Oryantalist Goldziher‟in ġedd-i Rihâl Hadîs Hakkındaki Ġddiaları

Burada ikinci grubun üyelerinden olan Ignaz Goldziher‟in söz konusu olan hadîs ile ilgili görüĢleri aktarıldıktan sonra, görüĢleri tahlil ve tetkik edilecektir. Bir Yahudi asıllı Macar Ģarkiyatçı olan Goldziher, Kur‟ân-ı Kerîm‟in Ġlâhî kaynaklı olmadığını, ama dünya edebiyatının bir Ģaheseri olduğunu da kaydetmektedir.503

Bununla beraber uydurma iddiasında bulunduğu hadîslere kendince deliller üretmiĢ, hadîslerin çoğu asr-ı saâdetten sonra ortaya çıkan ifadeler olduğunu söylemiĢtir.504

501 _{Ġslâm âlimlerinin söz konusu ziyâretle ilgili detaylı genel görüĢeri için bkz. Muhammed b. Alevî}

el-Mâliki el-Hasenî, ġifâu‟l-fuâd bi ziyâreti hayri‟l-ibâd, el-Mektebetu‟l-âlemiyye, Beyrût 2002, s. 37-60; Ayrıca Müellifin ġedd-i rihâl hadîsiyle ilgili Arap grameri açısından analizleri ve görüĢleri için bkz. ġifâu‟l-fuâd bi ziyâreti hayri‟l-ibâd, s. 12-17.

502 _{Ayrıca oryantalizmin dinî, siyasî, ekonomi gibi etmenleri de vardır. Bkz. Mustafa es-Sibâî, el-}

ĠstiĢrâk ve‟l-MusteĢrikûn,Dâru‟l-Verrâk, y.y., t.y., s. 20-24.

503 _{Mehmet S. Hatipoğlu, “Goldzıher Ignaz” DĠA, TDV Yay., Ġstanbul 1996, c. 14, s. 103.}

504 _{Oryantalist G. H. A. Juynboll, I. Goldzıher‟in hadîslere bakıĢ açısındaki bu sakatlığı dile getirip,}

isnnadlara olan bu denli ilgisizliğini, hadîslere iliĢkin tarihlemelerinde titiz olmayıĢını ve silip süpürücü tarzını eleĢtirmektedir. Bu sebeble olsa gerek genelde Goldziher‟den alıntı yapmayıp, Schacht‟tan alıntı yapmakla beraber tam olarak onun da peĢinden gitmemekte ve hiçbir konuda kendi araĢtırmasını yapmadan karar vermemeye özen göstermektedir. Bkz. G. H. A. Juynboll,

166

Kendisi bu iddiasıyla, Ġslâm‟ın ikinci kaynağı olan sünneti zayıflatma ve bu hadîsler üzerine bina edilen dinî ve itikadî hükümleri itibarsızlaĢtırma çabasındadır. Hadîs ile ilgili araĢtırmalarını Muhammedanische Studien adlı eserin ikinci cildinde505

toplamıĢtır.506

Üç mescit hadîsinin uydurma olduğunu iddia eden Goldziher, bu iddiasını, cerh ulemâsından tam not alan imâm Sa„îd b. el-Müseyyeb‟in talebesi, Ġmâm Mâlik‟in hadîsteki Ģeyhi Muhammed b. ġihâb ez-Zuhrî‟ye iftira ederek 507

desteklemektedir.

Goldziher, Yakûbî‟den (ö. 292/904) naklettiği bir habere göre508 Emevî halifesi Abdülmelik, siyasi amaçlarından dolayı Suriyelilerin, Hicâz‟a gitmelerini engellemek için Kudüs‟te Kubbetu‟s-Sahra‟yı inĢa etti. Daha sonra Zührî‟den Kudüs Mescidine hac için yapılacak bir ziyaretin Ka„be‟de yapılacak bir ziyarete muâdil olacağını ifade eden bir hadîs uydurmasını istedi. Zührî‟de üç mescit hadîsini uydurdu.509 Aslında Goldziher üç mescit hadîsinin ilk rivâyetinin, “Kudüs‟te Beytü‟l-

505 _{Mustafa el-A„zamî de Goldziher‟in Muhammedanische Studien adlı eserinin II. cildinin;}

Ģarkiyatçıların hadis alanında yazdıkları ilk ve belki de son önemli araĢtırma olduğunu ve bu kitabın Ģarkiyatçılar arasında Kitâb-ı Mukaddes gibi telakki edildiğini söylemiĢtir. Bkz. Muhammed Mustafa el-A‟zamî, Dirâsâtun fî‟l Hadîsi‟n-Nebevî ve-Târihi Tedvînihi, el- Mektebetu‟l-Ġslâmî, Beyrût,1980, s. 456; Hafize Yazıcı, “Üç Mescid DıĢında Dini Amaçlı Yolculuk Yoktur” Hadisi ve ÇağdaĢ Hadis TartıĢmalarındaki Yeri”, V.Tükiye Lisansüstü

ÇalıĢmaları Kongresi- Bildiriler Kitabı III, s. 12.

506 _{Talât Koçyiğit, I. Goldziher‟in Hadis ile Ġlgili Bazı GörüĢlerinin Tahlil ve Tenkidi, Ankara}

Üniversitesi Ġlâhiyat Fakültesi dergisi, c. 15. s. 43. Ankara 1967.

507

G. H. A. Juynboll, ez-Zührî hakkında Goldzıher‟in aksine Medine Tabi„inler‟inin en önemli Ģahsıyyetlerinin baĢında olduğunu vurgulamakla beraber Ġsnadların tarihsel değeri konusunda hangi kıstas uygulanırsa uygalansın, ilk ravilere iliĢkin bir liste, Zührî dahîl edilmeden tamamlanamayacağını açıklıkla ifade etmektedir. Ayrıca Zührînin Medine ve ġam gibi iki önemli merkezde (Rivayet eksenli) fa„âl olan tipik Ģahsıyyetlerden biri olduğunu ve Irak hadis merkezlerinin de, birçok hadis malzemesi konusunda Zuhrî‟yi haber kaynakları (ġeyhleri) olarak sahiblenmekte olduğunu söylemekle, Goldziher‟in Zührî hakkındaki görüĢlerini tasvib etmediğini dile getirmektedir. Bkz. G. H. A. Juynboll, Hadis Tarihinin Yeniden ĠnĢâsı, s. 14.

508 _{Ya„kûbî üç mescit hadisi ile ilgili Ģunları söylemiĢtir. “Abdülmelik bazı siyasî sebeplerle} Suriyelileri hacdan men etmiĢti. Mekke‟de Abdullahb. Zübeyr‟in insanları kendine biat etmeye zorlaması üzerine, Abdülmelik Suriyelilerinhac için Kudüs‟e yönelmelerini sağlamak için Zührî‟den bir hadis nakletmesini istedi. Bu maksatla Kubbetü‟s-Sahrâ‟yı yaptırdı ve burada yapılan tavaflar Emevî Dönemi boyunca devam etti.” Bkz. Koçyiğit, I. Goldziher‟in Hadis ile

Ġlgili Bazı GörüĢlerinin Tahlil ve Tenkidi, c. 15. s. 49.

509 _{el-A‟zamî, Dirâsâtun fî‟l Hadîsi‟n-Nebevî, s. 456-457; M.M.el-A‟zamî, Ġlk Devir Hadis}

167

Makdis‟te kılınan namaz diğer yerlerde kılınan (Mekke ve Medine de dâhil) bin namazdan daha üstündür” Ģeklinde olduğunu, daha sonra bunun Emevî halifesi Abdülmelik tarafından “Kudüs‟te yapılan hac Mekke‟de yapılan hac gibidir” Ģeklinde rivâyet edildiğini iddia etmiĢtir.510

Sonuç olarak Yakûbî‟nin sözlerine bakarak, üç mescit hadisinin uydurma olduğunu, siyasî sebeplerden dolayı daha sonraları ortaya çıktığını savunmaktadır.

Hadîs ve sünnete dair Ģüpheci fikirleriyle ön plana çıkmıĢ, Ģarkiyatçıların sıkı bir takipçisi olan Ebû Reyye (ö. 1970)‟ye göre Mescid-i Aksâ‟nın fazileti hakkında gelen haberler Ġsrailiyâttandır. Mescitlerin fazîletiyle ilgili olarak gelen rivâyetlerde önceleri Mescid-i Harâm ve Mescid-i Nebevî yer almıĢ, Kubbetü‟s-Sahrâ‟nın inĢa edilmesiyle birlikte rivâyetlerdeki bu iki mescide Mescid-i Aksâ‟da eklenmiĢtir.511 Goldziher ve onun çizgisinde olanların ifadeleri üç mescit rivâyetinin isrâiliyâttan olduğu, siyasi çıkar ve insanların hac yerine Kudüs‟ü ziyârete çekme çabalarının bir sonucu olarak uydurulduğunu iddia etmiĢlerdir. ġimdi de oryantalistlerin bu iddialarına cevap olarak Müslüman âlimlerin görüĢlerini aktarmaya çalıĢacağız.