Osmanlı İmparatorluğu, Venedik donanması ve beraberindeki hıristiyan güçleriyle savaşırken aynı zamanda Nova'yı deniz üssü ve kalesi olarak güçlendirmek zorundaydı. Hersek Sancakbeyi Sinan bey 979 senesinin Şa‘ban ayında (Aralık 1571) yazdığı mektubta hıristiyan deniz kuvvetlerinin durumunu bildirmiş ve Belgrad kalesinden aldığı dört topun yanında Nova için bir yeni bölükbaşı ile otuz nefer topçu lazım olduğunu bildirmiştir.143 Nova'nın tahkimatını sağlamlaştırmak ve kalan para ile Verige’den Kotor'a olan girişi kapatmak için kule yapılması zorunlu idi. Divan-i Hümâyun, Hersek Sancakbeyi'nin istediği toplar ve topçular alındıktan ve Verige'deki kule yapıldıktan sonra Kotor şehrini kuşatıp fethetmeyi düşünüyordu. Fakat bu istekleri
139 Tomo K. Popović, Herceg Novi - Istorijske bilješke, k. 1, Herceg Novi, 1924, s. 44-46; G. Zarbarini,
Paralipomeni del centenario di Castelnuovo, Zara, 1887, s. 28-34; Histoire Universele Depuis le Commencement du Monde Jusqu'a Present, c. 50, Paris, 1786, s. 504-505.
140 Joseph von Hammer, a.g.e., s. 419.
141 Colin Imber, The Costs of Naval Warfare: The Accounts of Hayreddin Barbarossa’s Herceg Novi Campaign in 1539, Archivum Ottomanicum, IV, 1972, s. 208
142 Agah Sırrı Levend , Gazavat-Nameler ve Mihaloglu Ali Bey'in Gazavat-Namesi, Ankara, 1956, s. 53, 70, 72.
34
gerçekleştirmek zordu. Belgrad'dan gelen dört büyük top kayalık dağlara çıkarılamadığı için Hersek Sancakbeyinin sarayına yakın bir tepede bırakılmıştı. Daha önce iki topu (büyük ihtimalle yine Belgrad'dan) Nova'ya eski Hersek Sancakbeyi Kasım Bey götürmüştü. Hersek Sancakbeyi'nin Belgrad'dan isteği topların (darbzen topları) gönderilmesini Divân-i Hümâyûn uygun görmedi çünkü bu topların da dağda kalacaklarını düşünüyorlardı.144 1571 senesinde Nova kalesinde Köstendil sipahileri 200 nefer ve zahirelerin sağlanması ile görevlendirilmişti. Bu neferler Verige'de inşa edilecek istihkam ile palankanın mürettebatı olarak öngörülmüştü, Nova kalesi de yeni görevlilerin geleceğini tahmin etmiyordu.145 Daha 16 Muharrem 979/10 Haziran 1571'de Dubrovnikliler, Hasan Bey'in Nova'ya çok sayıda asker ile geldiğini, yanında büyük miktarda barut ve güllle bulunduğunu, ve Kotor'a hücum edeceğini haber almıştı.146 Bu gelişmeden korkan Kotor hükümdarı Signoria'dan147 Venedik deniz kuvvetlerinin Nova'ya asker ve erzak birikmesini durdurmalarını ve Nova kalesini yıkmalarını istemişti.148
Nova dizdarı Resul Ağa, 80 askerlik bir çetenin kaptanı Venedikli Ceciliano Trogliano ile irtibat kurup Osmanlılara yardım etmesi karşılığında ona sancakbeyliği ve para ödülü vaat ediyordu. Trogliano belirlenen günün sabahında askerlerinin eyleme geçmesi için emir verecekti. Nova'dan da hem deniz hem de karadan askerler gelmişti. Fakat Venedik hükümdarı Contarini bunu bir şekilde öğrenip Trogliano'nun öldürülmesini emretti.149
Uzun süre Ege denizinde dolaşan Osmanlı donanması 24 Muharrem 979'da (18 Haziran 1571) Girit adasına gelmiş ve beş altı gün süren yağmalama saldırılarından sonra 5 Safer - 6 Rebî‘ülevvel (29 Haziran- 29 Temmuz) tarihleri arasında sırasıyla Manya, Avarin, Ballı Kilise, Zaklise, Kefalonya, Bahşılar, Sobot ve Sazana adasını yağmalamış, nihayet Arnavutluk ve Karadağ kıyılarına ulaşmıştır. 9 Rebî‘ülevvel - 1 Cemâziyelevvel (1 Ağustos- 21 Eylül) tarihleri arasında ise Draç, Ülgün, Bar, Budva ve Nova’ya gelmiştir. Osmanlı donanması Kotor Körfezi’ne girdi ve şehri 10 ile 17
144 Komisija za pisanje istorije Bosne i Hercegovine (Akademijanauka i umjetnosti BiH), Inv.br. 139/11, 27 Rebiulâhir 979/18 Eylül 1571.
145 BOA, A.DVNSMHM.d, 14(1), hk. 104. (9 Muharrem 979/3 Haziran 1571)
146 HR-DADU, Lett. Lev. XXXI, 82. (16 Safer 979/10 Temmuz 1571)
147 Venedik Signoria’sı (Serenissima Signoria), Venedik Cumhuriyeti Hükümeti’nin en üst organıydı.
148 HR-DADU, Lett. Lev. XXXI, 156. (4 Şaban 979/22 Aralık 1571)
35
Ağustos 1571 tarihleri arasında kuşatma altında tuttu. Donanma serdarı Pertev Paşa idi, Bar'da tutsağı olarak tuttuğu kaptan Augustin Barbati'yi Kotor hükümdarının yanına göndererek şehrin teslim edilmesini istemiş, burada sert ve olumsuz bir cevap almıştı.150 Gunduliç'in151 raporuna göre, Kotor'dan gelen cevapta kendilerini sadece Pertev Paşa'dan değil bütün Osmanlı İmparatorluğu'ndan koruyacak durumunda olduklarını ve üstüne bir de mektubu getiren çavuş şehirden çekilmezse ona da arkebüzden ateş açacaklarını söylemişlerdi. Başka bir eylem ve mesaj olmadan, tam bir hafta sonra Osmanlı filosu 18 Ağustos'ta körfezi terk etmiş, ardından da Kotor'u kuşatma altında tutan ordu çekilmişti. Hücuma 50 kadar gemi katılmıştı, bu olay Kotor'daki St. Tripun katedralindeki bir tabloda yazılmıştı. Kotor'daki ordu gücü savaşın başlangıcında çok küçüktü, yani toplam 100 asker ve halktan savaşabilen 300 kişi vardı. Etrafındaki köylerden 220 kişi vardı fakat bunlar hiç bir katkılarda bulunmuyorlardı. 500 Perastlıdan da şehirde toplam 70 kişi bulunmakta idi.
İnebahtı savaşından sonra 1572 yılında Venedik, Boka bölgesindeki saldırılarını devam ettirmişti. Senato, Kont Sciarra Martinengo Cesaresco'nun kumandasıyla Nova'nın fethini emretmişti. Venedik filosunun başkomutanı Venier’e bu eyleme 500 asker ve 10 kadırga ile yardım etmesi emredilmişti fakat kendisi Nova'daki Osmanlı kale ve mürettebatının ne durumda olduğunu bilmiyordu.152 Martinengo ile diğer Kotor provedoru Zaccharia Solomon her zaman hemfikir değillerdi. Özellikle de önceki ve ilk Kotor provedoru Contarini bu sefer öyle bir eyleme karşı idi çünkü kendisi geç kaldıklarını ve Osmanlıların İnebahtı'daki mağlubiyetten sonra yeterince güçlenmiş olduğunu düşünüyordu. Solomon da birkaç ay öncesinden saldırının daha kolay olabileceğini düşünüyordu fakat hemen hücum ederlerse yine de başarabileceklerine inanıyordu. Kendisi Nova kalesinde toplam 300 askerin bulunduğunu düşünmekte idi.153
150 İdris Bostan, “İnebahtı Deniz Savaşı”, DİA, c. XXII, İstanbul, 2000, s. 287.
151 Frano Gundulić (Gondola) Senato üyesi olarak Dubrovnik Cumhuriyeti’nde yüksek bir mevki edindi. 1571-1583 yılları arasında beş defa knez olarak seçildi. Dubrovnik’te Senato üyelerinin ve Knez’in belirlenmesi gibi Dubrovnik yönetiminin seçimi usulleriyle ilgili bkz. Nella Lonza, “Election Procedure in the Republic of Dubrovnik”, Dubrovnik Annals, S. 8, Dubrovnik, 2004, s. 7-41.
152 Commissiones et relationes Venetae, Haz. Grga Novak, MSHSM, Vol. 47, Tomus 4, annorum 1572-1590, Zagreb, 1964, s.75-76.
36
Zadar’dan 500 asker ve Uskokun yardıma göndermelerini istemişlerdi. Ayrıca Dalmaçya'daki bütün savaş gemilerinin Kotor Körfezi’ne gitmelerine emir verilmişti. Fakat, Venedikliler için planlamak kolay ama yerine getirilmesi zor bir durumdu. Nova şiddetli direnç göstermişti. Körfeze giren gemilere toplardan ateş açılmış karaya çıkan on civarında asker öldürülmüştü, bazıları da denizde boğulmuştu. Hatta yardım etmek için giden Martinengo ve kardeşi de tehlikeye düştü.154
15 Muharrem/28 Mayıs'ta karaya çıktıktan sonra Martinengo 3 çete kurmuştu, birini şehre yakın tepenin en yüksek noktasına, diğerini ortalarda bir noktaya üçüncüsünü de deniz kenarında yollamıştı. Venier hücumu gemilerden toplarla destekliyordu. Venedikliler yavaş yavaş surlara yaklaşıyordu. Daha Mayıs’ın 29 ve 30’unda Martinengo yardımcı kuvvet istiyor ama destek gelmiyordu. Solomon ve Venier bu eylemin başarasından endişeleniyorlardı ama Kont Sciarra Martinengo hala iyimser idi. Hatta kendisi şehrin herhangi bir yardıma gerek kalmadan düşeceğine inanmakta idi.155 Yine de 300 arkebüzlü, 100 kılıçlı ve 200 mızraklı ve teberli asker istemişti. Onlar Kotor'dan Sorio diye birinin komutası altında geldiler.Toplam 850 asker vardı ve daha fazlası da gelemezdi.156
19 Muharrem 980/1 Haziran 1572 senesinde kalyatalardan ağır silahların indirilmesine başlanmıştı. Venier özellikle veba salgınından korktuğu için istemediği halde silahları gemilerinden indiriyordu.
Savaş iki gün daha devam etmişti. O zaman içinde de Dalla Penna komutası altındaki 800 asker daha gelmişti, fakat kendisi bir tepeye çıktı çünkü ona Martinengo'nun emir vermesini istemiyordu. 24 Muharrem/6 Haziran'da kalenin üst tarafında, tepenin yakınında, Sorio'nun 230 asker ile bulunduğu yerde büyük bir çatışma çıkmıştı. Çok daha güçlü Osmanlı ordusunun karşısında çekilmek zorunda kalmıştı. Komutanlardan biri Castracani aynı gece orduda bir hastalığın yaygınlaşmaya başladığını, bir çok kişinin öldüğünü 1000'den fazlasının da hastalandığını söylemişti. Tabi ki bunlar da Venedikli komutanların ve ordularının güçsüzlüklerini saklamak amacıyla ürettikleri bir bahane olabilir. Venier kendi toplarını gemilere yüklemeye karar vermişti, hem hasta hem sağlıklı askerler ise kendi istekleriyle gemilere binmeye
154 Commissiones et relationes Venetae, s. 79.
155 Commissiones et relationes Venetae, s. 77.
37
başlamışlardı. Kuşatma tahminen 27 Muharrem/9 Haziran'da bitti fakat Venier Kotor Körfezi’nde 2 Safer/14 Haziran'a kadar kalmıştı.157
1572'deki Nova kuşatmasına dair Camoccio adındaki bir haritacının atlasında bir gravür mevcuttur (Gravür 3 bakınız). Bu gravür önemlidir çünkü buradan 1572'de Nova kalesinin ve civarının ne durumda olduğunu görebiliriz. Kesinliği şüpheli ve kuşatmayla ilgili günümüz belgeleriyle uyumsuz olsa da bu gravür çok ilgi çekicidir. Haritada şehrin açıklarında dört tane kürekli gemi bulunmaktadır. Kadırgalardan sadece bir tanesi açık yelkenlerle şehre girmek üzeredir. İki tanesi şehri top atışına tutuyor ve dördüncüsü de Kotor tarafından kıyıya yaklaşmaktadır. Müstahkem olan şehir, üç kısıma ayrılmıştır. Şehrin güneybatısındaki en alt kısmında iki kule (Torio in fortezza alla marina) ve işaretlenmemiş 14 tane bina bulunmaktadır. Şehrin alt bölgesi de yeni surun (Coltina
muraglia nova) bir bölümü ve şehrin ortasından ve surun ortasından olmak üzere iki
kule ile ayrılmıştır. Şehrin orta ve en önemli bölgesinde ise meydan (Piazza), cami (Moschea) ve bunların etrafında da çok sayıda bina resmedilmiştir. Son olarak şehrin üst bölgesinde kale (Castello) bulunmaktadır. Bu bölge de ortadan ayrılmış ve etrafında birkaç bina işaretlenmiştir. Batı bölgesinde kalan ve kulesi bulunmayan surların yanında defansif su kemeri bulunmaktadır. Şehrin ilerisinde Dubrovnik'e gittiği gösterilen yol (Strada di Ragusi) üzerinde bir köprünün işaretlendiği görülmektedir. Doğu tarafında dört tane kule vardır. Bunlardan üçüncüsü Kotor'a giden kapı (Porta che va verso
Cattaro) olarak işaretlenmiştir. Şehrin kuzeyi olan üst kısmında kare şeklindeki yeni
Osmanlı kalesi – Kala-i Cedîd (Fortezza nova dei Turchi) çizilmiştir. Bu kalenin alt tarafında su (Fontana) çizilmiş ve büyük ihtimalle askeri fırın (Stua) olan bir yapı işaretlenmiştir. İki tanesi yeni Osmanlı kalesinin kuzeydoğu ve kuzeybatı taraflarında, diğeri de doğudaki surların dibinde olmak üzere üç yerde Hıristiyan askeri birliklerinin müstahkem kampları (Forte dei Christiani) işaretlenmiştir. Batıda, şehrin biraz uzağında, ikisi Türklere (Sepolture dei Turchi) biri Yahudilere ait (Sepolture dei
Hebrei) üç mezarlık işaretlenmiştir. Surların dibinde yakılmış ev ve ağaçlar (Borgi abrusiati) resmedilmiştir. Tam kıyıda, küçük gemilerin üretildiği bir tersane (Squero da barche), içerisinde beş gemi ile çizilmiştir. Beş binanın yanına da, bunların kıyı depoları
(Magazeni lungo la marına) oldukları yazılmıştır. Doğu tarafındaki kıyı kemerinde
38
üzüm bağları ve tarlalar bulunmaktadır. Haritanın sağ üst köşesinde vadilerin (Vallate) arasında güzelce çizilmiş boş bir çerçeve bulunmaktadır (bu çerçevede daha geniş bilgi verilebilirdi). Bunun alt kısmında bir grup Hıristiyan atlı askeri ile daha fazla sayıdaki Osmanlı piyade askeri arasındaki savaş çizilmiştir. Bu çizimin alt kısmında Hıristiyan askerlerin deniz kıyısında gemileriyle ağır silahları getirdikleri konum (Di qui hano
condotto le artelerie christiani) işaretlidir.158
Gravür 5:1572’de Nova Kalesi’nin kuşatması, Giovanni Francesco Camocio, Isole famose, porti,
fortezze, e terre maritime sottoposte alla Serenissima Signoria di Venetia, ad altri Principi Christiani, et al Signor Turco : nouamente poste in luce, Venetia 1572, s.20.
Başarısız Nova seferinin ardından Venedik filosu donanımlı ve iyi konumda bulunan Verige boğazının en dar olduğu yerdeki Kumbor kalesinin fethine çıktı. Kotor provedoru Bernard Contarini'nin 1572'deki Kumbor kalesinin inşasıyla ilgili raporu ilgi
158Giovanni Francesco Camocio, Isole famose, porti, fortezze, e terre maritime sottoposte alla
Serenissima Signoria di Venetia, ad altri Principi Christiani, et al Signor Turco : nouamente poste in luce, Venetia, 1572. s. 20, 21. Gravür 3 ve gravür 5 bkz.
39
çekicidir. Raporda Osmanlılar'a hücüm etmenin imkânsız olduğunu belirtiyordu çünkü Nova ve civarı onların hakimiyeti altında idi ve böylece Kotor Körfezi’ne girişi kapatmışlardı. Osmanlılar bu boğazı fethetmeden önce Budva ve Venedik'e giden Venedik gemilerine bu yollar açıktı. Contarini, Sancakbeyi Hasan Bey’in denize doğru gittiğinin görünmekte olduğunu fakat Çetine'de durup Nova'ya doğru yöneldiğini yaziyordu. Contarini'nin tahminine göre Sancakbeyi adı geçen kaleyi ya Kumbor'da ya da Osmanlı Verige'de inşa edecekti. Contarini, Venedik'teki yetkilileri Sancakbeyi'nin kale inşası için her şeyi hazırladığını, Venedikliler'in elinde olan 1 km kadar uzunlukta ve Luştiçe diye adlandırılan kıyıdan ters tarafta uzak kalan Kumbor'u bizzat ziyaret etmeye gideceğinden haberdar etti. Raporun devamında Sancakbeyi'nin Çetine'den Bar'a gitmesinin gerektiğini söylemişti lakin havanın kötüye gitmesinden dolayı yönünü bir zorluk yaşamadan Kumbor kalesine çevirmişti. Orada Venedik'in kadırgaları kaldıysa da Kumbor kanalından geçmeyi düşünmüştür. Sancakbeyi'nin ilerlemesini durduramayacaklarını düşünüyorlardı çünkü Sancakbeyi kadırgaların olası saldırılarından korunabilmek için Nova'dan oraya gizlice götürdüğü birkaç topla silahlandırılmış durumda idi. Bu karşı saldırıdan kurtulmak amacıyla kadırgalar zamanında güvenli bir yere gitmişti.159
Kotor provedoru Zaccharia Solomon 1572'de bir raporunda diyor ki: "Nova Osmanlılar'ın elinde olduğu sürece Kotor Körfezi’nde güvenlik yoktur. Osmanlılar buranın hakimi olmak istiyor. Osmanlılar Kumbor kalesini inşa edemediler, şimdi Verige'de başka bir kale inşa etmeye çalışıyorlar." Solomon, Nova'nın Venedik’in eline geçmesini istiyor ve devamında: ”Nova'nın fethiyle sadece Kotor'u güvenlik altına alınması ve Nova'daki tuzlalardan 40.000 dukalık düzenli gelirinin elde etmekle kalmayıp aynı zamanda bu fetihle Venedik Hersek'in tamamını kazanabilir. Oranın halkı Venedik egemenliği altına girmeyi dört gözle bekliyor.”160
İnebahtı Savaşı’ndan bir sene sonra 1572'de Venedikliler Kumbor (Boğazkesen) kalesini yıkmaya ve fethetmeye karar verdiler. Bu iyi hazırlanmış eylemde Venedikliler yanında Perastlılar ve birçok Bokalı da vardı. Kale kuşatmasına büyük ve iyi silahlanmış dört tane kadırga, 22 kalyata ve 4000 asker yüklü 6 tane küçük gemi daha
159 Commissiones et Relationes Venetae, Haz. Grga Novak, MSHSM, Vol. 47, c. 4, Zagreb, 1964, s. 105.
40
katılmıştı. Bu büyük filo Kotor provedoru Zaccharia Solomon komutası altında idi. Kumbor'un batı tarafında Venedikliler askerlerin çoğunu karaya çıkartmayı başarmıştı. Böylece kuşatılan Kumbor'a Nova'dan Osmanlı'nın yardımı gelemezdi. Filosunun bir kısımını komuta eden Soranzzo, 16 gemisiyle aralıksız bombardımana rağmen az sayıda kayıp ile kalenin önünden geçebilmiş ve böylece Kumbor kalesini denizden kuşatabilmişti. Venedik ordusu ve gemileri, 18 küçük ve büyük top ile silahlı Kumbor kalesini işgal etmeyi başardılar. Venedikliler kaleyi hemen temellerine kadar yıkmışlardı. Venedikliler'in Kumbor kalesini işgali ve yıkması Kotor'da ve körfezin kalanında sevinçle karşılandı, çünkü böylece Luştiçe kıyısının yanınıdan hem ticaret hem de savaş gemilerinin açık denize serbest geçişi sağlanmıştı.161
Engizisyon mahkeme üyesi Andrea Giustiniano’nun 9 Temmuz 1576'da Senato'da okunulan bir raporunda Kumbor kalesiyle ilgili "Önceki savaşta kaçırdığımız (1571'deki savaşı kastetmekte), Kumbor kalesinin inşa edildiği yerden batı tarafında kalan Nova'nın yanından geçerken gözlemleyerek Kotor'a vardık. Bu kale Tanrı’nın yardımıyla kanaldan geçerken bizi rahatsız etmedi. Tanrı korusun ki bu şüpheli barış zamanında Osmanlılar benzer kaleyi biraz uzakta (Osmanlı Verige kastediyor) inşa etmeye kalkmasınlar." deniyordu.162
Osmanlılar'ın Nova'daki başarılı savunmasına dair haber tüm Avrupa'da duyuldu. 12 Temmuz 1572'de Papalik elçisi Facchinetti de Roma'da Kotor'dan Venedik'in Nova üzerindeki başarısız hücumu ile ilgili haber aktarmıştı. Bu saldırıyla Venedikliler müteffiklerinin desteği olmadan İnebahtı'daki zaferin devamını getirmek istiyorlardı. Mektubunda general Kont Sciarra Martinengo, Sebastian Venier ve Kotor provedoru Zaccharia Solomon komutaları altında 90 gemideki 5000 askerden oluşan Nova'nın gücüne karşın Venedik gücü yetersiz idi. 24 Mayıs'ta da Osmanlı'nın yardımına gelen 20.000 kişinin baskısı altındaki Venedikliler, toplarını ve askeri donanımlarını korumak amacıyla gemilere çekilmeye başlamıştı. Eylemin devamında, Hersek Sancakbeyi Hasan'ın komutası altındaki Osmanlılar Kumbor kalesini inşa etmişler, böylece Verige boğazının girişini kapatıp veba ve deprem yüzünden gücünü
161 Anton Milošević, Navala afričkih gusara na Perast 1624 g. GPMK, 4, Kotor, 1956, s. 31-32. Zaccharia Solomon Kotor'un kaptanı ve provedoru idi. 1571'de Venedik tarafından Nova'ya yapılan saldırıda çok aktif rol oynamıştır.
162 Commissiones et Relationes Venetae, Haz. Grga Novak, MSHSM, Vol. 47, Tomus 4, annorum 1572-1590, Zagreb, 1964., s. 157 i 163.
41
kaybeden Kotor'un fethini hazırlamışlar da Venedik kadırgaları bu kaleyi 1573'te yıkmışlardı.163