Hammurabi Kanunu’nda Evlat Edinme

Evlat edinme, miras hukuku ve ailelerin kalıcılığını güvence altına alma çabasında önemli bir noktada yer almaktadır. Evlat edinilen kişi, özellikle çocuksuzluk

328 _{Y. Kılıç, a.g.e., 2014, s. 86- 87.; M. Tosun, K. Yalvaç, a.g.e., 2002, s. 203- 204.} 329 _{M. Roth, a.g.e., 1997, s. 112-113.}

330 _{M. Tosun, K. Yalvaç, a.g.e., 2002, s. 202.} 331 _{Y. Kılıç, a.g.e., 2014, s. 89-90.}

ya da erkek mirasçıların olmaması durumunda ailenin kalıcılığını sağlayacak, ölümlerinden sonra onlara dua edecek ve çeşitli sunularda bulunacak hatta aile ekonomisine bir işgücü kazandıracaktır. Birçok Eski Babil belgesinde özgür kişilerin ve kölelerin evlat edinilmesi konusu yer almaktadır. Kölelerin evlat edinilmesi ise onlara özgürlüklerinin geri verilmesi anlamını taşımaktadır. Özgür kalan kişi efendisine karşı ya öz oğulun babasına davrandığı gibi bir ilişki içinde yer almakta ya da özgürlüğü karşısında efendisine bir bedel ödemektedir. Özgür kişilerin evlat edinilmesi onları aynı zamanda ailenin yasal mirasçısı durumuna getirmiştir332_{. Başta öksüz ve kimsesiz}

çocuklar olmak üzere bazı ailelerin çocukları hatta bir akrabanın gözetiminde bulunan çocuklar evlatlık olarak alınmaktadır. Yine bir erkek çocuğun evlat edinilmesi Eski Babil’de de en yaygın olanıdır. Dolayısıyla evlatlık alınan bir oğul ailenin hem mirasçısı hem de yaşlandıklarında anne-babanın geçimini sağlayarak bakımını üstlenecek kişiydi. Kız çocuklarının evlatlık olarak alınmasının yaşlandıklarında anne-babaya destek olmak, öksüz bir kıza yardım etmek, gelecekteki ev hanımlığı için ona gerekli beceri ve eğitimi vermek gibi çeşitli sebepleri vardı. Kız çocuklarının evlatlık olarak alındığını gösteren belgelerde onların ileride yapacağı evlilik göz önünde tutulmaktadır. Nitekim belgelerde yaygın bir biçimde evlatlık alınan kızın evlat edinen tarafından -kendi kızı gibi- dilediği kişiyle evlendirebileceği kaydedilmektedir. Bazı sözleşmelerde kızın evliliği için bir kısıtlama yer almazken bazılarında köle evliliğini yasaklayan bir hüküm yer almaktadır333. Bununla birlikte belgelerden anlaşıldığı üzere evlat edinmek için evli ve çocuksuz olmak şart değildi. Zira evli ve çocuğu olanlar, evli olmayan erkek ve kadınlar da evlatlık alabilmektedirler.

Eski Babil’in önemli yerleşim yerlerinden olan Nippur ve Sippar334’da birçok evlat edinme sözleşmesi bulunmuştur. Nippur’da bulunan evlat edinme sözleşmelerinin özellikleri dört farklı gruba ayrılmıştır. Birinci gruptakilerde bir erkek tek başına bir ya da birden fazla oğlu evlatlık almaktadır. Böylece evlat edinilen oğul babanın hem yasal mirasçısıdır hem de babanın yaşlılığında ona bakmakla yükümlüdür335_{. Bu duruma}

örnek bir evlat edinme sözleşmesinde şunlar kayıtlıdır: “İlabrat-tayyar oğlu gibi

Patiya’yı evlat edindi. Ev, tarla, bahçe tüm bunların hepsini İlabrat-tayyar Patiya’ya

332 _{H. Klengel, a.g.e., 2001, s. 241-242.}

333 _{Robert Paulissian, “Adoption in Ancient Assyria and Babylonia”, Journal of Assyrian Academic}

Studies,13,1999, s. 11,18-19.

334 _{Guido Suurmeijer, “ ‘He took him as his son’. Adoption in Old Babylonian Sippar ”, Revue}

d’assyriologie et d’archéologie orientale, Vol. 104, 2010. s. 9-40.

verdi. Eğer Patiya İlabrat-tayyar’a ‘sen benim babam değilsin’ derse (Patiya) 1/3 mina gümüşü ödeyecektir, eğer İlabrat-tayyar Patiya’ya ‘sen benim oğlum değilsin’ derse (İlabrat-tayyar) 1/3+(?) gümüşü ödeyecektir ve evi, bütün mal-mülkü ceza olarak kaybedecektir. Patiya bir yıl içinde her ay arpa, yün ve yağ payını İlabrat-tayyar’a temin edecektir”336. Diğer taraftan Hammurabi Kanunu’nda evlatlık alınan kişi ile evlat edinen kişinin sahip olduğu haklar çeşitli hükümlerle koruma altına alınmıştır. Buna göre madde § 191’de “Eğer bir adam, evlatlığa aldığı bir çocuğu büyüttükten sonra

evini yaparsa (ev sahibi olursa) ve evlat sahibi olursa, büyüttüğü çocuğu evlatlıktan atmağa karar verirse o çocuk eli boş gitmeyecektir. Onu büyüten baba, malından 1/3 hisse ona verecektir. (Çocuk) öyle ayrılacaktır. Tarladan, bahçeden, evden ona (hiçbir şey) vermeyecektir”337 _{denilmektedir.}

İkinci gruptaki evlat edinme sözleşmelerinde evli bir çiftin evlatlık alması söz konusudur338_{. Bazı sözleşmelerde ailenin kendi çocuğunun bulunduğu ve ailenin}

çocuğuyla evlat edinilen çocuğun aynı haklara sahip olduğu dikkat çekicidir. Nitekim bu konuda bir belgede “Mar-İştar isimli biri İltani ve Nidnat-Sin’in oğludur. İltani ve

Nidnat-Sin onu evlat edinmişlerdir. Ahu-Vakar onun erkek kardeşidir. Mar-İştar annesi İltani’ye ve babası Nidnat-Sin’e ‘Siz benim babam, benim annem değilsiniz’ dediği gün onlar da onu para karşılığı satabilirler. İltani ve Nitnat-Sin’in oğulları Mar-İştar’a ‘Sen bizim çocuğumuz değilsin’ dedikleri gün o da İltani ve Nıdnat-Sin’in kendi çocukları gibi miras hissesi olarak bir pay alacak ve götürecektir”339 ifadeleri kayıtlıdır. Ayrıca Hammurabi Kanunu’nun 190. maddesinde bu konuya değinilmiştir: “Eğer bir

adam evlat edindiği çocuğu kendi çocuğuyla eşit saymazsa evlatlık çocuk babasının evine geri dönecektir”340. Küçük bir süt çocuğunun annesinden ve üvey babasından satın alınarak evlat edinildiğini gösteren başka bir belgede de şunlar kayıtlıdır: “İasirum

ve Ama-dSin, İli-awilim adlı erkek süt çocuğunu Annesi Aiartum ve onun kocası Erištum’dan oğulları olarak almıştır. İasirum ve Ama-dSin 10 šeqel gümüşü ve 2 mana yünü doğum hediyesi (yetiştirme parası) olarak Aiartum ve Erištum’a verecektir. İasirum ve Ama-d_{Sin, Aiartum ve Erištum’dan İli-awilim’i alarak ayrılacaktır”}341_{. Bazı}

336 _{Elizabeth C. Stone, David I. Owen, Adoption in Old Babylonian Nippur and the Archive of Mannum-}

mesu-lissur, Mesopotamian Civilizations, Vol. 3, Eisenbrauns, Winona Lake- Indiana 1991, s. 42.

337 _{M. Tosun, K. Yalvaç, a.g.e., 2002, s. 205.} 338 _{H. Lindsay, a.g.e., 2009, s. 8.}

339 _{H. Klengel, a.g.e., 2001, s. 242.} 340 _{M. Roth, a.g.e., 1997, s. 119.}

341 _{Edward Chiera, Old Babylonian Contracts, University of Pennsylvania. The University Museum}

durumlarda evlatlık olarak verilen çocuklar tekrar aileleri tarafından geri alınmak istenmiş olmalıdır. Bu hususta evlat edinen aileyi korumak için Hammurabi Kanunu’nun 185. maddesinde yasal bir düzenleme sağlanarak “Eğer bir adam, küçük

bir çocuğu kendi adına evlat edinirse ve onu büyütürse, o evlatlık üzerinde hak iddia edilmeyecektir” hükmü verilmiştir. Bununla birlikte evlat edinilen çocuk kendi ailesini

araştırırsa baba evine geri dönmektedir. Konuyla alakalı Hammurabi Kanunu’nun 186. maddesi de “Eğer bir adam, küçük bir çocuğu evlat edinirse ve (çocuk) alındığında

babasını ve anasını araştırırsa, evlatlık öz babasının evine dönecektir”342 _şeklinde

düzenlenmiştir.

Diğer bir metinde ise iki erkek kardeş birden evlat edinilerek ailenin mirasçıları yapılmaktadır: “Ağabey İli-İddinam’ı ve erkek kardeşi İli-Ummati’yi İpku-İştarın oğlu

Ea- İddinam ve karısı Kuritum evlat edinmişler ve mirasçı oğullar olmalarını kararlaştırmışlardır. Evi, tarlayı, eldeki tüm varlığı -ağabey ayrıcalık payını aldıktan sonra- eşit olarak paylaşacaklardır. Eğer gelecekte ağabey İli-İddinam ya da erkek kardeşi İli-Ummati babası Ea-İddinam’a ya da annesi Kuritum’a ‘Sen benim babam değilsin, sen benim annem değilsin’ derse; evi, tarlayı, eldeki tüm varlığı yitirirler, hem de parayla satılırlar. Buna karşılık eğer Ea-İddinam ya da karısı Kuritum İli-İddinam’a ya da erkek kardeşi İli-Ummati’ye ‘Sen bizim çocuğumuz değilsin’ derlerse bu durumda onlar evi, tarlaları, eldeki tüm varlıklarını yitirirler. Ayrıca bir mina gümüş öderler”343. Bu bağlamda evlatlık alınan çocukların evlat edinen aileye karşı görev ve sorumluluklarının olduğu gayet tabidir. Hammurabi Kanunu’nda özellikle saray çalışanlarının evlatlıkları için çok ağır tedbirler konulmuştur. Madde § 192- “Eğer

saraya ait bir hizmetlinin veya bir SAL.ZİKRUM’un oğlu, kendisini büyüten babasına ve anasına ‘sen babam değilsin, sen anam değilsin’ derse dilini keseceklerdir”, Madde

§ 193- “Eğer, saraya ait bir hizmetlinin veya SAL.ZİKRUM’un oğlu, öz babasının evini

öğrenirse, onu büyüten baba ve anadan nefret edip (kendi) babasının evine giderse gözünü oyacaklardır”344_.

Üçüncü gruptaki evlat edinme sözleşmeleri daha ziyade birer evlilik sözleşmesi özelliğindedir. Nitekim önceki evlilikten olan çocuklar yapılan ikinci evlilikte eşler tarafından yeni kurulan ailenin birer üyesi olarak kabul edilmiş olurdu345_{. Dördüncü} 342 _{M. Tosun, K. Yalvaç, a.g.e., 2002, s. 204.}

343 _{H. Klengel, a.g.e., 2001, s. 243- 244.} 344 _{M. Tosun, K. Yalvaç, a.g.e., 2002, s. 205.}

gruptaki evlat edinme sözleşmeleri ise bir kadın tarafından alınan evlatlıkla ilgilidir346. Örneğin evlenebilen ancak çocuk doğurması yasak olan naditum rahibelerinin bir evlatlık alması Eski Babil’de sık karşılaşılan bir durumdur. Bazen bu rahibeler kardeşlerinin çocuklarından kız yeğenlerini evlatlık olarak almışlardır347. Hammurabi Kanunu’nun 188.- 189. maddelerinden anlaşıldığı üzere çocuklar meslek eğitimi için bir ustaya evlatlık olarak verilebilmektedir. Söz konusu usta çocuğu mesleki olarak yetiştirirse evlatlık üzerinde herhangi bir hak iddia edilmesi mümkün değildir. Yine usta, çocuğu yanına alır fakat onu mesleki olarak eğitmezse evlatlığın baba evine geri dönmesine karar verilmiştir348_.

1.4.7.1.5.Hammurabi Kanunu’nda Kaçırılma ve Haczetme Suçunda Çocuğun Durumu

Eski Babil toplumunda çocuk hırsızlığının olduğunu ve çocukların ailenin borçları yüzünden haczedildiklerini görmekteyiz. Nitekim Hammurabi Kanunu’nun 14. maddesine göre bir adamın küçük oğlunun çalmasının cezası ölümdür349. Ayrıca borçtan dolayı haczedilen bir bey oğlunun ölümünde tüccar için kanunun verdiği karar tüccarın oğlunun da ölümüdür, yani kısasa kısastır: § 116-“Eğer haczedilen kimse,

haczedildiği evde dayaktan veya kötü muameleden dolayı öldüyse, haczedilenin sahibi, tüccarı itham edecektir. Eğer ölen beyin oğluysa, (tüccarın) oğlunu öldürecektir. Eğer ölen beyin kölesi ise 1/3 MANA gümüş ödeyecek ve verdiği her şeyden hakkını kaybedecektir”350.