Orta Babil (Kassitler) Dönemi

Eski Babil Hanedanı’nın Hitit kralı I. Murşili tarafından MÖ 1595 yılında yıkılması Mezopotamya’da siyasi bir boşluğu ortaya çıkarmıştır. Babil’de hakimiyet önce güneydeki Deniz Sülalesi’ne ardından Kassitler’e geçmiştir. Kral listelerinden anlaşıldığına göre Babil ve çevresinde Kassit Sülalesi’nden Gandaş, Agum, Kaştiliaş ve Karaindaş gibi adlar taşıyan 36 kral hüküm sürmüştür353_{. Orta Babil Dönemi (MÖ}

1595- 1155) olarak da adlandırılan bu zaman diliminde Babil topraklarında yaşayan insanların kimliğinde önemli değişiklikler yaşanmıştır. Nitekim Kassit idaresi boyunca Babil toplumu Kassitler, Elamlılar, Hurriler, Aramiler ve Kaldeliler’in öncülleri gibi farklı etnik-dinsel grupların karışımı haline gelmiştir354_{. Anayurtlarının Zagros Dağları}

bölgesi olduğu düşünülen355 Kassit Sülalesi Dönemi’nde Güney Mezopotamya’nın tamamı tek bir siyasi idare altında toplanmıştır. Anlaşılan o ki, uzun bir süre boyunca birbirinden bağımsız olarak varlıklarını sürdüren kent devletleri siyasi açıdan Kassit Krallığı’na tabi olduktan sonra dahi kendi benliklerini koruyabilmişlerdir. Ayrıca Mısır’da ele geçen el-Amarna mektupları 15. yüzyıl sonlarında hüküm süren Kassit kralı Karaindaş ve ardılları sonrasında Babil ile Mısır arasında gelişen diplomatik ve ticari ilişkiler hakkında önemli bilgiler içermiştir356. Hakikaten Amarna Çağı357’nın (MÖ 1400-1350) en büyük gücü olan Mısır ile bölgenin diğer devletlerinin kralları diplomatik olarak sürekli bir bağ kurmaya çalışmışlardır. Bu sebeple Mitanni, Asur,

352 _{M. Tosun, K. Yalvaç, a.g.e., 2002, s. 270.}

353 _{K. Köroğlu, a.g.e., 2008, s. 118.; Kassit Kral listesi için bkz. J. Oates, a.g.e., 2004, s. 211.; Ayrıca Eski}

Babil’in düşüşü, Deniz Sülalesi ve Orta Babil (Kassit) kronoloji değerlendirmesi için bkz. Frans van Koppen, “The Old to Middle Babylonian Transition: History and Chronology of the Mesopotamian Dark Age”, Ägypten und Levante/Egypt and the Levant, Vol. 20, 2010, s. 453- 463.

354 _{B. Arnold, a.g.e., 2004, s. 9, 61-68.}

355 _{Amelie Kuhrt, Eski Çağ’da Yakındoğu, C. 1, (çev: Dilek Şendil), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,}

İstanbul 2013, s. 437.

356 _{K. Köroğlu, a.g.e., 2008, s. 119.}

357 _{“Amarna Çağı’nı aydınlatan ve Amarna arşivinde ortaya çıkarılan dört yüz civarındaki mektuplara}

göre bu devrin diplomasi dili Akadcadır. Amarna Çağı’nın en güçlü firavunu ise III. Amenofis’tir. Onun M.Ö. 1370 yılında ölmesi üzerine yerine oğlu IV. Amenofis (MÖ 1370-1350) geçmiştir. Adı geçen firavun Mısır dininde bir reform yapmak istemiştir. “Atonisme” adı verilen bu yeni din, bütün eski Mısır tanrılarının reddi ve Mısır’ın güneş tanrıları olan Ra ile Aton’un birleştirilerek, tek bir tanrı halinde yüceltilmesi esasına dayanmaktadır. Hatta bu nedenle IV. Amenofis, eski idare merkezi Thebes’i (Teb) terk etmek zorunda kalmış ve bugün Amarna mektuplarının bulunduğu yerde Akhetathon (Aton’un Ufku) adıyla yeni bir kent kurmuş, kendisi de “Aton’a yararlı, onun hoşuna giden” anlamına gelen Akhenaton adını almıştır” bkz. E. Memiş, a.g.e., 2006, s. 85.; Charles Freeman, Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları, (çev: Suat Kemal Angı), Dost Kitabevi, Ankara 2003, s. 52-55.

Hitit ve Babil’in de aralarında bulunduğu bölgenin başlıca devletlerinin kralları mektuplarında, Mısır kralına “kardeşim” diyerek hitap etmişler ve sık sık kendi ailesiyle onunki arasında evliliklerin olması teklifinde bulunmuşladır358. Mısır kralı III. Amenofis, Kassit kralı Kadaşman-Enlil’in hem kız kardeşiyle hem de kızıyla evlenmiştir. Kral IV. Amenofis ise Kassit kralı II. Burnaburiaş’ın kızıyla evlenmek istemiştir359_{. III. Amenofis ve Kadaşman-Enlil’in yazışmalarını içeren Amarna}

Mektupları’ında (EA 1, EA 3, EA 4, EA 5) Mısır kralıyla Babil kralının kızının evlendirilmesi başka konularla birlikte sıkça tekrarlanmıştır. III. Amenofis’den Kadaşman–Enlil’e yazılan mektupta (EA 5) ise Babil Kralı’nın yaptırdığı yeni saray için hangi hediyelerin gönderileceğinden ve kendisine getirilecek olan Babilli prensesten bahsedilmiştir: “…Yeni evler yaptırdığın haberini aldım. Bak sana

gönderdiğim şeylerin hepsi evin için malzemedir ve hepsini ancak kızını alıp getirecek elçiye teslim edeceğim. Evet, elçin dönünce onları sana getirecek. Şimdi sana sadece dostane bir selam yolluyorum…” Mektubun devamında ise hediye olarak gönderilecek

Abonoz ağacından yapılan fildişi ve altın kaplamalı çeşitli mobilyalar sıralanmıştır360. II. Burnaburias’ın IV. Amenofis’e yazdığı mektupta (EA 11) kral, kızını almaya gelen elçilerin sadece beş arabayla gelmesinden dolayı firavuna sitem etmiş ve büyük bir kralın kızının böyle gösterişsiz bir konvoyla yola çıkması durumunda saray mensuplarının neler söyleyeceklerinden kaygılandığını dile getirmiştir361. Mısır Devleti ile olan siyasi ilişkiler dışında Kuzey Mezopotamya’da Mitanni Devleti’nin zayıflaması Kassitler’in bu yönde yayılmalarını sağlamışsa da aynı bölgeyi kontrol eden Orta Asur Krallığı yüzünden bu durum geçici olmuştur. Zira Asur kralı I. Asur-uballit kuzeyde kontrolü ele geçirmiştir. Daha sonraki dönemde Asur krallarından I. Tukulti-Ninurta ise Babil’i almış ancak bu hakimiyet uzun sürmemiştir. Çünkü güneydoğudan gelen

358 _{C. Freeman, a.g.e., 2003, s. 55. Kassit Dönemi dışında Eski Mezopotamya krallarının kızlarını komşu}

devletlerin kralları ile evlendirerek siyasi akrabalık kurmaları Sumer, Akad ve Eski Babil gibi çok daha eski dönemlere kadar dayanmaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. H. Hande Duymuş, Eski Ön Asya’da Siyasi Evlilikler, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli 2006.

359 _{Füruzan Kınal, “Amarna Çağında Mısır’ın Ön Asya Münasebetleri”, AÜ D.T.C.F. Dergisi, C. 2, S. 1,}

1943, s. 102.

360 _{Füruzan Kınal, “Amarna Arşivindeki Babil Mektupları”, AÜ D.T.C.F. Dergisi, C. 23, S. 3.4, 1965, s.}

180-186.; William L. Moran, The Amarna Letters, The Johns Hopkins University Press, London 1992, s. 10-11.; Cemal Yılmaz, Amarna Çağı’nda Ön Asya Toplumları Arasında Diplomatik İlişkiler, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli 2015, s. 187.

Elamlar MÖ 1155 yılında Babil’i ele geçirerek Kassitler’i Mezopotamya siyasi tarihinden silmişlerdir362.

Siyasi faaliyetler dışında Kassitler Dönemi’nin en göze çarpan özelliklerinden biri “sınır taşları” yani kudurru363’lardır364. Bunlar dinsel simgelerle süslü kabaca uçları yuvarlatılmış, üstlerinde genellikle arazi tahsisi ve paylaşımı hakkında bilgiler bulunan taşlardır. Ayrıca kralın hizmetinde çalışan bazı memurlara verilen harç ve vergi muafiyeti gibi ayrıcalıklardan da söz edilmiştir365_{. Aslında Kassit hakimiyeti kültürel}

alanda olmasa dahi toplumsal açıdan değişim yaşanılan dönemidir. Çünkü Babil’de Hammurabi Sülalesi’nden sonra “kanun koyucu” krallar ortadan kalkarken Kassitler’in

kudurru’su feodalizme366 _{benzeyen bir yönetim tarzını çağrıştırmaktadır. Ancak bu}

terimi katı anlamıyla düşünmek yanıltıcı olabilir. Diğer taraftan toprak devriyle ilgili düzenlemeler Eski Babil Dönemi uygulamalarından önemli ölçüde farklılık göstermiştir. Bu konunun dayanak noktası ise ülkede toprak imtiyazı olan ailelerin bulunması ve bazı bölgelerin kabile malı olduğu görüşüdür. Nitekim söz konusu uygulama daha sonra MÖ 1. binyılda Babil ülkesinde yaygın olarak karşımıza çıkacaktır367. Fakat Kassit krallarının toprak dağıtımında verdikleri kararların her an değişmeye hazır lütuflarıyla kendi ellerinde tuttukları da göz ardı edilmemelidir368.

Sonuç olarak Babil tarihinde dört yüzyıl gibi uzun bir süre bölgeye hâkim olan Kassitler, bölgeye gelen diğer pek çok yabancı unsur gibi Mezopotamya kültür ve geleneğinin çekim gücüne girmiştir. Zira onlar sadece yerel adetleri ve hatta dini kabul etmekle kalmamışlar Babilceyi de benimsemişlerdir. İlginçtir ki siyasi ve sosyal açıdan geniş bir nüfuza sahip olan Kassitler Dönemi, Mezopotamya bilginlerinin çalışmalarında ihmal edilen bir alan olmuştur369. Dolayısıyla Kassit Dönemi’ne ait kaynaklarda çocukların toplumsal hayattaki izlerine ulaşmak diğer dönemlere göre daha kısıtlı bir şekilde karşımıza çıkmaktadır.

362 _{E. Memiş, a.g.e., 2007a, s. 135-136.}

363 _{Susanne Paulus, “Kudurru”, The Encyclopedia Of Ancient History, (ed.) R. Bagnall, K. Bordersen, C.}

Champion, A. Erskine, S. Huebner, Wiley-Blackwell, Malden 2012, s. 3830-3831.

364 _{J. Oates, a.g.e., 2004, s. 106.} 365 _{A. Kuhrt, a.g.e., 2013, s. 442.}

366 _{Orta Babil (Kassit)’ de feodalizmin varlığı tartışmaları için bkz. Kemal Balkan, “Babilde feodalizm}

Araştırmaları, Kas’lar Devrinde Babil”, AÜ DTCF Dergisi, C. 2, S.1, 1943, s. 45-55.; A. Leo Oppenheim, Ancient Mesopotamia: Portrait of a Dead Civilization, University Of Chicago Press, Chicago- London 1977, s. 159.; Walter Sommerfeld, “The Kassites of Ancient Mesopotamia: Origins, Politics and Culture”, Civilizations of the Ancient Near East, (ed.) Jack M. Sasson, Vol. 2, Hendrickson Publishers, Peabody/ Massachusetts 2000, s. 920- 925.

367 _{J. Oates, a.g.e., 2004, s. 108-109.}

368 _{W. Sommerfeld, a.g.m., 2000, s. 925.; B. Arnold, a.g.e., 2004, s. 72.} 369 _{J. Oates, a.g.e., 2004, s. 90-91}