T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ GÜNLÜK YAŞAMLARI İLE BİLİMSEL BİLGİLERİ İLİŞKİLENDİREBİLME DÜZEYLERİ VE BUNU
ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ
DOKTORA TEZİ
Hazırlayan
Fatime BALKAN KIYICI Danışman
Prof.Dr. Mustafa AYDOĞDU
Fatime BALKAN KIYICI’nın “FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ
GÜNLÜK YAŞAMLARI İLE BİLİMSEL BİLGİLERİ
İLİŞKİLENDİREBİLME DÜZEYLERİ VE BUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ” başlıklı çalışması 17/06/2008 tarihinde, jürimiz tarafından Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim dalında DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Üye (Tez Danışmanı): Prof.Dr. Mustafa AYDOĞDU
Üye : Prof.Dr. Necati YALÇIN
Üye : Prof.Dr. Fitnat KÖSEOĞLU
Üye : Doç.Dr. Latif KURT
TEŞEKKÜR
Bilim ve teknolojinin her geçen gün biraz daha ilerlemesi ve gelişmesiyle düşüncelerini özgürce ifade edebilen ve çok yönlü düşünebilen bireylerin yetiştirilmesine büyük imkanlar tanınmaktadır. İlköğretim çağlarından ve hatta daha öncesinden başlayarak eğitim alan bireyler bilgiye değer vererek toplumu şekillendirmektedir. Bu yaşadıkları süre içinde, koşullar sürekli ve gittikçe artan bir biçimde daha üst düzeylerde bilgi ve beceriler kazandırmayı zorunlu hâle getirmektedir. Günümüz öğrenciler sorgulayabilen, neden–sonuç ilişkilerini görüp bunlar arasında mantıklı bağlar kurabilen ve gerçek problemleri anlayıp çözebilen, öğrendiklerini uygulayıp günlük yaşamlarında kullanabilen bireyler olarak yetiştirilmelidir. Bu araştırma kapsamında öğretmen adaylarının bilimsel bilgileri günlük yaşamla ilişkilendirebilme düzeyleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Araştırmanın en başından itibaren her aşamasında ve diğer konularda bana yardımcı olan, bitmez tükenmez sorularıma sürekli olarak yanıt veren ve zamanının en dar olduğu anlarda bile bana zaman ayıran değerli hocam ve danışmanım Prof. Dr. Mustafa AYDOĞDU’ya sonsuz teşekkür ederim.
Tez izleme komitemde yer alan ve araştırmanın her aşamasına katkıda bulunan değerli hocalarım Prof.Dr. Necati YALÇIN ve Prof.Dr. Fitnat KÖSEOĞLU’na sonsuz teşekkür ederim.
Doktora eğitimine başladığım ilk günden bu yana her konuda bana yardımcı olan ve desteğini esirgemeyen değerli hocam Doç. Dr. Ali GÜL’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Akademik hayata ve lisansüstü eğitime yönlenmem konusunda beni cesaretlendiren ve sürekli olarak destekleyen amcam Şükrü BALKAN ve eşi Canan BALKAN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Doktora tezimin yazım aşamasında beni sürekli olarak destekleyen, en sıkıntılı anlarımda sıkıntılarımı paylaşan, beni sürekli olarak motive eden ve büyük fedakârlıklarını gördüğüm sevgili eşim Mübin KIYICI’ya teşekkürler… Yoğun zamanlarımda çok az zaman ayırabildiğim ancak şimdilik sadece gülücükleri ile bana destek olan sevgili oğlum Yiğithan’a da gülücükleri ve agu’ları için çok teşekkürler.
Son olarak her zaman maddi ve manevi destekleriyle yanımda olan annem Sevim BALKAN ve babam Mehmet BALKAN’ın ellerinden saygı ile öperek teşekkürlerimi sunarken, kardeşlerim de başta olmak üzere tüm aileme sonsuz teşekkür ederim.
ÖZET
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ GÜNLÜK YAŞAMLARI İLE BİLİMSEL BİLGİLERİ İLİŞKİLENDİREBİLME DÜZEYLERİ VE BUNU
ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ
BALKAN KIYICI, Fatime
Doktora, Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mustafa AYDOĞDU
Haziran – 2008
Bu araştırma, geleceğin bireylerini yetiştirecek olan ve yeterli düzeyde fen eğitimi almış Fen Bilgisi öğretmen adaylarının, bilimsel bilgiler ve günlük yaşamla ilişki kurabilme düzeylerinin belirlenmesi ve bunu etkileyen faktörlerin tespit edilmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmada katılımcıların belirlenmesi için amaçlı örnekleme (ölçüt örnekleme) yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini; Türkiye’deki Eğitim Fakülteleri İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği 4.sınıf öğretmen adayları, örneklemini ise; Gazi, ODTÜ, Hacettepe ve Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği 4. sınıfta öğrenim gören 217 öğretmen adayı oluşturmaktadır.
Araştırmada nicel ve nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda tarama modeli kullanılmış ve verilerin toplanması sürecinde araştırmacı tarafından geliştirilmiş olan “Günlük Yaşamda Fen ve Teknoloji Kullanım Anketi” ölçme aracı kullanılmıştır. Nitel boyutunda ise, durum çalışması yapılmış ve veriler yarı-yapılandırılmış görüşmeler kullanılarak elde edilmiştir.
Öğretmen adaylarının bilimsel bilgileri günlük yaşamları ile ilişkilendirebilme düzeyleri ile ilgili sonuçlara göre; fizik alanındaki bilgilerini günlük yaşamlarına büyük ölçüde aktarabildikleri sonucuna varılmıştır. Öğretmen
adaylarının kimya alanındaki bilgilerini günlük yaşamlarına kısmen aktarabildikleri, ancak kimya alanındaki bilgilerin aktartılma düzeylerinin fizik alanına göre daha az olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının biyoloji alanındaki bilgilerini ise günlük yaşamlarına kısmen aktarabildikleri, ancak biyoloji alanındaki bilgilerin aktartılma düzeylerinin fizik ve kimya alanına göre daha az olduğu tespit edilmiştir.
Öğretmen adaylarının görüşlerine göre; bilimsel bilgileri günlük yaşamları ile ilişkilendirebilme düzeylerini etkileyen faktörler arasında; fakültelerinin bulunduğu yer, fakültelerinin fiziki şartları, derslerine giren öğretim elemanlarının tutumları, sosyo-kültürel yaşam ve eğitim dili yer almaktadır. Bunun yanında öğretmen adayları tarafından ders içeriklerinin yetersiz olduğu, ders içeriklerinin teorik boyutta kaldığı ve uygulamaya geçirilemediği belirtilmektedir. Ayrıca araştırma sonuçlarına göre; öğretmen adaylarının kendilerini kısmen fen ve teknoloji okuryazarı olarak gördükleri tespit edilmiştir.
ABSTRACT
EXPLORATION OF PRE-SERVICE SCIENCE TEACHERS’ LEVELS OF RELATING THE SCIENTIFIC KNOWLEDGE TO THEIR DAILY LIVES
AND FACTORS INFLUENCING THIS ABILITY
BALKAN KIYICI, Fatime
Ph. D. Thesis, Department of Science Education Advisor: Prof. Dr. Mustafa AYDOĞDU
June – 2008
This study sets out to investigate the pre-service science teachers’ who will educate tomorrow students and got adequate education, levels of relating scientific knowledge to their daily lives, and to determine the factors influencing their ability of doing this. Since it was not possible to access all pre-service science teachers, a sampling procedure was conducted through purposeful sampling. The target population of the study was all pre-service teachers at the fourth grade, who were enrolled at Turkish education faculties at the departments of primary science education. The sample consisted of 217 pre-service science teachers enrolled at science education departments of four universities, namely, Gazi, Middle East Technical University, Hacettepe and Sakarya.
Both qualitative and quantitative research methods were used in the study. In terms of the quantitative methods, a descriptive approach was conducted through analyzing the data coming from the administration of a questionnaire called “Science and Technology Use in the Daily Life”. As a qualitative approach, a case study was implemented where the data were collected through semi-structured interviews.
Findings regarding the level of relating daily lives to the scientific knowledge revealed that pre-service teachers were considerably able to implement their physics
knowledge in their daily lives. They were also able to implement their chemistry knowledge in their daily lives, but the level of this implementation was relatively lower than that of physics knowledge. In addition, pre-service teachers could implement their biology knowledge in their daily lives to a lesser extent, which was relatively lower than those of physics and chemistry.
As of factors influencing pre-service science teachers’ ability of relating their daily lives to scientific knowledge, it was found that the location of the faculty, physical conditions of the school, attitudes of the instructors, socio-cultural live and the language of instruction were all influential. In addition, pre-service teachers believed that course contents were insufficient and mostly theory-driven which lacked sufficient applications. Finally, the findings revealed that participants considered themselves as partially literate in terms of science and technology.
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR...ii
ÖZET ... iv
ABSTRACT... vi
İÇİNDEKİLER ...viii
TABLOLAR LİSTESİ ...xiii
ŞEKİLLER LİSTESİ ... xix
KISALTMALAR LİSTESİ... xx
I. BÖLÜM GİRİŞ ... 1
1.1. Fen Nedir?... 2
1.2. Teknoloji Nedir? ... 5
1.3. Fen ve Teknoloji Eğitiminin Amaçları ... 8
1.4. Fen Okuryazarlığı... 10
1.5. Teknoloji Okuryazarlığı... 15
1.6. Bilimsel Bilgilerin Günlük Yaşamdaki Yeri... 20
1.7. Problem ... 24 1.7.1. Problem Cümlesi... 25 1.7.2. Alt Problemler... 25 1.8. Amaç ... 27 1.9. Önem... 28 1.10. Varsayımlar ... 29 1.11. Sınırlılıklar ... 29 1.12. Tanımlar ... 29 1.13. İlgili Araştırmalar... 30
II. BÖLÜM
YÖNTEM... 38
2.1. Araştırmanın Modeli ... 38
2.2. Evren ve Örneklem ... 40
2.3. Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi... 40
2.4. Verilerin Toplanması ... 45
2.5. Verilerin Analizi ... 46
III. BÖLÜM BULGULAR ve YORUMLAR ... 50
3.1. Öğretmen Adaylarının Kişisel Bilgilerine İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 50
3.2. Fen Okuryazarı Bireyin Özelliklerine İlişkin Bulgu ve Yorumlar... 54
3.3. Fen Okuryazarı Bireyin Özellikleri ile İlgili Verilen Cevapların Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgu ve Yorumlar... 59
3.4. Teknoloji Okuryazarı Bireyin Özelliklerine İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 63
3.5. Teknoloji Okuryazarı Bireyin Özellikleri ile İlgili Verilen Cevapların Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 68
3.6. Öğretmen Adaylarının Günlük Yaşamda Kullandıkları Bilimsel Bilgileri Edinme Kaynaklarına İlişkin Bulgu Ve Yorumlar... 71
3.7. Öğretmen Adaylarının Günlük Yaşamda Karşılaştıkları Problemlere Çözüm Üretirken Yararlandıkları Kaynaklara İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 77
3.8. Öğretmen Adaylarının Bilimsel Bilgileri Günlük Yaşam ile İlişkilendirebilme Düzeylerine İlişkin Bulgu ve Yorumlar... 84
3.9. Öğretmen Adaylarının Fizik Alanındaki Bilimsel Bilgilerini Günlük Yaşam ile İlişkilendirebilme Düzeylerinin Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 90
3.10. Öğretmen Adaylarının Kimya Alanındaki Bilimsel Bilgilerini Günlük Yaşam ile İlişkilendirebilme Düzeylerinin Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına
İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 93
3.11. Öğretmen Adaylarının Biyoloji Alanındaki Bilimsel Bilgilerini Günlük Yaşam ile İlişkilendirebilme Düzeylerinin Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 97
3.12. Öğretmen Adaylarının Bilimsel Bilgileri Günlük Yaşam ile İlişkilendirebilme Düzeylerinin Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 101
3.13. Öğretmen Adayları ile Gerçekleştirilen Görüşmelerden Elde Edilen Bulgu ve Yorumlar ... 106
3.13.1 Fen’in Tanımına İlişkin Öğrenci Görüşleri... 106
3.13.2 Teknoloji'nin Tanımına İlişkin Öğrenci Görüşleri... 107
3.13.3. Fen ve Teknoloji Arasındaki İlişki ile İlgili Öğrenci Görüşleri... 108
3.13.4. Fen ve Teknolojinin Öğretmen Adaylarının Günlük Yaşamlarındaki Önemine İlişkin Öğrenci Görüşleri... 109
3.13.5. Öğretmen Adaylarının Günlük Yaşamlarında Bilimsel Bilgileri Kullanma Durumlarına İlişkin Görüşleri ... 110
3.13.6. Öğretmen Adaylarının Fakültelerinin Bulunduğu Yerleşim Birimine İlişkin Görüşleri ... 110
3.13.7. Öğretmen Adaylarının Öğrenim Dillerine İlişkin Görüşleri... 111
3.13.8. Öğretmen Adaylarının Öğrenim Gördükleri Fakültelerin Fiziki Şartlarına İlişkin Görüşleri... 112
3.13.9. Öğretmen Adaylarının Ders İçeriklerine İlişkin Görüşleri ... 112
3.13.10. Öğretmen Adaylarının Derslerine Giren Öğretim Elemanlarının Tutumlarına İlişkin Görüşleri... 113
3.13.11. Öğretmen Adaylarının Sosyo-Kültürel Yaşamlarına İlişkin Görüşleri ... 114
3.13.12. Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Aktivitelerine İlişkin Görüşleri ... 114
3.13.14. Öğretmen Adaylarının Fen Okuryazarlığı Kavramına İlişkin Görüşleri
... 116
3.13.15. Öğretmen Adaylarının Teknoloji Okuryazarlığı Kavramına İlişkin Görüşleri... 117
3.13.16. Öğretmen Adaylarının Kendilerini Fen ve Teknoloji Okuryazarı Olarak Nitelendirmelerine İlişkin Görüşleri ... 118
IV. BÖLÜM SONUÇ ve ÖNERİLER... 119
4.1. Sonuç... 119
4.2. Fen Okuryazarı Bireyin Özelliklerine İlişkin Sonuç ve Tartışma... 121
4.3. Teknoloji Okuryazarı Bireyin Özelliklerine İlişkin Sonuç ve Tartışma ... 123
4.4. Öğretmen Adaylarının Günlük Yaşamda Kullandıkları Bilimsel Bilgileri Edinme Kaynaklarına İlişkin Sonuç ve Tartışma... 125
4.5. Öğretmen Adaylarının Günlük Yaşamda Karşılaştıkları Problemlere Çözüm Üretirken Yararlandıkları Kaynaklara İlişkin Sonuç ve Tartışma ... 126
4.6. Öğretmen Adaylarının Bilimsel Bilgileri Günlük Yaşam ile İlişkilendirebilme Düzeylerine İlişkin Sonuç ve Tartışma ... 128
4.7. Öğretmen Adaylarının Fizik Alanındaki Bilimsel Bilgileri Günlük Yaşam ile İlişkilendirebilme Düzeylerinin Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına İlişkin Sonuç ve Tartışma ... 129
4.8. Öğretmen Adaylarının Kimya Alanındaki Bilimsel Bilgileri Günlük Yaşam ile İlişkilendirebilme Düzeylerinin Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına İlişkin Sonuç ve Tartışma ... 131
4.9. Öğretmen Adaylarının Biyoloji Alanındaki Bilimsel Bilgileri Günlük Yaşam ile İlişkilendirebilme Düzeylerinin Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına İlişkin Sonuç ve Tartışma ... 132
4.10. Öğretmen Adaylarının Bilimsel Bilgileri Günlük Yaşam ile
İlişkilendirebilme Düzeylerinin Demografik Faktörler ile Karşılaştırılmasına
İlişkin Sonuç ve Tartışma ... 133
4.11. Öğretmen Adayları ile Gerçekleştirilen Görüşmelere İlişkin Sonuç ve Tartışma ... 135
4.12. Öneriler ... 142
4.12.1. Uygulamaya Yönelik Öneriler ... 142
4.12.2. Yapılacak Araştırmalara Yönelik Öneriler ... 143
KAYNAKÇA... 145
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2. 1 Düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları ve Anketin Crombah Alpha değerleri... 42 Tablo 2. 2 Çalışmayan maddeler anketten çıkarıldıktan sonra düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları ve Anketin Crombah Alpha değerleri... 43
Tablo 3. 1 Araştırma katılımcılarının cinsiyetlerine göre dağılımları... 50 Tablo 3. 2 Araştırma katılımcılarının öğrenim gördükleri üniversitelere göre
dağılımları ... 51 Tablo 3. 3 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının öğrenim görmekte oldukları fakültelerin bulunduğu yerleşim birimlerine göre dağılımları ... 51 Tablo 3. 4 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları şehrin bulunduğu coğrafi bölgeye göre dağılımları... 52 Tablo 3. 5 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları yerleşim birimlerine göre dağılımları ... 52 Tablo 3. 6 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının ailelerinin gelir düzeylerine göre dağılımları ... 53 Tablo 3. 7 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri dile göre dağılımları ... 54 Tablo 3. 8 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının Fen Okuryazarı bireyin
özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların dağılımları ... 54 Tablo 3. 9 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fen okuryazarı bireyin
özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların cinsiyetlerine göre
karşılaştırılması ... 59 Tablo 3. 10 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fen okuryazarı bireyin
özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri üniversiteye göre karşılaştırılması... 60 Tablo 3. 11 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fen okuryazarı bireyin
özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri üniversitenin bulunduğu yere göre karşılaştırılması ... 60
Tablo 3. 12 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fen okuryazarı bireyin özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları şehrin bulunduğu bölgeye göre
karşılaştırılması ... 61 Tablo 3. 13 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fen okuryazarı bireyin
özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları yerleşim birimine göre karşılaştırılması... 61 Tablo 3. 14 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fen okuryazarı bireyin
özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının ailelerinin gelir düzeyine göre karşılaştırılması ... 62 Tablo 3. 15 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fen okuryazarı bireyin
özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının eğitim diline göre karşılaştırılması... 62 Tablo 3. 16 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının Teknoloji Okuryazarı bireyin özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların dağılımları ... 63 Tablo 3. 17 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının teknoloji okuryazarı bireyin özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların cinsiyetlerine göre
karşılaştırılması ... 68 Tablo 3. 18 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının teknoloji okuryazarı bireyin özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri üniversiteye göre karşılaştırılması... 68 Tablo 3. 19 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının teknoloji okuryazarı bireyin özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri üniversitenin bulunduğu yere göre karşılaştırılması ... 69 Tablo 3. 20 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının teknoloji okuryazarı bireyin özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları şehrin bulunduğu bölgeye göre
karşılaştırılması ... 69 Tablo 3. 21 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının teknoloji okuryazarı bireyin özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları yerleşim birimine göre karşılaştırılması... 70
Tablo 3. 22 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının teknoloji okuryazarı bireyin özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının
ailelerinin gelir düzeyine göre karşılaştırılması ... 70
Tablo 3. 23 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının teknoloji okuryazarı bireyin özelliklerine ilişkin sorulan sorulara verdikleri cevapların öğretmen adaylarının eğitim diline göre karşılaştırılması... 71
Tablo 3. 24 Öğretmen adaylarının günlük yaşamda kullandıkları bilimsel bilgileri edinme kaynakları ... 71
Tablo 3. 25 Öğretmen adaylarının günlük yaşamda karşılaştıkları problemlere çözüm üretirken yararlandıkları kaynaklar ... 77
Tablo 3. 26 Öğretmen adaylarının günlük yaşamda karşılaştıkları problemlere çözüm üretirken yararlandıkları kaynakların öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri üniversitelere göre karşılaştırılması ... 81
Tablo 3. 27 Öğretmen adaylarının bilimsel bilgileri günlük yaşama aktarmaları konusunda sorulan fizik sorularına verdikleri cevapların dağılımları... 84
Tablo 3. 28 Öğretmen adaylarının bilimsel bilgileri günlük yaşama aktarmaları konusunda sorulan kimya sorularına verdikleri cevapların dağılımları... 85
Tablo 3. 29 Öğretmen adaylarının bilimsel bilgileri günlük yaşama aktarmaları konusunda sorulan biyoloji sorularına verdikleri cevapların dağılımları ... 86
Tablo 3. 30 Fizik bölümü sorularından alınan toplam puanların dağılımı... 87
Tablo 3. 31 Kimya bölümü sorularından alınan toplam puanların dağılımı ... 88
Tablo 3. 32 Biyoloji bölümü sorularından alınan toplam puanların dağılımı... 88
Tablo 3. 33 Bilimsel bilgilerin günlük yaşama aktarılması ile ilgili sorulan sorulardan alınan toplam puanların dağılımı ... 89
Tablo 3. 34 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fizik alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin cinsiyetlerine göre karşılaştırılması90 Tablo 3. 35 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fizik alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim görmekte oldukları üniversiteye göre karşılaştırılması... 90
Tablo 3. 36 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fizik alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim görmekte oldukları üniversitenin bulunduğu yere göre karşılaştırılması ... 91
Tablo 3. 37 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fizik alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin üniversiteye gelmeden önce
yaşadıkları şehrin bulunduğu bölgeye göre karşılaştırılması ... 91 Tablo 3. 38 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fizik alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin üniversiteye gelmeden önce
yaşadıkları yerleşim birimine göre karşılaştırılması ... 92 Tablo 3. 39 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fizik alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin ailelerinin gelir düzeylerine göre karşılaştırılması ... 92 Tablo 3. 40 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının fizik alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim gördükleri dile göre
karşılaştırılması ... 93 Tablo 3. 41 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının kimya alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin cinsiyetlerine göre karşılaştırılması93 Tablo 3. 42 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının kimya alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim görmekte oldukları
üniversiteye göre karşılaştırılması... 94 Tablo 3. 43 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının kimya alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim görmekte oldukları
üniversitenin bulunduğu yere göre karşılaştırılması ... 95 Tablo 3. 44 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının kimya alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin üniversiteye gelmeden önce
yaşadıkları şehrin bulunduğu bölgeye göre karşılaştırılması ... 95 Tablo 3. 45 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının kimya alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin üniversiteye gelmeden önce
yaşadıkları yerleşim birimine göre karşılaştırılması ... 96 Tablo 3. 46 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının kimya alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin ailelerinin gelir düzeylerine göre karşılaştırılması ... 96 Tablo 3. 47 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının kimya alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim gördükleri dile göre
Tablo 3. 48 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının biyoloji alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin cinsiyetlerine göre karşılaştırılması97 Tablo 3. 49 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının biyoloji alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim görmekte oldukları
üniversiteye göre karşılaştırılması... 98 Tablo 3. 50 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının biyoloji alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim görmekte oldukları
üniversitenin bulunduğu yere göre karşılaştırılması ... 99 Tablo 3. 51 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının biyoloji alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin üniversiteye gelmeden önce
yaşadıkları şehrin bulunduğu bölgeye göre karşılaştırılması ... 99 Tablo 3. 52 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının biyoloji alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin üniversiteye gelmeden önce
yaşadıkları yerleşim birimine göre karşılaştırılması ... 100 Tablo 3. 53 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının biyoloji alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin ailelerinin gelir düzeylerine göre karşılaştırılması ... 100 Tablo 3. 54 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının biyoloji alanındaki bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim gördükleri dile göre
karşılaştırılması ... 101 Tablo 3. 55 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin cinsiyetlerine göre karşılaştırılması... 101 Tablo 3. 56 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim görmekte oldukları üniversiteye göre
karşılaştırılması ... 102 Tablo 3. 57 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim görmekte oldukları üniversiteye göre çoklu karşılaştırılması ... 102 Tablo 3. 58 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim görmekte oldukları üniversitenin bulunduğu yere göre karşılaştırılması ... 103
Tablo 3. 59 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları şehrin
bulunduğu bölgeye göre karşılaştırılması ... 103 Tablo 3. 60 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları yerleşim birimine göre karşılaştırılması... 104 Tablo 3. 61 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin ailelerinin gelir düzeylerine göre karşılaştırılması ... 104 Tablo 3. 62 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının bilimsel bilgilerini günlük yaşama aktarma düzeylerinin eğitim gördükleri dile göre karşılaştırılması ... 105
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 3. 1 Öğretmen adaylarının günlük yaşamlarında kullandıkları bilimsel
bilgileri edinme kaynaklarının karşılaştırılması... 76 Şekil 3. 2 Öğretmen adaylarının günlük yaşamlarında karşılaştıkları problemlere çözüm üretirken yararlandıkları kaynaklar ... 80
KISALTMALAR LİSTESİ
MEB: Milli Eğitim Bakanlığı
NRC: National Research Council (Ulusal Araştırma Konseyi)
AAAS : American Association for the Advancement of Society (Toplumun Gelişimi için Amerikan Birliği)
STS: Science Technology Society (Fen Teknoloji Toplum)
I. BÖLÜM
GİRİŞ
Bilimsel bilginin katlanarak arttığı, teknolojik yeniliklerin büyük bir hızla ilerlediği, fen ve teknolojinin etkilerinin yaşamımızın her alanında belirgin bir şekilde görüldüğü günümüz bilgi ve teknoloji çağında, toplumların geleceği açısından fen ve teknoloji eğitiminin anahtar bir rol oynadığı açıkça görülmektedir. Bu öneminden dolayı gelişmiş tüm ülkeler başta olmak üzere bütün toplumlar sürekli olarak fen ve teknoloji eğitiminin kalitesini arttırma çabası içindedirler.
Fen bilgisi araştırmalarının odak noktası; bilgilerin ve süreçlerin ezberden uzaklaştırılarak öğrencilere öğretilmesi gerektiğidir. Öğrenciler tarafından bu şekilde bilgilerin edinilmesi, bu bilgilerin gerçek dünya ile ilişkilendirilmesi konusunda büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Fen eğitimcileri tarafından öğrencilerin eğitim hayatları süresince fen’e karşı olumlu tutumlar geliştirmeleri sağlanmalıdır. Bunu yapmanın en kolay yolu da eğitim öğretim sürecinde öğrencilerin merkeze alındığı bir eğitimin benimsenerek derslerin yapılması ve günlük hayatla ilişki kurulabilen, gereksiz ezber bilgilerinden uzak, problem çözebilmeye odaklanan fen derslerinin yapılmasıdır.
Fen ile ilgili kavramları öğrenmenin asıl yolu bunları bilmekten çok günlük hayatta kullanabilmek ve beceri haline dönüştürebilmek ile mümkündür. Aslında yaşadığımız çevredeki olayların hepsi fen ve teknolojinin bir konusudur. Fen konularının hayatta karşılaştığı olaylar ile bağlantılı olduğunu kavrayan bireyin bilim ve teknolojiye olan ilgisi artar.
Fen ve teknoloji günlük yaşamımızın ayrılmaz bir parçasıdır. Bu sebepten öğrencilere fen ve teknoloji eğitimini veren öğretmenlere önemli görevler düşmektedir. Öğretmenler, öğrencilerin bilimsel bilgiler edinmesi sürecinde günlük hayatla bağlantılar kurarak, gerekli örnekleri vererek, öğrencileri aktif kılan bir yaklaşım izlemelidir. Böylece günlük yaşantımızda sürekli karşı karşıya olduğumuz fen ve teknoloji ile ilgili bilgiler öğrenciler için ezberden uzak ve daha anlamlı bir hale gelmekte, öğrencilerin doğayı daha iyi anlamalarını sağlamaktadır.
1.1. Fen Nedir?
Fen geçmişte olduğu gibi günümüzde de insan yaşamını sistematik hale koyan bir bilim dalıdır. Fen insanın varoluşu ile başlayan bir olgudur. İnsanoğlu en ilkel dönemlerinde bile kendisinin menfaatine çevreyi kullanmaya başlamış, zaman içerisinde kendi yaşamını daha kolaylaştırıcı hale getirmek için büyük çabalar sarfetmiştir. Bu sebepten fen, insan yaşamının merkezinde bir olgu olarak yer almaktadır. Cobern ve Loving (2001)’e göre de fen; insanların doğal dünyada gerçekleşen olayların örüntüsünü sistemli olarak tanımlama ve açıklama çalışmaları olarak tanımlanmaktadır.
Amerikan Heritage Ansiklopedisinde fen; doğal olayların gözlemlenmesi, tanımlanması, açıklanması, deneysel olarak üzerinde çalışılması ve kuramsal olarak açıklanması olarak tanımlanmaktadır (Gottlieb, 1997). Bu tanımdan yola çıkıldığında fen kavramı doğal olayları çeşitli yollarla açıklayan ve doğal olayların oluş biçimlerini ve muhtemel sonuçlarını çeşitli deneyler ile açıklamaya çalışan bir alan olarak açıklanabilir. Academic Press Dictionary of Science & Technology ise fen kavramını 2 farklı şekilde tanımlamaktadır;
1. Gerçekleri ortaya çıkarmak, gerçekler hakkındaki kuralları ve ilkeleri formüle edebilmek amacıyla, doğal olaylar ve koşulların sistematik olarak gözlemlenmesidir.
2. Gözlemler sonucu elde edilen ve ilerleyen araştırmalar ile doğruluğu sınanabilecek düzenlenmiş bilgiler bütünüdür.
Gottlieb (1997) fen kavramını; insanların doğal dünya hakkında bilgileri keşfedebilmek ve bu bilgileri anlamlı parçalar şeklinde düzenleyebilmek amacıyla tasarımlanan ve yürütülen zihinsel etkinlikler dizisi olarak tanımlamaktadır. Ziman (1968) ise fen’in tek bir cümle ile tanımlanamayacağını ancak bazı bileşenler ile tanımlanabileceğini belirmekte ve bu bileşenleri şu şekilde sıralamaktadır;
• Fen insanoğlunun çevreye kurmaya çalıştığı üstünlüktür: Bu yaklaşım feni ürünleri ile tanımlamaktadır. Bu yaklaşım ile penisilin, yapay zeka ve uydular bilimin çalışma alanı içine girmektedir.
• Fen malzeme dünyasının çalışma alanıdır: Bu yaklaşım insanların ürettiği mantıksal yolların ve sebep sonuç ilişkilerinin ancak gerçek dünyaya uygulanarak bilginin edinilebileceğini ileri sürmektedir. • Fen deneysel yöntemdir: Fen’in sadece deneyler yolu ile bilgi
üretebileceğini ve fen ile uğraşan herkesin deneyler ile uğraşması gerektiğini ileri sürmektedir.
• Fen gerçeklere deneysel gözlemlerin mantıksal yorumları ile
ulaşabilir: Fen ile uğraşan insanların bilgi üretebilmek amacıyla
gerçek dünyayı gözlemlemeleri ve gözlem sonuçları üzerinde yorumlar yapmaları gerektiğini ileri sürmektedir.
Bir başka ifadeyle fen, bilginin tabiatını düşünme, mevcut bilgi birikimini anlama ve yeni bilgi üretme sürecidir (Çepni ve başk., 1996). Fen, sadece bilgiyi öğrenme süreci olmayıp bilgiyi ve bilimin doğasını anlama, yeni bilgileri yapılandırma ve bilgiyi kullanma sürecini de içermektedir.
bilgiler öğrenciye öğretilmelidir. Fen nesnenin doğasını keşfetmeyi denemenin bir yoludur. Fen derslerinin asıl amacı; öğrencilere fen kavramlarını ezberletmek değil, öğrenmeyi öğreterek düşünme becerilerinin geliştirilmesini sağlamak, araştırmacı ve sorgulayıcı bireyler yetiştirmektir (Lind, 2005). Başka bir şekilde ifade edilecek olunursa fen eğitimin amacı;
• Öğrencilere doğal dünyayı anlamanın ve doğal dünya hakkında bir şeyler bilmenin zenginliği ve heyecanını yaşatmak,
• Kişisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve kuralları kullanmak, • Sosyal konuşmalara, bilimsel ve teknolojik tartışmalara katılmalarını
sağlamak,
• Bireylerin meslek yaşamlarındaki bilgilerini arttırmak, bu bilgileri anlamalarını sağlamak ve fen okuryazarlığı becerilerini kullanarak ekonomik verimliliklerini arttırmaktır (NRC, 1996).
Eğitim, özellikle fen eğitimi; gerçek dünya problemlerini çözmek için bilgiyi uygulama ve öğrenmeye ihtiyaç duyacak bireylerin yetişmesini sağlamak ayrıca, gitgide bilim ve teknolojiye dayalı olan dünya için gençlerimizi hazırlamaktadır. Ne yazık ki gençlerimiz ne bilimin doğasını ve bilimsel kavramların derinlemesine kavramsal anlamlarını geliştirmeyi ne de bilimin ilginç yönlerini bulmayı öğrenemiyorlar.
Fen bireylerin çevresindeki olaylar ve fenomenler hakkında meraklarını arttırır ve uyarır. Aynı zamanda bilgi ile bu merak karşılanır. Çünkü bilim, düşünceler ile doğrudan pratik uygulamalara bağlanır ve her seviyedeki öğrenciye öğretilebilir (Banks and McCormick, 2005 ). Bilimi çoğu insan yaşayan canlıların, evrenin, dünyanın, enerjinin ve nesnelerin birbirleriyle etkileşimini inceleyen çalışma alanı olarak tanımlar (Tobias, 2007). Bilim ve bilimsel bilgiler bireylerin içinde bulundukları çevreyi, doğayı anlamalarına ve doğaya zarar vermeden yaşamalarına yardım etmektedir.
1.2. Teknoloji Nedir?
Günümüz toplumunda yaşayan bireyler, her gün yeni bir bilimsel ve teknolojik gelişim ile karşılaşmaktadırlar. Bilimsel ve teknolojik yeniliklerin, ilerlemelerin olduğu bir toplumda yaşayacak bireylerin toplumdaki diğer bireyler ile etkili bir şekilde iletişim kurmaları, çevrelerinde meydana gelen olayları eleştirel bir şekilde değerlendirmeleri, bilimsel gelişmeleri takip etmeleri ve bu gelişmelerin muhtemel sonuçlarını değerlendirebilmeleri gerekir. Bunu etkin bir şekilde gerçekleştirebilmenin yolu ise teknolojiden geçmektedir.
Yaşadığımız dünyada insanlar teknolojiye oldukça bağımlıdır (Dugger, 2001). Teknoloji’den habersiz olan ya da teknolojiyi değerlendiremeyen bireyler günümüz toplumunda başarılı olamayacaklardır. Her yeni teknolojik gelişme daha önceki teknolojilerin ve teknolojik gelişimlerin üzerine inşa edilmektedir. Aynı zamanda her teknolojik gelişim yeni problemlerin ortaya çıkmasına, teknolojik gelişimlerin ve bu gelişimlerin meydana getirdiği karmaşıklığın döngüsel gelişimini ivmelendirmektedir (ITEA, 1996).
Dünyamız bu son yüzyılda teknolojik gelişmeler ışığında önemli ölçüde değişmiştir ve yeni teknolojilerin gelişmeye devam etmesi ile dünyamızda değişmeye devam edecektir. Teknoloji evde, işte, oyunda olmak üzere iletişim, tıp, eğlence, öğrenme gibi birçok alanda hepimizi etkilemektedir (Saskatchewan Education, 2001). Teknoloji yaşam biçimimizi, yemek yeme, seyahat alışkanlıklarımızı ve boş vakitlerimizi değerlendirme alışkanlıklarımızı değiştirmiştir. Teknoloji toplumlar ve bireyler tarafından kendi amaçları ve değerleri doğrultusunda üretilmekte, yönetilmekte ve kullanılmaktadır (ITEA,1996). Dolayısıyla üretilen her teknoloji üretildiği toplumun özelliklerini taşımaktadır.
Barak (2005)’in Britannica Ansiklopedisinden yaptığı alıntıya göre; teknoloji insan yaşamının pratik amaçları için veya insan çevresini değiştirmek için bilginin uygulamasıdır. Teknoloji yaşamı daha kolay, daha hoş ve daha üretici iş yapabilir
kılmak için; güç kaynaklarının, tekniklerin, araçların kullanımını içerir. Başka bir deyişle Wonacott (2001)' e göre teknoloji insanların kendi amaçları için doğal çevrede yaptıkları tüm değişimlerden oluşur (Dugger, 2001). Keşifler, icatlar ve yaşamımızda meydana gelen çoğu değişimler daha iyi, daha uzun yaşamak ve bizim istek ve ihtiyaçlarımızı karşılamak içindir. Teknoloji toplumun büyük çoğunluğu tarafından sadece yüksek teknolojili araçlar ( TV, Bilgisayar, Internet) olarak algılanmaktadır. Ancak bireylerin yaşamlarını kolaylaştırmak üzere düşünülen ve hayata geçirdikleri eylemler de teknoloji olarak isimlendirilebilir. Örneğin suyun kaldırma kuvvetinden yararlanılarak gemilerin insan hizmetine sunulması, basit makinelerden yararlanarak makasın yapılması, basınçtan yararlanılarak düdüklü tencerenin yapılması, insanların yaşamlarını kolaylaştırmak üzere hayatımızda yer alan bilimsel bilgilerin kullanılarak üretildiği teknolojilerdir.
Ulusal Araştırma Konseyinin (NRC, 1996) yılında yayınlamış olduğu Ulusal Fen Eğitimi Standartlarında “teknolojinin amacı; insan ihtiyaçlarını karşılayabilmek amacıyla doğal dünyada değişiklikler yapmaktır” olarak tanımlanmaktadır. Tanımdan da anlaşılabileceği gibi teknoloji kavramı sadece günlük yaşantımızda kullandığımız bilgisayar, mikro dalga fırın gibi ileri teknoloji ürünlerini kapsamamakta aynı zamanda insanoğlunun yaşamını kolaylaştırmak üzere geliştirdiği her türlü araç gerecin yanı sıra düşünceleri de kapsamaktadır. Ulusal Mühendislik Akademisi (NAE) teknolojiyi insanların ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılayabilmek amacıyla doğa üzerinde değişiklikler yapması olarak tanımlamaktadır. NAE aynı zamanda teknoloji kavramının çoğu insan tarafından bilgisayarlar, yazılımlar, uçaklar, ilaçlar, su dinlendirme sahaları, doğum kontrol hapları ve mikro dalga fırınlar olarak düşünüldüğünü ancak teknolojinin bu araçlardan daha fazlasını ifade ettiğini, teknoloji kavramının teknolojik ürünleri keşfetme, oluşturma ve işletme becerilerini, teknolojik araçların tasarımı, üretimi, işletilmesi ve bakımı için gerekli alt yapıyı da kapsadığını belirtmektedir (NAE, 2002).
için bilgi üretir. Teknoloji ise gerçek dünya problemleri için insanlık yapımı çözümler geliştirir. Elbette bilim bilgi üretmek için teknolojiyi kullanır ve teknoloji çözüm üretmek için bilimsel bilgiyi kullanır. Bu yüzden her ikisi de birbiriyle bağlantılıdır; fakat, onlar farklı kavram ve süreçleri ile farklı alanlardır (Bybee, 2000).
ITEA (2000) bilim ve teknoloji arasındaki ilişkiyi aşağıdaki gibi tanımlar:
“Bilim doğal dünyanın bir çalışmasıdır, teknoloji ise bu dünyayı değiştirmek için insan yeteneklerini genişletir. Bilim ve teknoloji farklıdır, fakat birlikte yaşar. Teknoloji uygulamalı bilimden daha fazlasıdır ve bilim teknoloji uygulamalarından tamamen farklıdır. İnsanlar doğal dünyayı değiştirmek için teknolojiyi kullandığında bilime bir etki yaparlar. Bilim doğa kanunları, teoriler ve prensiplerin çoğunu uygulama, doğrulama, deneme, test etme ve geliştirmek için teknolojiye bağımlıdır. Aynı zamanda teknoloji doğal dünyanın yapısını ve işlevlerini anlamak için bilime bağımlıdır”.
ITEA(2000)’nin tanımında da belirtildiği gibi teknoloji aslında bilimin uygulamasından çok daha fazlasıdır. Teknoloji kavramı için bilimin uygulamasıdır demek yetersiz kalmaktadır, ancak teknoloji kavramı bilimin uygulamasını da kapsamaktadır. Bu çalışmada daha çok doğal dünya ile teknoloji arasındaki ilişkiler göz önüne alınmış ve teknoloji kavramı bu bağlamda açıklanmıştır.
1.3. Fen ve Teknoloji Eğitiminin Amaçları
Fen ve teknoloji eğitiminin en önemli amacı fen ve teknoloji okuryazarı bireyler yetiştirmektedir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı, genel bir tanım olarak; bireylerin araştırma-sorgulama, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerileri geliştirmeleri, yaşam boyu öğrenen bireyler olmaları, çevreleri ve dünya hakkındaki merak duygusunu sürdürmeleri için gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir bileşimidir (MEB, 2004).
Pella fen okuryazarı bireylerin; fen ve toplum arasındaki ilişkileri, bilimin süreç ve yöntemlerini, temel bilimsel kavramlar ve kavramsal şemaları, fen ve teknoloji arasındaki farkı ve fen ile sosyal bilimler arasındaki ilişkiyi anlayabileceklerini belirtmektedir (Bybee, 1997).
Fen ve teknoloji okuryazarı bir birey yetiştirmeyi hedef edinen fen ve teknoloji eğitiminin amaçları bireylerin;
• Doğal dünyayı öğrenmeleri ve anlamaları, bunun düşünsel zenginliği ile heyecanını yaşamalarını sağlamak,
• Her sınıf düzeyinde bilimsel ve teknolojik gelişme ile olaylara merak duygusu geliştirmelerini teşvik etmek,
• Fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimleri anlamalarını sağlamak,
• Araştırma, okuma ve tartışma aracılığıyla yeni bilgileri yapılandırma becerileri kazanmalarını sağlamak,
• Eğitim ile meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayalı meslekler hakkında bilgi, deneyim, ilgi geliştirmelerini sağlayabilecek alt yapıyı oluşturmak,
• Öğrenmeyi öğrenmelerini ve bu sayede mesleklerin değişen mahiyetine ayak uydurabilecek kapasiteyi geliştirmelerini sağlamak, • Karşılaşabileceği alışılmadık durumlarda, yeni bilgi elde etme ile
problem çözmede fen ve teknolojiyi kullanmalarını sağlamak,
• Kişisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve ilkeleri kullanmalarını sağlamak,
• Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik ve etik değerleri, kişisel sağlık ve çevre sorunlarını fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk taşımalarını ve bilinçli kararlar vermelerini sağlamak,
• Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, mantığa değer verme, eylemlerin sonuçlarını düşünme gibi bilimsel değerlere sahip olmalarını, toplum ve çevre ilişkilerinde bu değerlere uygun şekilde hareket etmelerini sağlamak,
• Meslek yaşamlarında bilgi, anlayış ve becerilerini kullanarak ekonomik verimliliklerini artırmalarını sağlamaktır (MEB, 2004).
Öğrenciler için fen öğretiminin amacı; doğal dünyayı anlamak amacıyla bilimsel süreçleri kullanarak doğal dünyada meydana gelen etkileşimleri ve işleyişleri anlamaktır (Tobias, 2007). Fen öğretiminin önemli amaçlarından birisi de öğrencilerin fene ve fen olaylarına karşı daha fazla olumlu tutum geliştirmelerini sağlamaktır (Hariharan, 1997).
NRC (1996) tarafından ileri sürülen standartlar fen öğretiminin öğrencilerde aşağıdaki becerileri geliştirmesini ileri sürmektedir:
• Doğal dünyayı bilim penceresinden anlamanın heyecanını yaşayabilme,
• Günlük yaşamlarında bilimsel bilgileri ve süreçleri kullanabilme, • Bilimsel ve teknolojik tartışmalara katılabilme,
• Yetişkin bir birey olarak bilimsel okuryazarlık becerilerini kullanarak ekonomik durumunu daha iyi bir hale getirebilme.
Yeniden düzenlenmiş olan fen bilgisi programının adı Fen ve Teknoloji programı olarak değiştirilmiş ve çeşitli ülkelerdeki program reform hareketlerinde olduğu gibi teknoloji ve bilim arasındaki önem vurgulanarak bireylerin fen ve teknoloji okuryazarı olması için gerekli bilgi ve becerilerin kazandırılması amaçlanmıştır.
1.4. Fen Okuryazarlığı
Bilimsel merakın ürünleri ile dolu bir dünyada yaşayan bireyler için fen okuryazarlığının önemi her geçen gün daha da artmaktadır. Fen okuryazarlığı kavramı ilk olarak Paul DeHart Hurd (1958) tarafından “Science Literacy: Its Meaning for American Schools” isimli eseri ile literatüre katılmıştır (Reveless, 2005).
19. yüzyıl boyunca fen eğitimi amerikan okullarının programlarına öğrencilerin hızlı bilimsel ve teknolojik gelişmeler içinde bulunan dünyada yaşamalarına yardım etme amacıyla girdiği görülmektedir. 20. yüzyılın ikinci yarısında ise bilimsel okuryazalık "scientific literacy" kavramıyla öğretim ve fen ile öğrencilerin günlük yaşamları arasındaki bağlantı tekrar vurgulanmıştır (McCann, 2001). Fen okuryazarı olan bir birey aldığı fen eğitiminin bir sonucu olarak dünya görüşünü daha zengin, daha tatmin edici ve daha heyecanlı hale getirmiş olur ve yaşamı boyunca bu eğitimi geliştirmeye devam eder.
Yabancı ülkelerdeki program reform hareketleri incelendiğinde, toplumdaki tüm bireylerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilmesinin vurgulandığı
görülebilir. Aikenhead (1997) fen eğitiminin amaçlarını tekrar yazarken, öğrenciler için günlük yaşam ile bilimsel yaşam ve dünyaya bakış açısının birlikte bulunması olayının sadece kaçınılmaz bir olay olmadığını aynı zamanda arzu edilen bir sonuç olduğunu belirtmektedir.
1950, 1960 ve 1970 li yıllar boyunca fen okuryazarlığı kavramı farklı bilim adamlarına farklı anlamlar ifade etmiştir. Ancak bugünlerde fen okuryazarlığı kavramı bilim adamları için farklı tanımları içeren şemsiye bir kavramı ifade etmektedir (Reveless, 2005).
Fen okuryazarlığı; popüler yayınlarda yer alan fen ile ilgili makaleleri anlayarak okuyabilmeyi ve bunların sonuçlarının geçerliliği hakkında sosyal sorunlarla meşgul olmayı gerektirir. Fen okuryazarlığı gösterir ki; bir kişi ulusal ve yerel karar verme sürecinde bilimsel sorunları tanımlayabilir ve bilimsel veya teknolojik bilgi olan durumları açıklayabilir (Buxton, 2001). Okuryazar bir toplumun temel bilimsel bilginin niteliğini, kaynaklar ve onu üretmek için kullanılan metodlar çerçevesinde değerlendirebilmesi gerekir.
Mayer (1997) fen okuryazarlığını insanların çevresindeki ilişkileri ve onların aktivitelerinin yaşadıkları dünyayı nasıl etkilediğini anlamak için spesifik olan fenin içindeki genel isimlerin bilgisi olarak tanımlamıştır. AAAS’ e göre fen okuryazarı bir kişi; doğal dünyaya aşinadır, fenin prensiplerini ve anahtar kavramlarının bazılarını anlar, bilimsel yollarla düşünebilecek bir kapasiteye sahiptir, bilim, teknoloji ve matematikte alınan yolların öneminin farkındadır (Castelao, 2002).
Ulusal Araştırma Konseyi (NRC) tarafından yayınlanan Ulusal Fen Eğitimi Standartları (National Science Education Standarts) (1996)’nda; fen okuryazarlığı; “kişisel karar verme, kültürel ve sivil etkinliklere katılım ve ekonomik verimliliği arttırmak için gerekli olan bilimsel süreç ve kavramların bilinmesi ve anlaşılması” şeklinde tanımlanmaktadır. Ayrıca fen okuryazarlığı bazı özel becerileri de kapsamaktadır. Fen okuryazarı bir bireyin bilimsel bilgileri bilgi tabanına ve bilginin
üretildiği yöntemlere göre değerlendirebilmesi gerektiği belirtilmektedir. Fen okuryazarı bir birey teknik terimleri uygun olarak kullanmalı, bilimsel kavramlar ve süreçleri kanıtlara dayalı olaylar değerlendirmek için kullanmalı ve çeşitli argümanlardan bir sonuca varabilmelidir (Reveless, 2005).
Lederman (1998)’e göre fen okuryazarı bir birey bilimsel bilgiyi kullanarak kişisel ve toplumsal kararlar verebilir. Aynı zamanda okuryazar bir bireyden; doğal dünyadaki bilimsel çalışmaları veya dünyanın nasıl işlediğini açıklamak için yapılan bilimsel araştırmalardaki zarafet ve güzelliği takdir etmesi beklenilir.
Geniş anlamda fen okuryazarlığı becerileri grafikleri, çizelgeleri, canlandırmaları, jest ve mimikleri, matematik formüllerini ve tabloları analitik sunumlar için kullanmayı içermelidir. Crim (2006)’ ya göre toplum içinde verimli olabilmek için bireyin kişisel karar verme yeteneklerini geliştiren ve iş bulma olanaklarını arttıran bilimsel okuryazarlık günlük yaşam için de kullanışlıdır.
Kolej Fen Öğretmenleri Topluluğu (Society for College Science Teachers) fen okuryazarlığını;
• Bilimsel bilgi ve süreçlerin doğasını ve rolünü,
• Öne çıkan bilim alanlarının temel kavramlarını ve prensiplerini, • Bilim ve teknoloji arasındaki ilişkiyi,
• Bilimin bireyler ve toplum için uygulamalarını anlama ve bilme olarak tanımlamaktadır (Bretz, 1994).
Bretz (1994)’e göre fen okuryazarı bir birey;
• Bilim insanları çalışmalarını kontrol eden etkin kuralları bilir. • Bilimin doğasını anlar.
• Fendeki temel kavramları bilir.
• Toplum ve bilim arasındaki farkları bilir. • Bilim ile insanlık arasındaki ilişkiyi anlar.
Bireyin fen okuryazarı olmaması kariyerini etkileyeceği gibi, bireyin günlük yaşamını da etkileyecektir. Bireyler seçimleri ve eylemleri üzerindeki etkilerini sürdürmek istiyorlarsa okuryazar olmalıdırlar. Ancak bireylerin fen okuryazarı olmasını engelleyen bazı faktörler bulunmaktadır. Genel olarak fen okuryazarlığı önündeki engeller şu şekilde sıralanabilir (Marcus, 2004):
• Fen korkusu,
• Toplumun fen'i kabul etmemesi,
• Fen hakkında yeterince bilgi sahibi olunduğu kanısı, • Öğrenme için zamanın sınırlı olması,
• Fen öğretiminde kullanılan kaynakların kalitesiz olması, • Bilim adamlarının kafa karıştıran raporları.
Öğrencilere fen okuryazarlığı becerileri kazandırılırsa öğrenciler yetişkin bireyler olduklarında topluma eğitimli bireyler olarak katılabilirler (Bretz, 1994). Fen okuryazarlığının öğretilmesinde öğretmelere düşen görevler şu şekilde sıralanmaktadır (Bacanak, 2002):
• Öğretmenler fenin doğasını, fen öğretimini ve sınıftaki rollerini tam olarak anlamalıdırlar,
• Öğretmenler toplumu etkileyen mevcut teknolojiyi günü gününe takip etmelidirler,
• Öğretmenler bilimsel ve teknolojik bilgiyi sağlama kadar, öğrencilerin araştırma becerilerini kullanmalarını sağlayacak deneyimler kazandırmalıdırlar,
• Öğrencilerin fene karşı olumlu tutumlar kazanmalarını sağlamalıdırlar,
• Öğrencileri günlük yaşamda karşılaşabilecekleri fenle ilgili konularda önemli kararlar vermelerini sağlayacak ortamlara sokmalıdırlar, • Öğrencilerinde belirli tutumları, değerleri, fen ve teknoloji anlayışını
geliştirmelerinde yardımcı olmalıdırlar,
• Öğrencilerine toplum için önemli fen temelli konuları, fen-teknoloji-toplum etkileşimlerini öğrenmeleri için fırsatlar sağlamalıdır,
• Öğrencilerine fen ile ilgili okuma yeteneğini kazandırmalıdır,
• Öğrencilerine fen ile ilgili bir fikir ifade edebilme yeteneği kazandırmalıdır,
• Öğrencilerine fen ilgili gelişmeleri takip etme alışkanlığı kazandırmalıdır.
1.5. Teknoloji Okuryazarlığı
Günümüz modern toplumu teknolojideki gelişimler ile her geçen gün daha karmaşık bir hal almıştır. Dolayısıyla da bu toplum içinde rol alacak bireylerin teknolojiyi anlaması ve yönetmesi önemli bir olgudur (Croft, 1990). Bireyler yalnızca meslek yaşamlarında değil, aynı zamanda günlük yaşamlarında da teknolojik değişimlerin etkisinde kalmaktadırlar. Evimizdeki teknoloji artık bir ışığı açıp kapatmaktan daha ilerlemiş durumdadır. Telefonu, televizyonu, video sistemlerini, uydu sistemlerini ve mutfakta kullanılan eşyaları etkili ve verimli bir şekilde kullanabilmek ilerlemiş teknik bilgiyi gerektirir (Bessac, 2002). Meslek yaşamına atılan ya da atılacak bireyler iş yaşamları içerisinde teknoloji ile daha fazla karşılaşmaktadırlar.
Wright ve başkaları (1993) teknolojiyi; doğal ve insan yapımı çevreyi kontrol etmek ve değiştirmek, bireylerin potansiyelini arttırmak için insanlar tarafından bilgi ve eylemlerin kullanılması olarak tanımlarken; Savage ve Sterry (1990) teknolojiyi; insan istek ve gereksinimlerini karşılayacak sonuçlar elde etmek için bilginin ve kaynakların sistematik uygulaması olarak tanımlamaktadırlar (Holland, 2004). Tanımlardan da anlaşılabileceği gibi teknoloji tanımı sadece makine ve cihazları kapsamamaktadır. Teknoloji kavramı aynı zamanda bilgi ve becerileri de kapsamaktadır.
Wright (1999) bilim doğal dünyaya ilişkin çalışmalar yaparken, teknolojinin insan yapımı dünyanın oluşturulması ile ilgilendiğini belirtmiştir. Bilim doğal dünyayı ve doğal dünyada meydana gelen olay ve süreçleri anlamak, olay ve süreçleri çözümleyerek verileri insanların yararlarına sunmaktadır. Teknolojik gelişimler de bilimin bu bulgularından yararlanılarak ortaya çıkmaktadır. Bilimin bulguları teknolojiye yeni doğrultular getirmektedir, teknolojideki gelişimler ise bilimi yeni keşifler yapma konusunda zorlamaktadır. Dolayısıyla teknoloji ile bilim arasında sonsuz bir ilişki vardır (Croft, 1990).
Teknoloji bilim ve mühendisliğin bir üretimidir. Fen bilimsel bilgi üretir ve kullanılan bu bilgi ile teknolojik araçlar ve farklı bilimsel düşünceler üretilebilir. İnsanların çoğu teknolojiyi, bilgisayar, uçak, mikrodalga üretimi gibi makinalar olarak düşünürler. Fakat bilgi ve tasarımda kullanılan süreç, çeşitli teknik ve beceriler teknoloji olarak isimlendirilebilir.
Bugün yaygın bir yere sahip olan teknoloji iyi ya da kötü bizim yaşamımızda çok daha büyük bir rol oynamaktadır. Teknoloji bilgisayar ve internetten daha fazlası iken, teknoloji okuryazarlığı da teknolojiyi kullanmada el becerisinden çok daha fazlasını içerir (Bugliarello, 2000). Teknoloji modern toplumların ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Günümüzde bireyler teknoloji kullanımının ve bilgi yönetiminin iş bulmanın ayrılmaz bir parçası olduğu topluma doğru ilerlemektedirler (Salamun, 2004). Ayrıca teknolojik olarak ilerleyen toplumlarda bilimsel bilgi bireylerin sosyo-politik konuları anlamalarını kolaylaştırmaktadır (Reveless, 2005).
Teknoloji doğal dünyaya adaptasyonu sağlamak için üretilir ve teknoloji toplumu geliştirmek için bilimden elde edilen bilgileri kullanarak ürünler ve hizmetler üretmeye çalışır (Bybee,1997). Öğretmen ve öğrenciler sosyal problemleri çözmeden önce teknoloji ve bilim arasındaki farkları anlamalıdır. Genellikle teknoloji bir problem için birden fazla çözüm yolu üretir, bilim adamları, araştırmacılar ve halk her bir çözümü topluma etkilerini (olumlu veya olumsuz yönde) göz önüne alarak değerlendirmelidir. Toplumda bir problem meydana geldiğinde bilim ve teknoloji toplumun ihtiyaçlarını gidermek amacıyla bu probleme çözüm üretmelidir (Tobias, 2007).
Holland (2004) eğitim öğretimden geçen öğrencilerin teknolojinin getirdiği yeniliklere adapte olabilen, problemleri tanımlayabilen ve çözebilen, aynı zamanda yaşamlarını ve geleceklerini etkileme potansiyeline sahip olan değişik olaylar karşısında uygun kararlar verebilen bireyler olarak yetiştirilmesi gerekliliğini vurgulamıştır. Teknoloji konusunda bilinçli kararlar verebilen bireyler, teknoloji okuryazarı bireyler olarak tanımlanabilir. Teknoloji okuryazarlığı; teknolojiyi
kullanmak, uygulamak, tasarlamak ve değiştirmek için gerekli olan bilgi, beceri ve tutumlar olarak tanımlanmaktadır (Wang, 2003). Teknoloji hakkında sahip olunan bilginin becerilere dönüşmesinin yolu ise teknolojik araçlar ile sürekli etkileşim içinde olmak ve araçları kullanmaktan geçmektedir. Öğrenciler farklı araçları, makineleri, bilgisayar sistemlerini, materyallerini, süreçleri ve teknolojik sistemleri kullanarak keşfetmek, araştırmak, problem çözmek ve çözümler oluşturmak üzere cesaretlendirilmeli ve teşvik edilmelidirler (Paydon, 2002).
Teknoloji okuryazarlığı bilgisayar kullanma ve bunun hakkındaki az bilginin çok daha fazlasıdır. Öğrenciler kesinlikle teknolojiyi kullanma yeteneğine sahip olmak zorundadırlar. Fakat onların aynı zamanda sorumluluk alma, bilgi edinme, karar verme, problem çözme, bilgiyi değerlendirme ve analiz etme, araştırma yapabilme becerilerine sahip olmaları gerekmektedir (Saskatchewan Education, 2001).
Teknolojik çalışmaları içeren okul programlarının asıl amacı tüm öğrencilerin teknoloji okuryazarı olmasını sağlamaktır. Teknoloji okuryazarlığı bir kişinin teknolojiyi anlama, değerlendirme, yönetme ve kullanma yeteneğidir. Teknoloji okuryazarı bir kişi teknolojinin ne olduğunu, nasıl ortaya çıktığını, nasıl şekillendiğini ve toplum tarafından nasıl şekillendirileceğini anlar (Dugger, 2001).
Odabaşı (2000) teknoloji okuryazarı bir bireyin sahip olması gereken bilgi ve becerileri şu şekilde sıralamaktadır;
• Teknolojinin araç-gereç, bilgi, kültürel gereksinim ve de ekonomik-politik kararlarla yakından ilişkili olduğunun ayırtında olma,
• Teknolojinin toplumu etkilediğinin ve de toplum tarafından etkilendiğinin bilincinde olma,
• Teknolojik konulardaki farklı yargı, yorum ve görüşlerin birbirleriyle çatışabileceğini kabullenmiş olma,
• Akıllı seçimler yapabilmeyi olası kılacak verilere ve karar verme yeteneğine sahip olma,
• Toplumsal konularda sorumluluk alma bilinç ve yeteneğine sahip olma.
Holland (2004) teknoloji okuryazarlığı kavramının; teknolojiyi kullanma becerisini, teknoloji kullanımı ile yükselen karmaşık problemleri anlayabilme yeteneğini ve toplum içerisindeki teknolojinin rolünü takdir edebilme becerilerini içermekte olduğunu belirtmektedir. Shackelford ve başkaları (2004) ise, teknoloji okuryazarı bir bireyin teknolojik kavramları ve teknolojik sistemleri anlayabilir, yönetebilir ve kullanabilir olduğunu belirtmektedir. Ayrıca teknoloji okuryazarı olan bir birey, teknolojik sistemleri ve süreçleri tasarlama, geliştirme, kontrol etme, kullanma ve değerlendirme yeteneğine de sahiptir. Toplumun her seviyesinde bulunan bireyler teknolojinin her konusunda bilinçli kararlar verebilmeleri için iyi bir şekilde eğitilmelidirler. Paydon (2002), teknoloji eğitiminin; teknoloji, teknolojinin evrimi, sistemlerin özelleştirilmesi ile sosyal ve bireysel anlamı konusunda bilgilendirmek üzere diğer derslere entegre edilmiş ve deneyim tabanlı bir öğretim programı içinde olması gerektiğini belirtmiştir. Teknoloji okuryazarlığı becerilerinin ayrı bir kurs ya da ders ile kazandırılması olanaklı olmadığı için Croft (1990) bu becerilerin diğer derslere entegre edilmesi gerektiğini belirtmiştir.
Foster ve Perrealut (1986)'ya göre teknoloji okuryazarı bireylerin aşağıdaki yeterlilikleri göstermesi beklenir:
• Teknolojiyi bileşenleri ile tanımlayabilir,
• Bilim ve teknoloji arasındaki ilişkiyi açıklayabilir, • Fiziksel bilimlerdeki ortak teorileri bilir,
• Problemleri analitik olarak çözebilir,
• Teknik problemlerin çözümünde matematiği kullanır, • Mevcut teknolojinin güçlü ve zayıf yanlarını bilir, • Teknolojik araçları değerlendirebilir,
• İnsan gereksinimlerini karşılamak için materyalleri, süreçleri ve bunların kullanımını bilir,
• Teknolojik süreçlere tüketici olarak, oy veren bir insan olarak ve karar verici olarak gereksinimi olduğunu bilir,
• Teknolojinin yararları olduğu kadar zararları olduğunu da bilir, • Teknoloji ile gelecek arasındaki ilişkiyi bilir,
• Teknolojik olaylara ve değişimlere uyum gösterir,
• Sözel ve yazılı olarak teknik terimler ile iletişimde bulunabilir, • Ana çalışma alanı ile ilgili terimleri tanımlayabilir,
• Teknolojinin tasarım sürecini bilir ve teknik problemlerin çözümünde bu bilgisini kullanır,
• Grafik arayüzler ile iletişim kurabilir,
• Bilgisayarların endüstriyel uygulamalarda kullanımını bilir (Akt.: Croft, 1990).
Eğitimcilerin görevi de günümüz toplumuna nitelikli bireyler yetiştirmek olduğu için teknoloji öğrencilere öğretilmelidir. İdeal olarak fen sınıflarında verimli bir öğrenme sürecinin gerçekleştirilebilmesi için fen öğretmenlerinin teknoloji bilgi ve becerilerine sahip olmaları gerekmektedir (Salamun, 2004).
1.6. Bilimsel Bilgilerin Günlük Yaşamdaki Yeri
Bilim ve teknolojinin her geçen gün biraz daha ilerlemesi ve gelişmesiyle düşüncelerini özgürce ifade edebilen ve çok yönlü düşünebilen bireylerin yetiştirilmesine büyük imkanlar tanınmaktadır. İlköğretim çağlarından ve hatta daha öncesinden başlayarak eğitim alan bireyler bilgiye değer vererek toplumu şekillendirmektedir. Bu yaşadıkları süre içinde, koşullar sürekli ve gittikçe artan bir biçimde daha üst düzeylerde bilgi ve beceriler kazandırmayı zorunlu hâle getirmektedir. Günümüz öğrencileri sorgulayabilen, neden–sonuç ilişkilerini görüp bunlar arasında mantıklı bağlar kurabilen ve gerçek problemleri anlayıp çözebilen bireyler olarak yetiştirilmelidir. Öğrencilerin öğrendiklerini uygulayıp günlük yaşamlarında kullanabilmeleri için eğitim-öğretim faaliyetleri sonucunda edinilen bilgilerin ezberden uzak, kalıcı olması gerekmektedir.
Fen eğitimi ile bireylere sadece eğitim sürecinde kullanacakları alana ilişkin bilgi değil, günlük yaşamda karşılaşabilecekleri problemlere de mantıklı ve yapıcı çözümler önerebilmeleri için gerekli bilginin verilmesinin yanında bilimsel düşünme becerileri kazandırılmaya, onların fen okuryazarı bireyler olarak yetiştirilmesine çalışılmaktadır (Yiğit ve baş., 2002). Temel bilimlerin en önemli özelliği ve etkisi, sonuçların pek çok alanda ve günlük yaşamda uygulanabilir oluşudur (Yılmaz ve Göktepe, 2002). Fen bilimleri eğitiminin temel amaçlarından biri de öğrencilerin okulda öğrendiklerini günlük yaşamda karşılaştıkları olaylarla bağdaştırabilmelerini sağlamaktır (Ayas ve Özmen, 1998).
Bireylerin kendi yaşantılarını etkileyen olaylarla okulda öğrendikleri bilgiler arasındaki ilişkiyi kavrayabilmeleri, onların bilimsel okuryazar olmalarına büyük ölçüde katkı sağlar.
Literatürde “günlük yaşam” kavramı; “günlük deneyimler”, “günlük hayat”, “günlük düşünmeler”, “günlük dil”, ve “günlük yaşama bakış açısı” kavramları ile aynı anlamda kullanılmaktadır. Günlük yaşam kavramı; toplum içinde yaşamını
sürdüren bir bireyin çevresinde oluşan ve rutin bir şekilde süre gelen olaylar ve hareket dizisi şekilde açıklanmaktadır (McCann, 2001). Günlük yaşam deyimi öğrencilerin sadece fen sınıfları içerisindeki günlük yaşamları için kullanılmamaktadır, günlük yaşam deyimi öğrencilerin sınıf dışı yaşamlarını işaret eden bir kavramdır (Andree, 2005). Fen okuryazarı bireyler yetiştirebilmek için fen programları sınıf dışı aktiviteleri de kapsamalıdır (Tobias, 2007).
Öğrenciler düzenli olarak evleri ile okulları arasında, resmi dilleri ile günlük yaşam dilleri arasında, sınıf ortamı ile günlük yaşamları arasında ve formal sınıflar ile informal öğrenme ortamları arasında geçişler yaşarlar. Bütün toplumlarda bilimsel kültür ile toplum kültürü arasında boşluklar bulunmaktadır (Ash, 2004). Öğrencilerin sınıf ortamlarında edindikleri birçok bilimsel bilgi aslında günlük yaşamlarında sık sık karşılaştıkları olaylarla örtüşmektedir.
Bir insanın bir kavramı ya da düşünceyi öğrenmesi; ancak o kavramı ya da düşünceyi akademik ve günlük yaşamında uygulayabildiği takdirde mümkündür (Smith and Siegel, 2004). Husserl; bilimin orjininin insanoğlunun deneyimlerine dayandığını belirtmektedir (Szybek, 2002). Öğrenciler için aktif olarak katılabilecekleri aktiviteler düzenlendiğinde fen kavramlarını en iyi şekilde öğrenmektedirler (Fromberg, 1987).
Örneğin; müzeler öğrenme etkinlikleri için ilgi gören favori kaynaklardır (Tal et al., 2005). Müzeler gibi bilim merkezleri de informal fen öğretiminde önemli bir rol oynarlar. Müzeler, bilim merkezleri vb. öğrencilerin bilimi anlamalarına ve okul dışı meraklarının cesaretlendirilmesine büyük katkıda bulunurlar (Rennie and Williams, 2002, Kisiel, 2005). Müzeler ve bilim merkezlerinin yanında; hayvanat bahçeleri, akvaryumları, botanik bahçeleri, doğa merkezleri, kütüphaneler, sivil toplum örgütleri, çevresel merkezler ve diğer resmi olamayan öğrenme kuruluşları bireylerin fen öğrenim süreçlerinde temel rol oynar bir şekle gelmiştir (Lebak, 2005). Ulusal Fen Eğitimi Standartları (NRC (1996) sınıfların sınırlı bir çevre olduğunu ve fen öğretim programlarının okul duvarlarını aşarak topluluğun kaynaklarından da
