. Arnavutluk ve Dalmaçya kıyılarında yürütülecek olan bu deniz harekatında Mora, Yanya ve Delvine sancaklarının yardımcı olmaları ve Cezayirigarp Beylerbeyi Uluç Ali Paşa'nın da bu donanmaya katılması kararlaştırıldı. Uzun süre Ege denizinde dolaşan donanma 24 Muharrem'de (18 Haziran) Girit adasına gelmiş ve beş altı gün süren yağmalama saldırılarından sonra 5 Safer - 6 Rebî‘ülevvel (29 Haziran- 29 Temmuz) tarihleri arasında sırasıyla Manya, Avarin, Ballı Kilise, Zaklise, Kefalonya, Bahşılar, Sobot ve Sazana adasını yağmalamış, nihayet Arnavutluk kıyılarına ulaşmıştır.297
Temmuz ayının sonunda Pertev Paşa'nın komutasındaki Osmanlı filosu kara kuvvetleri ile işbirliği içinde Ülgün'e saldırıyordu. Osmanlı ordusu İşkodra'da karadan 4 topu ile saldırıyordu, Osmanlı filosu ise 54 kadırga ve 6530 askeriyle 17 Temmuz'da Adriyatik'e girmişti.298 Haçlı gemilerin Mesina'da bulunması filonun ilerlemesini daha da kolaylaştırdı.299 Otuz civarında kadırga Dalmaçya'ya doğru gitmişti, yirmi beşi de Ülgün kıyılarına gelmişti. Aynı zamanda Rumeli Beylerbeyi Hüseyin Paşa'nın komutasındaki kara kuvvetleri Ülgün'ü kuşatmıştı. Osmanlı filosu kaptanı serdar Pertev Paşa yoldaşları Cezayır Beylerbeyi (Uluç Ali) Kılıç Ali Paşa ve Avlonya Beyi Kara Hoca ile beraber Ülgün önlerine gelmişti.300 Ülgün'ün yardımına tam zamanında sadece Konte Sciara Martinengo 600 asker ile gelmişti, kendisinin bu hareketi de Kotor provedoru'nun kararına karşı idi fakat son anda Ülgün'e herhangi bir yardımın olmayacağını fark etti. Fıransız paralı askerleriyle güçlendirilmiş İtalyan ordusu Ülgün'de sadece sekiz gün direnebilmişti. 800 kişilik Venedik ve 600 Fransız mürettebatının komutanı ve Ülgün Prensi Antonio Bruti ile beraber mermi yetersizliği ve korkudan Ahmed Paşa'ya teslim olmuşlardı.301 Raporların birinde Fransız askerleri Venedik hizmetinde "Fazla iradesi olmadan da olsa Ülgün'ü savunmuşlardı" ifadesi yer
297 İdris Bostan, “İnebahtı Deniz Savaşı”, DİA, c. XXII, İstanbul, 2000, s. 287.
298 Commissiones et Relationes Venetae, Haz. Grga Novak, MSHSM, Vol. 47, c. 4, Zagreb, 1964, s. 178.
299 Noel Malcolm, a.g.e., s. 159.
300 Noel Malcolm, a.g.e., s. 160; Joseph von Hammer, Historija Osmanskog carstva, c. 2, Zagreb, 1979, s.38.
68
alıyordu. Osmanlı askerileri hem sayı bakımından daha fazla hem de daha cesur ve mücadeleci askerler idi.302
Ülgün'ün kaybı için Dubrovnik diplomatı Frano Gundiliç (Francesco Gondola) iki versiyon sunmaktadır. Birincisi, Martinengo komutanının kuşatmanın dördüncü gününde bir surdan taşın düşmesiyle yaralanmasıdır ve bünün üzerinde subaylar kendileri cephane yetersizliği yüzünden teslim olmayı kararlaştırmışlar. İkincisi de komutanın kendisi yukarıda belirtilen sebeplerden dolayı çekilmeyi (kaçmayı) önermisidir, bunların yanında da belli bir ölçüde direnç vardı.303
Ordunun teslim olmasından sonra, halkın bir kısmı Osmanlılara karşı tam altı saatlik bir direniş göstermişti.304
Halk daha önce de genişlemekte olan veba yüzünden ve yeni fâtihler korkusundan şehri terk etmişti. Osmanlı ordusu 9 Rebî‘ülevvel/1 Ağustos'ta şehre girince şehir zaten ıssız idi. Ülgün'ün fethedildiğine dair haber alınır alınmaz Bar da teslim olmuştu.305 Böylece 1571 senesinde Ağustos ayının başında Bar ve Ülgün Venedik için sonsuza kadar kayıp idi. Ülgün ve Bar'da Osmanlı ordu komutanı beş yüzer kişilik mürettebat bırakmıştır. Şehirlerin ikisine de yerel yönetimleri ve kadıları atanmıştı.306
Yeni hükümet bir taraftan, kuraklıktan dolayı besin eksikliği sorununu çözmeye çalışıyor diğer taraftan da hasar görmüş kaleyi tamir etmek istiyordu. Bundan dolayı Dukagin sancakbeyine gönderilen ferman ile kendisinden Ülgün'e zahirler, barut, kurşun, pamuk ipliği, demirciler, neccarlar ve mehterleri yollaması istendi.307
Sultan 2. Selim bir fermânla güvenlik nedeniyle Ülgün ve Bar'a iki yüzer tüfek gönderilmesini emrettmişti.308 Osmanlı'nın saldırısı Boyana nehrinden Kotor'a kadar Karadağ deniz kıyısı üzerinden fırtına gibi geçmişti. Ülgün, İspiç ve Bar'ı Venedik bilerek teslim etti çünkü Adriyatik'teki diğer şehirleri ve ordusunu kurtarmak istemişti.
302 Mustafa Canka, Ulcinj u Osmanskoj Imperiji, Ulcinj, 2012, s. 79.
303 C. Frigiolini,»Relazione« di Francesco Gondola a papa Gregorio XIII. Accademie e biblioteche d’Italia (Roma), 46 (1978) 3/4, s. 296–347.
304 Noel Malcolm, a.g.e., s. 162.
305 Kenneth M. Setton, The Papacy and the Levant 1204-1571, Vol. 4, Philadelphia, 1984, s. 1025.
306 Ottoman Times – The story of Stari Bar, Koper, 2008, s. 41.
307 BOA, A.DVNSMHM.d 18, hk. 179. (10 Şa‘ban 979/28 Aralik 1571)
69
Osmanlılar böylece yüzyıldan fazla süren Karadağ ve Karadağ deniz kıyısını fetihlerini bitirmişti.