Basel II Uzla ş ısı’na Uyum İ çin Genel Olarak Dünyadaki Ülkeler Tarafından Belirlenen Yol Haritaları Belirlenen Yol Haritaları

BIS bünyesinde faaliyet gösteren Finansal İstikrar Enstitüsü’nün (FSI-Financial Stability Institute) Yeni Uzlaşı’nın ülkeler tarafından uygulanması ile ilgili Ağustos 2004 tarihinde yaptığı anket çalışmasında, 100’den fazla ülkenin Basel II’yi uygulama niyetinde olduğu saptanmıştır (Candan ve Özün, 2006:355; Basel II Risk, 2010). Finansal İstikrar Enstitüsü, 2004 yılında yapılan çalışmanın benzerini, Uzlaşı’nın Basel Komiteye üye olmayan ülkeler arasında uygulama takvimini araştırmak amacıyla hazırladığı anketi 115 ülkeye göndermek suretiyle 2006 yılında tekrar gerçekleştirmiştir. Anketi cevaplayan ülkelerin bölgesel bazda dağılımı ve uygulamayı benimsemeyi tasarlayan

ülke sayıları aşağıda yer alan Tablo 19’da sunulmuştur. Buna göre, FSI tarafından toplam 115 ülkeye gönderilen söz konusu anket 98 ülke tarafından yanıtlanmış olup, bunların 82’sinin Uzlaşı’da yer alan yaklaşımları uygulayacakları görülmüştür (FSI, 2006:4).

Esasen, Basel II Uzlaşısı her ne kadar uluslararası bağlayıcılığı olan bir düzenleme olmasa da, ülkelerin ulusal mevzuatlarını Uzlaşı ile uyumlu hale getirmeleri bir zorunluluk olarak doğmaktadır. Finansal İstikrar Enstitüsü tarafından 2006 yılında yapılan bahsi geçen çalışma neticesinde dünyada yaklaşık 100 ülkenin 2007-2015 yılları arasında Basel II ilkelerini tedrici olarak ve bir takım özel düzenlemeler yapmak suretiyle hayata geçirecekleri yönünde bilgilere ulaşılmıştır. Bu 100 ülke temel olarak OECD, G-20 ve orta gelir grubu ülkelerini kapsamaktadır. Muhtemelen Çin dışındaki diğer tüm G-20 ülkelerinin Uzlaşı’yı ulusal düzeyde uygulamaya geçirmeye niyetli oldukları görülmektedir (Helmreich ve Jager, 2008:9).

Almaları Konusunda Yapılan Anket Çalışmasının Bölgesel Bazda Dağılımı Bölgeler Anketi Cevaplayan Ülke

Sayısı

Anketi Cevaplayanlar Arasında Uzlaşıyı Uygulamayı Planlayan Ülke Sayısı

Afrika 17 12

Asya* 16 16

Karayipler 7 4

Latin Amerika 14 12

Orta Doğu 8 8

Basel Komite üyesi olmayan Avrupa'da

bulunan ülkeler ^{36 30}

Toplam 98 82

* Japonya Basel Komite üyesi olduktan sonra anket gönderimi yapılmadığından hariç tutulmuştur. Kaynak: FSI (2006:4)

Tablo 19. Finansal İstikrar Enstitüsü Tarafından Basel II Uzlaşısı'nın Ülkelerin Uygulamaya

Tablo 20. Finansal İstikrar Enstitüsü Tarafından Basel II Uzlaşısı'nın Ülkeler Tarafından Uygulamaya Alınması Hakkında Yapılan Anket Çalışmasının Bölgesel Bazda Dağılımı ve Uygulama Tarihleri Bölgeler Anketi Cevaplayan

Ülke Sayısı

Anketi Cevaplayanlar Arasında Uzlaşıyı

Uygulamayı Planlayan Ülke Sayısı 2007 2008 2009-2015 Afrika 16 12 _ 2 12 Asya* 18 17 2 10 18 Karayipler 9 8 _ _ 8 Avrupa * 35 34 27 34 44 Latin Amerika 14 12 _ 3 14 Orta Doğu 9 9 2 8 9 Toplam 101 92 31 57 105

* Basel Komite üyeleri hariç tutulmuştur.

Kaynak: FSI (2008:3-4)

Basel II Uzlaşını Uygulama Dönemleri (13 Basel Komite Üyesi ve Komiteye

FSI, 2008 yılında aynı çalışmayı tekrar yapmıştır. Bu sefer 130 ülkeye gönderilen anket 101 ülke tarafından yanıtlanmış olup, 92’sinin Uzlaşı’yı uygulayacağı tespitine ulaşılmıştır. Tablo 20’den görüleceği üzere uygulama dönemine bakıldığında 2007 yılında 31, 2008 yılında 57 ülkenin Uzlaşı’yı uyguladığı, 2009-2015 yılları arasında ise bu ülkelerle birlikte 105 ülkenin Uzlaşı’yı uygulacağı görülmektedir (FSI, 2008).

Basel Komite tarafından 2006 yılında yapılan 5. Sayısal Etki Çalışması neticesinde analize katılan ülkelerin kredi ve operasyonel risk ölçümünde hangi yaklaşımı uygulamaya aldıkları veya almaya niyetli oldukları konusunda oldukça önemli sonuçlar elde edilmiştir. Analiz kapsamına toplam 31 ülke alınmıştır. Çalışmaya ilişkin veriler aşağıdaki Tablo 21’de ayrımı açıklanan 1. Grup G 10 ülkelerinden 56, 2. Grup G 10 ülkelerinden 146, diğer ülkelerden 154, ABD’den ise sınırlı sayıda 26 bankadan sağlanmıştır¹. Bu kapsamda, Tablo 21’de kredi risk ölçümünde tercih edilen en olası yaklaşımın hangisi olduğuna dair dağılım bulunmaktadır. Tabloda, uygulamadan sonra adapte olunması beklenen ve bankanın sağladığı veriye ilişkin yaklaşım sunulmuştur. Ayrıca, Sayısal Etki Çalışmasında diğer yaklaşımların kullanılmasına ilişkin de veri temin edilmiş, böylece bankanın özellikle hangi yaklaşımı uygulamaya eğilimi bulunduğunun araştırması yapılmıştır. Bu kapsamda, G 10 ülkelerinde 1. Grupta yer alan bankaların % 72’sinin gelişmiş içsel derecelendirme yaklaşımına uyumu planladıkları, % 28‘inin büyük bir olasılıkla temel içsel derecelendirme yaklaşımına adapte olacağı ve hiçbirinin standart yaklaşımı benimsemeyeceğine dair sonuçlar elde edilmiştir. G 10 ülkelerinde 2. Grupta yer alan bankaların, % 7’sinin büyük bir olasılıkla gelişmiş içsel derecelendirme yaklaşımına, % 70’inin temel içsel derecelendirme yaklaşımına uyumu plandıklarına, % 23’ünün standart yaklaşımı uygulamaya niyetli olduklarına dair sonuçlara ulaşılmıştır. G 10 üyesi olmayan ülkelerde 1. Grupta yer alan bankaların içsel derecelendirme yaklaşımlarını uygulama ayrımında, 2. Grupta olanların ise standart yaklaşımı uygulamaya niyetli oldukları Tablo üzerinden görülmektedir (BCBS, 2006d, 6-7).

1

5.Sayısal Etki Çalışmasında 13 adet Basel Komite üyesi Ülke G-10 üyesi ülkeler kategorisinde değerlendirilmiştir.

1. Grupta yer alan bankalar, 1. kuşak sermayesi 3 milyar Euro’yu aşan uluslararası aktif bankalardır.

2.Grup bankalar ise daha küçük veya belirli faaliyetlerde uzmanlaşmış bankalardan oluşmaktadır.

Avrupa Birliği Düzenleme ve Denetleme Otoritesine (CEBS) tabi ve G 10 üyesi olmayan ülkeler Bulgaristan, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Yunanistan, Macaristan, İrlanda, Malta, Norveç, Polanya ve Portekizdir.

Diğer G 10 üyesi olmayan ülkeler, Avustralya, Bahreyn, Brezilya, ili, Hindistan, Endonezya ve Peru ve Singapur’dur.

Operasyonel risk ölçüm yaklaşımlarının uygulanması ile ilgili olarak aşağıda yer alan Tablo 22’den de görüldüğü üzere G 10 ülkelerinde yer alan bankaların gelişmiş ölçüm yaklaşımlarını tercih ettikleri, fakat gelişmekte olan ekonomilerden Uzlaşı’yı uygulayanların ve uygulama hedefinde olanların genellikle temel gösterge yaklaşımını benimsedikleri görülmektedir (BCBS, 2006d; Griffith-Jones, 2007; Cornford, 2006a, Cornford, 2006b). Finansal İstikrar Enstitüsü (FSI, 2008), tarafından yapılan çalışmada ikinci ve Üçüncü Yapısal Blok ile ilgili uygulamaları ise 77 ülkenin 2015 yılından önce yürürlüğe almayı planladıkları ifade edilmiştir (FSI, 2008:9).

Öte yandan, düşük gelir grubuna dahil ülkelerin (Gana, Zambiya, Bangladeş gibi ülkeler) büyük bir çoğunluğu Uzlaşı’nın yaratacağı zorluk ve fırsatları görmek gayesi ile “bekle gör” stratejisini benimsemekte, Uzlaşı’yı uygulamadan önce içeriğini daha iyi anlayıp kavramak istemektedirler. Bir diğer kısmı da Uzlaşı’nın tedrici olarak uygulanması yönünde görüş sergilemektedir. Tedrici uygulamadan kasıt ise, Uzlaşı’nın ilk önce İki ve Üçüncü Yapısal Bloklarının hayata geçirilmesi, daha sonra Birinci Yapısal Bloğun uygulamaya alınmasıdır (Gottschalk ve Griffith-Jones, 2006:2,10).

Tablo 21. Basel Komite Tarafından Yapılan 5. Sayısal Etki Çalışmasına Katılan Ülkelerdeki Bankalar İçin Kredi Riski Ölçümünde Kuvvetle Muhtemel Uygulanacak Yaklaşımlar

Ülkeler ^Standart Yaklaşım Temel İçsel Derecelendirme Yaklaşımı Gelişmişİçsel Derecelendirme Yaklaşımı Standart Yaklaşım Temel İçsel Derecelendirme Yaklaşımı Gelişmişİçsel Derecelendirme Yaklaşımı G 10 0 23 59 33 102 11 G 10 Üyesi Olmayan AB Ülkeleri 2 4 2 78 7 1 G 10 üyesi Olmayan Diğer Ülkeler 0 2 4 49 3 2 Toplam 2 29 65 160 112 14 Kaynak: BCBS (2006d:7) 1. Grup 2. Grup

Tablo 22. G 10 Ülke Bankalarının Kullandıkları Operasyonel Risk Ölçüm Yaklaşımları

Yaklaşım 1. Grup 2.Grup

Temel Gösterge Yaklaşımı 2 81

Standart Yaklaşım 32 65

Gelişmiş Ölçüm Yaklaşımı 22 0

Toplam 56 146

* 1. Grup bankalar ana sermayesi 3 milyar Euro'dan fazla ve uluslararası alanda faaliyet gösteren bankalardan, 2.Grup bankalar ise daha küçük veya belli faaliyetlerde uzmanlaşmış bankalardan oluşmaktadır.

Basel Komite ve IMF, G-10 ülkeleri dışındaki ülkelere, Basel II standartlarının uygulanmasına ilişkin temkinli ve tedrici bir yaklaşım benimsemelerini önermelerine rağmen, bu ülkelerin ekseriyetinde uluslararası danışmanlık şirketleri, derecelendirme kuruluşları ve büyük uluslararası bankaların hayli aktif bir role sahip olması nedeniyle,

Tablo 23. Bazı Ülkelerin Basel II Uzlaşısı'nı Uygulamada Belirledikleri Yol Haritaları ÜLKE

UYGULAMA

TARİHİ YAKLAIMLAR PİYASA RİSKİ

Avustralya 2007 sonu Bütün Yaklaşımlar Dahili Modeller

Avusturya 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Bahreyn 2008/2009 Dahili Modeller

Belçika 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Kanada Kasım 2007

Standart Yaklaşım, İçsel

Derecelendirme Yaklaşımı Dahili Modeller Çek Cumhuriyeti 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Danimarka 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Finlandiya 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Fransa 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Almanya 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Yunanistan 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Hong Kong 2007/2008

Standart Yaklaşım (2007), İçsel

Derecelendirme Yaklaşımı (2008) Dahili Modeller Hindistan 2008/2009

Standart Yaklaşım, operasyonel

risk için Temel Gösterge Yaklaşımı Dahili Modeller

İrlanda 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

İtalya 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Letonya 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Lüksemburg 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Malezya 2008, 2010

Standart Yaklaşım, operasyonel risk için Temel Gösterge Yaklaşımı (2008), Temel İçsel Derecelendirme

Yaklaşımı (2010) Dahili Modeller Yeni Zelanda Ocak 2008

Standart Yaklaşımı, İçsel

Derecelendirme Yaklaşımı Dahili Modeller

Hollanda 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Norveç 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Polonya 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Filipinler 2007 Standart Yaklaşım Dahili Modeller

Portekiz 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Singapur 2006 sonu Bütün Yaklaşımlar Dahili Modeller

Güney Afrika 2008 Standart Yaklaşım, PC* Dahili Modeller Güney Kore 2007 sonu Bütün Yaklaşımlar Dahili Modeller

İspanya 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

Sri Lanka 2008 Standart Yaklaşım, PC* Dahili Modeller

İsveç 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

İsviçre 2007/2008 Bütün Yaklaşımlar Dahili Modeller

Tayvan 2006 sonu 2006 sonu Dahili Modeller

Tayland 2008 Standart Yaklaşım Dahili Modeller

İngiltere 2007/2008 Avrupa Birliği Dahili Modeller

ABD 2009

İleri İçsel Derecelendirme Dayalı Yaklaşım, İçsel Derecelendirme

Yaklaşımı Dahili Modeller

* İçsel derecelendirmeye dayalı yaklaşımlarla paralel hesaplamaları yapacak fakat bu konuda yetkilendirme için uygulama tarihini açıklamayan ülkeleri belirtmektedir.

bu durum açık ya da zımni bir baskı doğurmakta, bu nedenle Basel II’yi kabul etmek zorunda kalacakları görülmektedir (Helmreich ve Jager, 2008). Bazı ülkelerin Uzlaşı’ya geçiş için belirledikleri yol haritaları yukarıda yer alan Tablo 23’de sunulmuştur.

Basel Komite üyeleri Basel II talimatları doğrultusunda hareket etmenin bütün ülkeler için yararlı olacağını, ancak nihai kabul ve uygulama zamanlamasının Basel Komite üyelerinin takvimine göre değil, her bir ülkenin kendi koşullarına göre belirlemesi gerektiğini düşünmektedir (Caruana, 2004).

Yine IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar, Basel II Uzlaşısı’nın uygulanması için hazır olmayan piyasalarda standardın uygulanmasına ilişkin ön şartlar yerine getirilmeksizin geçilmesi gibi bir beklentinin olmadığını vurgulamaktadırlar. Söz konusu kuruluşlar, değerlendirmelerinde Uzlaşı’ya geçişin bir kıstas olarak dikkate alınmayacağı, ancak ülkede uygulanan sermaye yeterliliği standartlarının Basel Komite tarafından yayımlanmış “Etkili Banka Denetiminin Temel İlkeleri” ile paralellik göstermesinin yeterli olacağı yönünde görüşlerini açıklamışlardır. Bununla birlikte, anılan metnin atıfta bulunulan altıncı maddesi, uygulanacak sermaye standartlarının en az Basel II kuralları kadar ihtiyatlı ve maruz kalınan riskleri yansıtacak düzeyde oluşturulması gerektiğini vurgulamakta olup, bu husus dikkatlerden kaçmamaktadır (Candan ve Özün, 2006).

3.1.2. Gelişmiş Ekonomilerde Basel II Uzlaşısı’na Geçişe İlişkin Belirlenen Yol