Faiz Oranı Riskinin Hesaplanması

Bankanın alım satım hesapları içinde yer alan getirisi faiz oranı ile ilişkilendirilmiş sabit ve değişken faizli borçlanma menkul kıymetlerini ve faiz oranına duyarlı diğer finansal araçlara ilişkin faiz oranındaki değişikliklerden kaynaklanabilecek riskleri içerir ve iki

şekilde hesaplanır (BCBS, 2006c:166):

a) Spesifik Risk (Her bir kaleme ilişkin hesaplama),

b) Genel Piyasa Riski (Portföyün bir bütün olarak dikkate alınması)

Piyasa riskinde 1996 yılında yapılan düzenlemede, ihraççı kuruluşun çıkardığı getirisi faiz oranıyla ilişkilendirilmiş menkul kıymetlerin (örneğin tahvillerin) pozisyon tutarlarının belirli oranlarla çarpılması suretiyle ihraç eden kuruluşlarla ilgili yaşanabilecek riskler ölçülmekteydi (Candan ve Özün, 2006). Dikkatle incelendiğinde, merkezi hükümetlerin ihraç ettiği tahvil, hazine bonosu veya herhangi bir vadedeki menkul kıymetler vade gözetilmeksizin risksiz kabul edilmekte, yani sermaye ayrılmasına gerek bulunmamaktaydı (BCBS, 1996:10).

Yeni Uzlaşı’da ise piyasa riskinin hesaplanmasında yöntem olarak genellikle aynı hesaplama şekli korunmuş olmakla beraber, spesifik risk hesabında yer alan ağırlıkların tespit edilmesinde çoğunlukla bağımsız kredi derecelendirme şirketlerinin verdiği derecelendirme notlarının kullanılması yoluna gidilmiştir (BCBS, 2006c:167).

Nitelikli menkul kıymetler, kamu kurumları ve çok taraflı yatırım bankalarınca ihraç edilen kıymetler ile en az iki kredi derecelendirme kuruluşundan “yatırım yapılabilir” notu almış menkul kıymetler olarak tanımlanmaktadır. Sadece bir derecelendirme kuruluşundan “yatırım yapılabilir” notu almış ve ihraç edenin tanınmış bir borsaya kote edilmiş menkul kıymetlerinin bulunması durumu da nitelikli olarak kabul edilmektedir. Özel sektör firmalarının çıkardığı tahviller ise diğer adı altında sınıflandırılmış ve risk derecelendirmelerine göre spesifik risk ağırlıkları aşağıda yer alan Tablo 15’de belirtilmiştir (BCBS, 2006c:167).

Genel piyasa riski, piyasa faiz oranlarındaki değişiklik nedeniyle karşılaşılabilecek kayıplardır. Hesaplamaya konu edilen kıymetlerin, varlıkları ifade eden uzun pozisyonlar ve yükümlülükleri ifade eden kısa pozisyonlar ayrımında, döviz cinsleri ve vadelerine kalan süreler dikkate alınarak gruplanıp aşağıda belirtilen şekilde katsayılar ile ağırlıklandırılması esasına dayanır. Genel piyasa riski hesaplamasında belirleyici ölçüt vadeye kalan süre olup, vade uzadıkça faiz oranı riskinin de artacağı varsayılmaktadır (BCBS, 1996; Candan ve Özün, 2006).

Genel piyasa riskinin hesaplamasında ise iki yöntem kullanılmaktadır, bunlar (BCBS, 2006c:170; BCBS, 1996:11):

Tablo 15. Spesifik Riskin Hesaplanmasında Dikkate Alınan Risk Katsayıları

Kategoriler Bağımsız Kredi Değerlendirmesi Spesifik Risk Sermaye Yükümlülüğü

Hazine AAA ile AA- arası % 0

A+ ile BBB- arası %0.25 (vadeye kadar kalan süre 6 ay

(Tahvil ve veya kısa)

hazine bonosu %1.00 (vadeye kadar kalan süre 6 aydan

gibi tüm kamu fazla ve 24 ay da dahil 24 aydan daha kısa)

menkul %1.60 (vadeye kadar kalan süre 24 aydan

kıymetleri) daha uzun)

BB+ ile B- arası % 8.00

B-'nin altında % 12.00

Derecelendirilmemiş % 8.00

Nitelikli % 0.25 (vadeye kadar kalan süre 6 ay

(Kamu kur. veya daha kısa)

ve çok taraflı % 1.00 (vadeye kadar kalan süre 6 aydan

kalkınma fazla ve 24 ay da dahil 24 aydan daha kısa)

bankalarınca % 1.60 (vadeye kadar kalan süre 24 aydan

ihraç edilenler) daha uzun)

Diğer Bu Düzenleme kapsamında yer alan standart yaklaşıma göre hesaplanan kredi riski sermaye tutma yükümlülüklerinin aynısıdır. öyle ki:

BB+ ile B- arası % 8.00

BB-'nin altında % 12.00

Derecelendirilmemiş % 8.00

a) Vadeye kalan gün sayısı (maturity ladders method),

b) Yeniden fiyatlamaya kalan gün sayısı (duration method), yöntemleridir.

a-Vadeye kalan gün sayısı yöntemi:

Faiz oranına duyarlı tüm uzun ve kısa pozisyonlar için tanımlanmış on üç zaman diliminden oluşan vadeler kullanılmaktadır. Sabit oranlı enstrümanlar vadeye kalan süreye, değişken oranlı enstrümanlar ise yeni fiyatın belirlenmesine kalan süreye göre bir vade ile eşleştirilir (BCBS, 2006:171, BCBS, 1996:12).

1nci Aşama: Her bir vadede yer alan uzun-kısa pozisyonlar belirlenmekte ve o vadeye

karşılık gelen risk ağırlığı ile çarpılmaktadır.

2nci Aşama: Ağırlıklandırılmış kısa ve uzun pozisyonlar arasında netleştirme işlemi gerçekleştirilir.

Birinci aşamada, risk ağırlıkları ile çarpılan pozisyonlar arasında da bir netleştirme işlemi yapılmaktadır. Ancak bu işlem, her vade dilimindeki netleştirme işlemi yapılmış

uzun veya kısa pozisyonların küçük olanının %10’unun alınması suretiyle yapılır. Yani sermaye tutarı net küçük pozisyon tutarının %10’u kadardır (BCBS, 1996:12-13).

Tablo 16. Vade ve Risk Ağırlıkları

% 3'den Fazla Kupon Ödemeli % 3'den Az Kupon Ödemeli Risk Ağırlıkları %

1 aydan az 1 aydan az 0.00 1-3 ay 1-3 ay 0.20 3-6 ay 3-6 ay 0.40 6-12 ay 6-12 ay 0.70 1-2 yıl 1-1.9 yıl 1.25 2-3 yıl 1.9-2.8 yıl 1.75 3-4 yıl 2.8-3.6 yıl 2.25 4-5 yıl 3.6-4.3 yıl 2.75 5-7 yıl 4.3-5.7 yıl 3.25 7-10 yıl 5.7-7.3 yıl 3.75 10-15 yıl 7.3-9.3 yıl 4.50 15-20 yıl 9.3-10.6 yıl 5.25

20 yıldan fazla 10.6-12 yıl 6.00

12-20 yıl 8.00

20 yıldan fazla 12.50

İkinci aşamada bankalar, yatay netleştirme yaparken, ilk önce her bir zaman diliminde, sonra da zaman dilimleri arasında netleştirme işlemi yaparlar. Netleştirme işlemi yukarıda yer alan Tablo 17’de belirtilen yüzdeler alınarak yapılır.

Sermaye Gerekliliği: İki aşamadan elde edilen tutarlar+Opsiyonlardaki net pozisyon’un toplamı alınarak bulunur.

b-Yeniden Fiyatlamaya Kalan Gün Sayısı Yöntemi:

Söz konusu yöntemi bankanın uygulayabilmesi için gerekli yeterlilikte olması ve yetkili otoritenin onayını alması gerekmektedir. Hesaplama yöntemi kısaca aşağıda yer almaktadır (BCBS, 2006c:172; BCBS, 1996:13):

i) Her bir enstrümanın binde 6 ve % 1 düzeylerindeki faiz oranı değişikliklerine duyarlılığı hesaplanır.

ii) Kullanılacak olan vade yapısı, vadeye kalan gün sayısı yönteminde belirtilen vadelerden %3’ten büyük kupon ödemeli bölümdür.

iii) Her vade için saptanan uzun ve kısa pozisyonların %55’i kadar sermaye ayrılmaktadır.

iv)Vadeye kalan gün sayısı yöntemindeki yatay netleştirme yüzdeleri kullanılarak, zaman aralıkları arasındaki net pozisyonlar üzerinden yatay sermaye gereksinimi hesaplanır.

Tablo 17. Yatay Netleştirme Yüzdeleri

Zaman Dilimleri Vadeler Kendi Zaman Komşu Zaman 1 ve 3ncü zaman

Diliminde Dilimleri Arasında Dilimleri Arasında

1nci Zaman 1 aydan az % 40

Dilimi 1-3 ay

3-6 ay

6-12 ay % 40

2nci Zaman 1-2 yıl % 30

Dilimi 2-3 yıl 100% 3-4 yıl 3ncü Zaman 4-5 yıl % 30 % 40 Dilimi 5-7 yıl 7-10 yıl 10-15 yıl 15-20 yıl 20 yıldan fazla Kaynak: BCBS (1996:13), BCBS (2006c:172)

Bu iki yöntem dışında faize duyarlı türev enstrümanlar da pozisyonlara dönüştürülerek gerek özel, gerekse genel piyasa riski hesaplamalarına dahil edilmelidir.