Fen Okuryazarlığı

Bilimsel merakın ürünleri ile dolu bir dünyada yaşayan bireyler için fen okuryazarlığının önemi her geçen gün daha da artmaktadır. Fen okuryazarlığı kavramı ilk olarak Paul DeHart Hurd (1958) tarafından “Science Literacy: Its Meaning for American Schools” isimli eseri ile literatüre katılmıştır (Reveless, 2005).

19. yüzyıl boyunca fen eğitimi amerikan okullarının programlarına öğrencilerin hızlı bilimsel ve teknolojik gelişmeler içinde bulunan dünyada yaşamalarına yardım etme amacıyla girdiği görülmektedir. 20. yüzyılın ikinci yarısında ise bilimsel okuryazalık "scientific literacy" kavramıyla öğretim ve fen ile öğrencilerin günlük yaşamları arasındaki bağlantı tekrar vurgulanmıştır (McCann, 2001). Fen okuryazarı olan bir birey aldığı fen eğitiminin bir sonucu olarak dünya görüşünü daha zengin, daha tatmin edici ve daha heyecanlı hale getirmiş olur ve yaşamı boyunca bu eğitimi geliştirmeye devam eder.

Yabancı ülkelerdeki program reform hareketleri incelendiğinde, toplumdaki tüm bireylerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilmesinin vurgulandığı

görülebilir. Aikenhead (1997) fen eğitiminin amaçlarını tekrar yazarken, öğrenciler için günlük yaşam ile bilimsel yaşam ve dünyaya bakış açısının birlikte bulunması olayının sadece kaçınılmaz bir olay olmadığını aynı zamanda arzu edilen bir sonuç olduğunu belirtmektedir.

1950, 1960 ve 1970 li yıllar boyunca fen okuryazarlığı kavramı farklı bilim adamlarına farklı anlamlar ifade etmiştir. Ancak bugünlerde fen okuryazarlığı kavramı bilim adamları için farklı tanımları içeren şemsiye bir kavramı ifade etmektedir (Reveless, 2005).

Fen okuryazarlığı; popüler yayınlarda yer alan fen ile ilgili makaleleri anlayarak okuyabilmeyi ve bunların sonuçlarının geçerliliği hakkında sosyal sorunlarla meşgul olmayı gerektirir. Fen okuryazarlığı gösterir ki; bir kişi ulusal ve yerel karar verme sürecinde bilimsel sorunları tanımlayabilir ve bilimsel veya teknolojik bilgi olan durumları açıklayabilir (Buxton, 2001). Okuryazar bir toplumun temel bilimsel bilginin niteliğini, kaynaklar ve onu üretmek için kullanılan metodlar çerçevesinde değerlendirebilmesi gerekir.

Mayer (1997) fen okuryazarlığını insanların çevresindeki ilişkileri ve onların aktivitelerinin yaşadıkları dünyayı nasıl etkilediğini anlamak için spesifik olan fenin içindeki genel isimlerin bilgisi olarak tanımlamıştır. AAAS’ e göre fen okuryazarı bir kişi; doğal dünyaya aşinadır, fenin prensiplerini ve anahtar kavramlarının bazılarını anlar, bilimsel yollarla düşünebilecek bir kapasiteye sahiptir, bilim, teknoloji ve matematikte alınan yolların öneminin farkındadır (Castelao, 2002).

Ulusal Araştırma Konseyi (NRC) tarafından yayınlanan Ulusal Fen Eğitimi Standartları (National Science Education Standarts) (1996)’nda; fen okuryazarlığı; “kişisel karar verme, kültürel ve sivil etkinliklere katılım ve ekonomik verimliliği arttırmak için gerekli olan bilimsel süreç ve kavramların bilinmesi ve anlaşılması” şeklinde tanımlanmaktadır. Ayrıca fen okuryazarlığı bazı özel becerileri de kapsamaktadır. Fen okuryazarı bir bireyin bilimsel bilgileri bilgi tabanına ve bilginin

üretildiği yöntemlere göre değerlendirebilmesi gerektiği belirtilmektedir. Fen okuryazarı bir birey teknik terimleri uygun olarak kullanmalı, bilimsel kavramlar ve süreçleri kanıtlara dayalı olaylar değerlendirmek için kullanmalı ve çeşitli argümanlardan bir sonuca varabilmelidir (Reveless, 2005).

Lederman (1998)’e göre fen okuryazarı bir birey bilimsel bilgiyi kullanarak kişisel ve toplumsal kararlar verebilir. Aynı zamanda okuryazar bir bireyden; doğal dünyadaki bilimsel çalışmaları veya dünyanın nasıl işlediğini açıklamak için yapılan bilimsel araştırmalardaki zarafet ve güzelliği takdir etmesi beklenilir.

Geniş anlamda fen okuryazarlığı becerileri grafikleri, çizelgeleri, canlandırmaları, jest ve mimikleri, matematik formüllerini ve tabloları analitik sunumlar için kullanmayı içermelidir. Crim (2006)’ ya göre toplum içinde verimli olabilmek için bireyin kişisel karar verme yeteneklerini geliştiren ve iş bulma olanaklarını arttıran bilimsel okuryazarlık günlük yaşam için de kullanışlıdır.

Kolej Fen Öğretmenleri Topluluğu (Society for College Science Teachers) fen okuryazarlığını;

• Bilimsel bilgi ve süreçlerin doğasını ve rolünü,

• Öne çıkan bilim alanlarının temel kavramlarını ve prensiplerini, • Bilim ve teknoloji arasındaki ilişkiyi,

• Bilimin bireyler ve toplum için uygulamalarını anlama ve bilme olarak tanımlamaktadır (Bretz, 1994).

Bretz (1994)’e göre fen okuryazarı bir birey;

• Bilim insanları çalışmalarını kontrol eden etkin kuralları bilir. • Bilimin doğasını anlar.

• Fendeki temel kavramları bilir.

• Toplum ve bilim arasındaki farkları bilir. • Bilim ile insanlık arasındaki ilişkiyi anlar.

Bireyin fen okuryazarı olmaması kariyerini etkileyeceği gibi, bireyin günlük yaşamını da etkileyecektir. Bireyler seçimleri ve eylemleri üzerindeki etkilerini sürdürmek istiyorlarsa okuryazar olmalıdırlar. Ancak bireylerin fen okuryazarı olmasını engelleyen bazı faktörler bulunmaktadır. Genel olarak fen okuryazarlığı önündeki engeller şu şekilde sıralanabilir (Marcus, 2004):

• Fen korkusu,

• Toplumun fen'i kabul etmemesi,

• Fen hakkında yeterince bilgi sahibi olunduğu kanısı, • Öğrenme için zamanın sınırlı olması,

• Fen öğretiminde kullanılan kaynakların kalitesiz olması, • Bilim adamlarının kafa karıştıran raporları.

Öğrencilere fen okuryazarlığı becerileri kazandırılırsa öğrenciler yetişkin bireyler olduklarında topluma eğitimli bireyler olarak katılabilirler (Bretz, 1994). Fen okuryazarlığının öğretilmesinde öğretmelere düşen görevler şu şekilde sıralanmaktadır (Bacanak, 2002):

• Öğretmenler fenin doğasını, fen öğretimini ve sınıftaki rollerini tam olarak anlamalıdırlar,

• Öğretmenler toplumu etkileyen mevcut teknolojiyi günü gününe takip etmelidirler,

• Öğretmenler bilimsel ve teknolojik bilgiyi sağlama kadar, öğrencilerin araştırma becerilerini kullanmalarını sağlayacak deneyimler kazandırmalıdırlar,

• Öğrencilerin fene karşı olumlu tutumlar kazanmalarını sağlamalıdırlar,

• Öğrencileri günlük yaşamda karşılaşabilecekleri fenle ilgili konularda önemli kararlar vermelerini sağlayacak ortamlara sokmalıdırlar, • Öğrencilerinde belirli tutumları, değerleri, fen ve teknoloji anlayışını

geliştirmelerinde yardımcı olmalıdırlar,

• Öğrencilerine toplum için önemli fen temelli konuları, fen-teknoloji- toplum etkileşimlerini öğrenmeleri için fırsatlar sağlamalıdır,

• Öğrencilerine fen ile ilgili okuma yeteneğini kazandırmalıdır,

• Öğrencilerine fen ile ilgili bir fikir ifade edebilme yeteneği kazandırmalıdır,

• Öğrencilerine fen ilgili gelişmeleri takip etme alışkanlığı kazandırmalıdır.