• Sonuç bulunamadı

16. yüzyılın başlarından itibaren Novalı levendlerin bazı korsanlık hareketlerinin bölgede etkili olduğu ve bu durumun Dubrovnik’e yansıdığı Dubrovnik arşivi belgelerinden anlaşılmaktadır. Novalı levendler Dubrovniklilere, hatta onların kadınları

198 HR-DADU, Cons. Rog, XLV, 32, 34', 45, 78.

199 HR-DADU, Cons. Rog., XLVIII, 158', 159, 167, 167'; Dicta Domini Rectoris – Detta, I, 161', 163, 193'.

200 HR-DADU, Acta Turcarum (kıs. AT), A, 538. (09. Zilhicce 915/ 20 Mart 1510)

201 HR-DADU,AT, 1091.

202 HR-DADU, Cons. Rog., XXXV, 289, 289'.

46

ve çocuklarına saldırmışlardı. Bu yüzden Dubrovnik hükümeti Evâil-i Şa‘ban 905 yılında (21-30 Mart 1500) Sultan 2. Bayezid’e şikayette bulundu. Sultan fermanla Nova kadısına ve Hersek Sancakbeyi’ne bunu iyice incelemeleri ve suçluları cezalandırmalarını emretti.204 Yine Evâil-i Safer 917’de (30 Nisan – 9 Mayıs 1511) Sultan 2. Bayezid Hersek Sancakbeyi’ne ve Nova kadısına Osmanlı ve müttefik limanlarında bulunan Dubrovnik gemilerine leventler tarafından yapılan saldırıların önlenmesini emretti.205

Dubrovnikli tuz tâcirleri da Nova korsanlarının hedefindeydi. 952/1545 yılında Novalı Turgut reis, tuz getirebilmek için Venedik sularına açılan insanlarla dolu üç Dubrovnik gemisini tuttu. Evâsıt-ı Receb 952’de (18-27 Eylül 1545) İstanbul’dan gelen bir emirde esirlerin bırakılması istenmişti. Çünkü bu gemiler Osmanlı tarafına tuz taşıyorlardı.206

16. yüzyılın sonlarında ise, Akdeniz'deki Garb ocaklarında korsanlık yükselişte idi, Adriyatik'te ve Mora kıyısında gerçekleşen olaylar kesinlikle unutulmayacaktır.207 Akdeniz'de Osmanlı'nın Nova, Bar, Ülgün, Avlonya, Draç, Preveze ve Aya Mavra gibi önemli şehirlerinin korsan deniz üslerine dönmesi Venedik donanmasına karşı en büyük tehlikeyi teşkil ediyordu.

Yükselişte olan Osmanlı levendlerine karşı özellikle İspanya ve Venedik'in hizmetinde bulunan korsanlar ve Uskoklar vardı. Osmanlı, kıyılarını korumak amacıyla 17. yüzyıldan itibaren Avlonya, Gabela, Nova ve Kırka deniz üslerinde kaptanlıkları kurmaya başlamıştı. Bu noktalardan Osmanlı savaş gemileri Uskoklarla mücadele ediyordu. Venedik, Adriyatik'te nüfuzunu ve gücünü yavaş yavaş kaybetmeye başlamıştı.208

204 HR-DADU, AT, C, 317.

205 HR-DADU, AT, C, 151.

206 HR-DADU, AT, A, 9/4. Turgut reis’in ismi Dragut reis olarak 1553’te de geçmektedir (Commissiones et relationes Venetae, Haz. S. Ljubić, c. III, MSHSM, Zagreb, 1880, s.65).

207 Garb Ocakları korsanlığının 16. yüzyıldaki gelişimi hakkında bkz. Fernand Braudel, Akdeniz ve

Akdeniz Dünyası, II, Çev. M. A. Kılıçbay, İstanbul, 1990, s. 157-164.

208 Idris Bostan, Osmanlije na obalama Jadrana – Značaj crnogorskih luka sa trgovinskog i vojnog aspekta, çev. A. Adrović, Almanah, S. 69-70, Podgorica, 2016, s. 77-78.

47

Adriyatik kıyılarında kendi deniz üslerini inşa eden Osmanlı levendleri Venedik ticarî gemilerine saldırmaya devam ediyordu. Böylece Nova kalesi ve çevresi, bölgede konuşlanan levendlerin merkezi idi. 1590 senesinde Nova'dan birkaç levend küçük bir kalyata ile denize açılmıştı. Korfu boğazına giderken Venedik tüccarlarına hücum edip gemilerini yağmalamışlardı. Üç sene sonra Nova'da dört levend fırkatesi Boka'ya doğru giderken oradan geçen gemilere zarar vermişti. Kilis'in yakınındaki Davra kalesinden sekiz asker zorla küçük bir Venedik gemisini alıp denize açılmışlar ve başka bir Venedik gemisini yağmalayıp mallarını ve 40 kadar altını ele geçirmişlerdir.

Neretva'da ticaret gemilerine saldıran Uskoklardan korunmak amacıyla Gabela'da, Neretva Kaptanlığı kuruldu. Bu kaptanlığın görevi de Osmanlı topraklarını korumak ve Venedik ticarî gemilerine zarar vermekti. Örneğin, 1593 senesinde Neretva kaptanı, Venedik tüccarı olan Nikola Lezineli'yi tutukluyor ve ondan 50 kuruş alıyor, serbest bırakmak için de 210 kuruş istiyordu.209 Seng Kalesini Uskoklar'dan korumak bahanesiyle Osmanlılar Nova, Risan ve Neretva nehrinin ağızındaki küçük fustalarını silahlandırmıştı.210 1592 ve 1593 seneleri boyunca Nova ve Neretva levendleri küçük kayıklarla gemilere saldırıyor ve onları rahatsız ediyorlardı. Zara Kaptanı Andrea Soranzzo 1593 senesinin Ağustos ayında Venedik'teki senatoya bu saldırıları durdurabilecek bir geminin inşa edilmesini önermişti.211

Levend gemisi inşa ederek korsanlık yapanlar genellikle o bölgedeki askeri sınıfa mensup yöneticileri idi. Nova kalesinin ağalarından Yusuf'un yeğeni Hüseyin Ağa Nova'da arkadaşlarıyla üç firkate inşa etmeye çalışmıştı. Bunu öğrenen Istanbul'daki Venedik baylosu hemen hükümete şikayette bulunmuştu. Bu fırkatelerden biri 16, ikincisi 18, üçüncüsü de 24 oturaklı idi. Bunlarla Venedik sularına açılarak onların gemilerine zarar veriyordu. Venedik donanmasının bir kısmı Osmanlı levendlerine karşı Kotor'un savunmasıyla görevlendirilmişti. Bunun gibi saldırılar iki devlet arasındaki ilişkileri bozmaktaydı. Bunun durdurulması için levendlerin gemi inşasına ve onların

209 İdris Bostan, Adriyatik’te Korsanlık: Osmanlılar, Uskoklar, Venedikliler 1575-1620, İstanbul, 2009, s. 43.

210 HR-DADU, Nollegiamenti delle navi e sicurta' marittima (kıs. Noli), XXXI, 163-7', (30.04.1597) ve (16. 06.1597).

211 Commissiones et relationes Venetae, Haz. Grga Novak, c. V, MSHSM, Zagreb, 1965, s.72. (05.08.1593)

48

denize açılmalarına yasak koymak gerekiyordu. Bunların sorumlusu Nova kadısı idi ve her şeyi Hersek Sancakbeyi'nin bilgisi dahilinde yapıyordu.212 Osmanlı önde gelenleri saldırı ihtimalleri ve Nova levendlerinin Venedik sularına girmeleri üzerine meydana gelen zararlar hakkında haberdar ediliyordu.

Buna rağmen 1607 senesinde levendler Ülgün ve Nova'da firkatelerini ve kayıklarını hazırlayıp denize açılmışlar ve Venedik beylerine ait dört tüccar sandalını yağmalamışlardır.213 Nova ve etrafındaki bölgelerde fırkate inşaları olduğunu haber alan Venedikliler hemen şikayetlerde bulunarak tepki gösterirlerdi. Böylece 1609 senesinde Nova'da görevlilerin firkate inşası için kereste hazırladıklarından haberdar olan Venedikliler hemen durumu İstanbul'daki Venedik baylosuna bildirmişlerdi. O da Divân-ı Hümâyûn’dan bunun gibi faaliyetlerin durdurmasını istemişti.214

Nova genellikle levendlerin buluşma yeri idi. Bunların birincil etkinliği de Venedik ticarî gemilerine saldırmaktı. Dalmaçya kıyısına yakın yerlerde çok sayıda Vendik kalesi vardı. Burada yaşayan Venedikliler ticaret amacıyla İtalya kıyılarına gidip geliyorlardı. Örneğin 1612 senesinde Perastlı Venedik vatandaşı ve gemi kaptanı Mateo Sovnik ticaret amacıyla kendi gemisiyle Pulya'ya gitmişti. Dönüşünde gemisine tuz yüklemişti. Nova'ya doğru giderken levendlerin yolunu kesmeleri üzerine gemisini terk edip küçük bir kayıkla kıyıya kadar gitmişti. Yağmalardan sonra levendler ganimetle Avlonya ve Draç'a doğru gittiler. Fakat yolda onları fırtına yakalayıp Venedik kontrolünde olan Paştrovik'e yaklaştırmıştı. Burada da gemiyi demirlemek zorunda kalmışlardı. Paştrovikliler bu geminin yabancı olduğunu düşünerek saldırmış ve yağmalamıştı. Kotor asillerinin müdahalesi üzerine Kotor'dan Novalılar yedi gemi ile Paştrovik'e doğru denize açılmışlar ve gemiyi zorla alıp Nova'ya geri dönmüşlerdir. Venediklilerin, el konulan malın geri verilmesi için şikayet ve istekleri üzerine Nova kadısı ve dizdarına ferman gönderilmişti.215

Yoğunlaşan korsanlık Kotor Körfezi'nın güvenliğine yansımıştı. 1585 senenin Nisan ile Ağustos ayları arasında 12 Avlonya fustası Perastlılara ve Paştroviklilere

212 Idris Bostan, Osmanlije na obalama Jadrana, s. 78.

213 İdris Bostan, Adriyatik’te Korsanlık, s. 44.

214 İdris Bostan, a.g.e., s. 44.

49

saldırmak amacıyla Boka sularına gelmişti. Buradan Dalmaçya'ya doğru gitmişler oradan da meşhur panayır şehri olan Recanati'ye216 gitmişlerdi. Orada onlara bir tane Nova fustası da katılmıştı.217

16. yüzyıl sonlarında Nova korsanlığı güçlenmişti. Mustafa bin Abdullah (İtalyan asıllı mühtedi Francesco Mosca) adında biri Nova'da 16 oturaklı bir gemiyi korsanlık yapmak için inşa etmişti. Kendi can düşmanları olarak gördüğü Dubrovnikliler'in kıyılarına ve gemilerine en çok o saldırıyordu. Dubrovnik Cumhuriyeti de önce Bosna Eyaleti’nden, sonra Divân'dan Mustafa'nın ağır ceza ile mahküm edilmesini istedi. İstanbul'dan, onun yakalanması ve İstanbul'a gönderilmesi için emir verildi fakat emir yerine getirilmedi. Çünkü kendisi Nova'yı terk edip korsanlık yapmak amacıyla doğuya gitmişti. Oralarda da genellikle Dubrovniklilere saldırıyordu ama bu saldırılar fazla sürmemişti çünkü kendi köleleri tarafından 1549 senesinde Draç'ta öldürüldü.218 1613 senesinin Şubat ayında Venedik asilzadesi Alvise Davola ailesiyle Venedik'ten Kotor'a giderken Nova yakınlarında Nova levendleri tarafından saldırıya uğradı. Levendler Alvise'nin annesini, eşini ve çocuklarını yakalayıp Nova'ya götürmişler idi. Levendlerden birine bir Kotorlu'nun 420 kuruş olan borcunun yerine onların 1500 kuruşluk değerinde malına el koyarak esirleri bırakmıştı. Asilzade Davola'yı onlara borçlu olan Kotorlu borcunu geri verirse onların da ona malını geri vereceklerini garanti etmişlerdi.219

Novalılar özellikle Kotor'a gelen veya bu şehrin yakınında bulunan gemilere yapılan saldırılara karşı çıkıyordu. Levend gemilerinin ve firkatelerinin şehirdeki inşaatına karşı çıkıyorlardı. Hatta yeni yapılan gemileri yakıp, bunların yanışını izliyorlardı. Yukarıda sözü geçen levendleri durdurmak amacıyla 1613 senesinin Haziran ve Temmuz aylarında Divân-ı Hümâyun tarafından Hersek Sancakbeyi İbrahim Paşa'ya ve Nova kadısına, Kaptan-ı deryâ Mehmed Paşa tarafından Nova kadısına ve kale dizdarına ve yeniçer ağasından Nova kalesinin muhafızı Memi Subaşı'na mektuplar ve emirler gönderilmişti. Bunlara rağmen levendler Venedik gemilerine olan saldırıları

216 Bugünkü Recanati İtalya'nın Adriyatik kıyısında küçük bir şehir

217 Karadağ Devlet Arşivi – Kotor Arşivi (DACG-IAK), Sudsko-notarski spisi (SN), XLIV 27.

218 HR-DADU, Lett. di Lev., XXXVIII, 62-3, 228.

50

durdurmadılar. Nova levendleri beş firkate ve kayık ile 1615 senesinde Kotor yakınında Venedik'in şarap dolu iki gemisinin yolunu kesip bütün şarap şişelerini kırmışlardı. Gemilerin yelken direklerini kırıp Perast tüccarlarını aşağılamışlardı.220 Yukarıda anlatılanlardan Nova levendlerinin Venedikli tüccarlar için büyük tehlike teşkil ettiği ve Venedik filosunun saldırıları durduramadığı görülmektedir.