Okul Müdürlerinin Kullandığı Sözel Olmayan İletişim Unsurlarına İlişkin

Çalışma grubundaki öğretmenlere okul müdürünüzün genel olarak kullandığı sözel olmayan iletişim unsurları sorulduğunda, dokunma el ve kol jestleri (n = 16), giyim tarzı tavrımı etkiler (n = 13), zamanlamaya dikkat eder (n = 13), duruş ve yürüyüş (n = 11), giyim görünüşe dikkat eder (n =11), tokalaşma (n = 9), mesafe (n = 8), giyim ve görünüşe dikkat edilmesini ister (n = 5), zamanlamayı önemsemez (n = 4), giyim ve görünüşe dikkat etmez (n = 4), jest ve mimikler (n = 2) ve giyim tarzı tavrımı etkilemez (n = 2) şeklinde görüş bildirmişlerdir.

Ö1 “(...)sinirli olduğu bakışı ve sesinden anlaşılıyor. Mutlu olduğunda daha hareketli, elleri yanlarda kollarını sallaya sallaya yürüyor. Sinirli olduğunda eller cepte, bazen yumruk şeklinde olabiliyor. Duruşu herzaman kendinden emin, kendine çok aşırı güveniyor. Bacaklarını iki yana açıp koridorun ortasında ben otoriteyim eller arkada bağlı olarak duruyor. (...) müdür bey zamanlamaya dikkat ediyor. Hani herşeyin zamanında olmasını istiyor. Bekletmiyor. Bekletilmekten de hiç hoşlanmıyor.(...) giyimi bana ruh halini anlatır. Kravatının kayık olması veya saçının dağınık olması bana ruh hali hakkında bilgi verir. (...)Müdür bey sen yaparsın anlamında dokunma hareketi yapmıyor. Erkeklerde olduğunu görüyorum.”

Ö3 “(...) müdür beyle sözlü iletişimimiz hatta selamlaşma olmadığı için herhangi bir dokunma elini omzuna koyma falan olmadı. Tokalaşma dahil olmuyor. (...) Toplantılara zamanında geldiğini düşünüyorum bizden de aynı titizliği bekliyor.(...) kılık kıyafetine dikkat eder. Tabi bizimde dikkat etmemizi ister.(...) okul müdürümüz rahat kıyafetler giyse bu ona karşı tutumumu etkilemez. Benim için önemli olan düşünce yapısı. Karşısındaki insanla iletişim şekli. Karşıdaki insana göstermiş olduğu saygı, verdiği değer önemli. Buna göre değerlendirme yaparım.”

Ö4 “(...) okul müdürümüzle mesafemiz genel.(...) hiç elini sıkmadığım için dokunma hareketi de yok. Hep onaylayıcı baş hareketi ile.(...) yürüyüşü genel olarak kendinden emin, kafası dik, ellerini arkada bağlamaz. Koridorda durduğunda ağırlığını koyarak etkisini gösterir. Bütün öğrenciler sınıflarına girer.(...) zamanlamaya dikat eder. Beklemekten ve bekletilmekten hiç hoşlanmaz. Kılık kıyafete dikkat eder. Bakımlı saçı, sakalı traşlı. Kılık kıyafetine dikkat etmesi benim gözümde artı bir durum. Okulumuzun çevresine ragmen giyimine kuşamına dikkat ediyor. En azından buna sagyı duyuyorum. Eşofman falan giyseydi daha lakayıt hissederdim. Daha disiplinsiz düşünürdüm.”

87 Tablo 10

Okul Müdürlerinin Kullandığı Sözel Olmayan İletişim Unsurlarına İlişkin Bulgular

Kodlar n

Dokunma el ve kol jestleri 16

Giyim tarzı tavrımı etkiler 13

Zamanlamaya dikkat eder 13

Giyim görünüşe dikkat eder 11

Duruş ve yürüyüş şekli 11

Tokalaşma 9

Mesafe 8

Giyim ve görünüşe dikkat edilmesini ister 5

Zamanlamayı önemsemez 4

Giyim ve görünüşe dikkat etmez 4

Giyim tarzı tavrımı etkilemez 2

Jest ve mimikler 2

Ö5 “Okul müdürünüz giyinişine dikkat eder. Yönetmelik ne grektiriyorsa ona uymaya çalışır. Otoritesine dikkat eder. İköğretimde pek lakayıt müdür göremezsiniz. Eğer müdür bey daha rahat kıyafetler giyse kalıplarının olmadığını düşünürüm. Yani herkese açık olduğunu düşünürüm. (...) samimiyet belirtisi olarak elini omza koymak falan kesinlikle olmaz. Erkek hocalarla da görmedim. Şakalar yapmaya çalışıyor ama el teması yok.(...) Zamanlamaya dikkat eder. Beklemekten ve bekletilmekten hiç hoşlanmaz. (...)samimiyetini hissettirerek el sıkışır.” Ö6 “ Müdürümüz ne çok dik ne çok kambur normal durur. Ellerini arkada bağlamış şekilde hiç görmedim. Yanda genelde. Bacak bacak üstüne de çok nadir atar. Genelde normal iki yanda açık şekilde. (...) toplantılarda kasıtlı bir bizi beklettiği izlenimine hiç rastlamadım. Bazı öğretmenler geç kaldığında da bunu sorun etmiyor. Kılık kıyafetine, saçına dikkat eder çok olmasa da yönetmelik gereği dikkat ediyor. Yapması gerektiği gibi giyiniyor. Bir süre sonra kılık kıyafet dikkat alanından çıkıyor. Ama ilk izlenim olarak daha rahat kıyafetler giyse kot falan daha iyi bir iletişim kurulabileceğini düşünüyorum.”

Ö7 “Okul müdürümüzün yürüyüşü teftişteki belediye başkanı gibi. Bazen elleri arkada. Arada bişey söylemeden öğretmenler odasına gelir gideri bir daha gelir gider. Öyle.(...) dokunma hareketi eli omza falan atma olmaz.”

88

Ö12 “(...)müdür beyle elle şakalaşmak şeklinde bir samimiyetimiz yok ama konuşma tarzımızda bir samimiyetimiz var. Tokalşamasından beni önemsediğini hissederim. Tabi bayan arkadaşlarla biraz daha parmak ucuyla tokalaşıyor. Çok yakın ve samimi olduğu arkadaşlarla dokunma ve el hareketlerini resmi kurum dışında gözlemledim. Okul müdürümüz zamanlamaya dikkat eder, çalıştığı personelin, öğrencinin ve çalışan hizmetliler dahil bütün kurumun bu dikkati göstermesini ister. (...) Giyimine görüntüsüne tabi önem verir. Profosyonel çalışma kriterleri kıyafetin dışına çıkar bence. Aynı tarz aynı mesafe davranmaya devam ederim. Bazı arkadaşalarımıza kıyafet ile bazı uyarılarda bulunduğu oldu. Bana olmadı. Yönetmelik açık ortada.”

Ö13 “Zamanlamaya dikkat eder. Dakiktir. Gecikmez. (...) giyimi kuşamına çok dikkat eder. Sürekli takım elbise giyer. Saçı sakalı düzgün. Örnektir. Töreni her gün gelir öğrenci önünde durur. Müdürümüz rahat kıyafetlerle gelse bir lider gibi değilde kendimmişim gibi görürdüm. Arada bir statü farkı yokmuş gibi davranırdım. Kendimmiş gibi. İletişimde saygıda daha rahat olurdum.”

Ö14 “(...) müdür beyle aramızdaki mesafe geneldir. Samimiyet belirtisi siz yaparsınız hocam tarzında dokunma hareketi olmadı. Bayanlarla pek bu beden dili olarak hoş olmayabilir. Ama erkek öğretmenlerle olabiliyor. (...) El sıkışması beni önemser şekilde.Yürüyüşü de ağı ağır yavaş yavaş. Eller arkada olabiliyor. Bu bana şunu hissetiriyor. Ben buranın hakimiyim. Otoriteyim. Giyinişine dikkat eder. Bende herhangi bir sorun yaşamadım. Rahat kıyafetler giyinse daha rahat konuşuruz. Odasına rahat girerim. Odasına girdiğimde uzun sürecekse ben daha rahat otururm. (...) Zamanlamaya dikkat eder.”

Ö16 “(...) Özenli giyindiğini düşünüyor. Saçı sakalı traşlı yönetmeliğie göre giyiniyor ama çok özenli değil yine de. Aslında sevgi kişiye, saygı makama derler ya ben o makama gelmiş kişiyi kot pantolon ile görmek istemem şahsen. Düzgün giyinmesini isterim. O önem verirse bende onun verdiği öneme yaraşır şekilde davranırım. (...) omza dokunma el atma hareketi var. Samimi olduğunu düşünüyorum. Sevgi göstergesi olarak görüyorum. El şıkması beni önemsediğini belirtir şekilde. Parmak ucunda değil.(...) zamanlama ile ilgili bekletme veya bekletilme ile ilgili bir durum olmadı.”

İletişimde bakış, duruş, hareket, sesin kullanımı ve kıyafetler yoluyla mesaj gönderme, sözcükleri kullanım tarzı kadar önemlidir. Bu bağlamda çalışma grubundaki öğretmenler okul müdürlerinin sergilediği sözel olmayan iletişimleri unsurları, okul müdürünün yürüyüşü, okul içindeki duruşu, zamanlamaya dikkat edip etmemesi, kılık kıyafet ve görünüşüne dikkat edip etmemesi, tokalaşma tarzı, öğretmenlere karşı kullandığı samimiyet belirtisi el ve kol dokunma hareketleri ile ilgili görüş belirtmişlerdir.

İletişimde etkileyici ve belirleyici bir boyutta dokunmadır. Dokunma sözsüz biçimde duyguları ileten bir iletişim biçimidir (Tayfun, 2007, s. 164). Katılımcılarımızın büyük çoğunluğu özellikle bayan öğretmenlerin tamamına yakını okul müdürünün sen yaparsın şeklinde eli omza atma veya samimiyet belirten el ve kol jestlerini kendilerine kullanmadığı, erkek öğretmenlerin bazılarında müdürle bu tarz davranışları sergilendiği, bu şekilde dokunma davranışının okul içerisinde uygun görülmediği ve bayanlarda hoş karşılanmadığı yönünde görüş bildirmişlerdir. Ö1 “Müdür bey sen yaparsın anlamında dokunma hareketi yapmıyor. Erkeklerde olduğunu görüyorum.” Ö3 “(...)müdür beyle sözlü

89

iletişimimiz hatta selamlaşma olmadığı için herhangi bir dokunma elini omzuna koyma falan olmadı. Tokalaşma dahil olmuyor.” Ö4 “(...)hiç elini sıkmadığım için dokunma hareketi de yok.” Ö5 “(...)samimiyet belirtisi olarak elini omza koymak falan kesinlikle olmaz. Erkek hocalarla da görmedim. Şakalar yapmaya çalışıyor ama el teması yok.” Ö14 “(...)Samimiyet belirtisi siz yaparsınız hocam tarzında dokunma hareketi olmadı. Bayanlarla pek bu beden dili olarak hoş olmayabilir. Ama erkek öğretmenlerle olabiliyor.” Öğretmenlerimizin görüşü Öztekin (1997)’in okul müdürlerinin beden dili davranışlarının sıklığı ile öğretmenlerin etkilenme derecesi adlı çalışmasında “okul müdürleri erkek öğretmenlerle daha çok bedensel temaslarda bulunduğu, bayan öğretmenlerle ise bedensel temas, oturma biçimleri, el-kol hareketleri ve oturma biçimleri davranış boyutunda daha dikkatli davrandıkları gözlemlenmiştir.” ifadesiyle de örtüşmektedir. Tokalalaşma da bir dokunma hareketidir. Katılımcılarımız okul müdürünün kendisini önemser şekilde tokalaştığını belirtmiştir. Ö12 “Tokalaşmasından beni önemsediğini hissederim. Tabi bayan arkadaşlarla biraz daha parmak ucuyla tokalaşıyor.” Ö16 “El şıkması beni önemsediğini belirtir şekilde. Parmak ucunda değil.” İletişimde ilk izlenim çok önemlidir. Mısırlı (2004,s.59), bir insanın başkalarının karşısına mümkün olduğunca temiz, düzenli ve bakımlı olarak çıkması kendi itibarı içinde önemli olduğu, dış görüntüsüne ve kıyafetlerine özen göstermeyen birey, başkalarından da saygı beklemiyordur şeklinde görüş bildirmiştir. Çalışma grubundaki öğretmenlerde bu görüşü destekler nitelikte cevaplar vermiştir. Katılımcılarımızın büyük çoğunluğu okul müdürünün giyim ve kıyafine dikkat ettiği, temiz, traşlı, yönetmeliğe uygun şekilde giyindiğini belirtmişlerdir. Okul müdürünün öğretmenlerin de kıyafetlerine dikkat etmesini istediği hususunda bu konuya önem verdiğini ifade etmişlerdir. Çalışma grubundakilerin büyük bir kısmı okul müdürünün daha rahat kıyafetler giymesi halinde kendisine olan tavırlarının değişebileceği yönünde görüş bildirmişlerdir. Bazıları daha rahat iletişim kuracaklarını, odasına daha rahat girebileceğini söylerken; bazıları kıyafetin onlar için önemli olduğunu, takım elbisenin bir ağırlığı olduğu, saygı gerektirdiği, öbür tarafta müdürün eşofman giymesi halinde kendisininde lakayıt olacağının, pek saygı göstermeyeceğinin altını çizmiştir. Ö3 “(...)kılık kıyafetine dikkat eder. Tabi bizimde dikkat etmemizi ister.” Ö4 “Kılık kıyafete dikkat eder. Bakımlı saçı, sakalı traşlı. Kılık kıyafetine dikkat etmesi benim gözümde artı bir durum. Okulumuzun çevresine ragmen giyimine kuşamına dikkat ediyor. En azından buna sagyı duyuyorum. Eşofman falan giyseydi daha

90

lakayıt hissederdim. Daha disiplinsiz düşünürdüm.” Ö6 “Kılık kıyafetine, saçına dikkat eder çok olmasa da yönetmelik gereği dikkat ediyor. Yapması gerektiği gibi giyiniyor. Bir süre sonra kılık kıyafet dikkat alanından çıkıyor. Ama ilk izlenim olarak daha rahat kıyafetler giyse kot falan daha iyi bir iletişim kurulabileceğini düşünüyorum.” Ö13 “(...)giyimi kuşamına çok dikkat eder. Sürekli takım elbise giyer. Saçı sakalı düzgün. Örnektir. Töreni her gün gelir öğrenci önünde durur. Müdürümüz rahat kıyafetlerle gelse bir lider gibi değilde kendimmişim gibi görürdüm. Arada bir statü farkı yokmuş gibi davranırdım. Kendimmiş gibi. İletişimde saygıda daha rahat olurdum.” Ö14 “Giyinişine dikkat eder. Bende herhangi bir sorun yaşamadım. Rahat kıyafetler giyinse daha rahat konuşuruz.” Ö16 “(...)Özenli giyindiğini düşünüyor. Saçı sakalı traşlı yönetmeliğie göre giyiniyor ama çok özenli değil yine de. Aslında sevgi kişiye, saygı makama derler ya ben o makama gelmiş kişiyi kot pantolon ile görmek istemem şahsen. Düzgün giyinmesini isterim. O önem verirse bende onun verdiği öneme yaraşır şekilde davranırım.”

Sözsüz iletişimde önemli unsurlardan birisi de zamandır. Zamanında yapılması gereken işleri yapmak ya da yapmamak, bir yerde zamanında bulunmak veya bulunmamak, kişileri beklemek veya bekletmek, kişilerarası iletişim bazında, karşısındaki kişi veya kişilere verilen değerin bir göstergesi olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda katılımcılarımızın büyük çoğunluğu okul müdüdrünün zamanlamaya dikkat ettiği, toplantılara zamanında geldiği, beklemekten ve bekletilmekten hoşlanmadıkları yönünde görüş bildirmişlerdir. Ö3 “Toplantılara zamanında geldiğini düşünüyorum bizden de aynı titizliği bekliyor.” Ö5 “Zamanlamaya dikkat eder. Beklemekten ve bekletilmekten hiç hoşlanmaz.” Ö12 “Okul müdürümüz zamanlamaya dikkat eder, çalıştığı personelin, öğrencinin ve çalışan hizmetliler dahil bütün kurumun bu dikkati göstermesini ister.” Ö13 “Zamanlamaya dikkat eder. Dakiktir. Gecikmez.”

Duruş, beden dilinin temel parçalarından biridir. Bakıldığında kişinin genel ruh haline ilişkin bilgiler verir. Gerek yüz yüze görüşme esnasında gerekse uzaktan izlenildiğinde vücudun duruş özelliklerine göre; saldırgan, kaygılı, kendini beğenmiş, düşünceli, heyecanlı, sakin bir görüntü tanımlaması yapılabilmektedir (Tayfun, 2007, s. 158). Vücut konumu, ile ilgili önemli ayrıntılardan biri de yürüyüş biçimidir. Kişinin yürüyüşüne bakılarak insanların ruh hali ve çevresindekilerle ilişkisi hakkında değerlendirme yapmak mümkündür. Bu bağlamda Ö1 kodlu öğretmen okul müdürünün mutlu olduğunda

91

güleryüzle, elleri yanda, kollarını sallayarak yürüdüğünü, sinirli olduğunda ise ellerini cebine sokarak hızlı hızlı yürüdüğünü belirtmiştir. Bunu yanında yürüyüşün gücün bir göstergesi olabileceğine de dikkat etmek gerekir. Etkili ve özgüvenli bir yürüyüş, sırtın ve başın dik tutulduğu, ellerini rahat bir biçimde hareket ettirildiği bir yürüyüş biçimidir (Dincer, 2000, s. 182). Katılımcılarımızın büyük çoğunluğu okul müdürünün kendinden emin, vücudu dik, eller arkada bağlı şekilde, yavaş ve ağır şekilde yürüdüğü yönünde görüş bildirmişlerdir. Bunun yanında koridorda bacaklar hafif açık paralel şekilde, vücut, dik, eller arkada, bakış ileri ve dik ,ben buradayım, ben otoriteyim şeklinde duruduğun da altını çizmişleridir. Ö1 “Bacaklarını iki yana açıp koridorun ortasında ben otoriteyim eller arkada bağlı olarak duruyor.” Ö4 “(...)yürüyüşü genel olarak kendinden emin, kafası dik, ellerini arkada bağlamaz. Koridorda durduğunda ağırlığını koyarak etkisini gösterir. Bütün öğrenciler sınıflarına girer.” Ö7 “(...)okul müdürümüzün yürüyüşü teftişteki belediye başkanı gibi. Bazen elleri arkada.” Ö10 “Ortam karışıksa koridorun başında durur. Bacaklar hafif açık. Eller arkada. Öğrencileri gözlemler. Ben otoriteyim der.” Ö14 “Yürüyüşü de ağı ağır yavaş yavaş. Eller arkada olabiliyor. Bu bana şunu hissetiriyor. Ben buranın hakimiyim. Otoriteyim.”

Tayfun (2007, s. 161)’nunda belirttiği üzere insanların günlük yaşamda, çevresindeki insanlarla arasındaki mesafenin sınırı, ilişkileri hem belirlemekte hem etkilemektedir. Bu bağlamda çalışma grubundaki öğretmenlerin hemen hemen hepsi öğretmen müdür çizgisi içerisinde müdürle genel mesafede iletişim kurduklarını belirtmişlerdir. Bu görüş, Gürses (2006)’in eğitim örgütlerinde yöneticilerin etkin iletişim kurma becerilerine ilişkin çalışmasında öğretmenler iletişim anında iletişime girdiği kişi ile fiziksel mesafeyi ayarladığı ifadesiyle ve Özaslan (2009, s. 100)’ın Çanakkale’deki konaklama işletmeleri üzerine yaptığı yüksek lisans tezindeki kişisel alan kullanımına dikkat edildiği ve bedensel temas davranışlarının dikkate alındığı yönündeki görüşlerle örtüşmektedir.

Katılımcılar okul müdürünün, kılık kıyafetine önem verdiği, zamanında toplantılara başladığı, bekletilmekten ve beklemekten hoşlanmadığı, bayan öğretmenlere karşı özellikle samimiyet belirtisi el ve kol jestlerini kullanmaktan çekindiği, kişisel kullanım alanına özen gösterdiği, karşı tarafı önemser şekilde tokalaştığı, kendinden emin, ben otoriteyim şeklinde yürüdüğü yönünde görüş bildirmişlerdir.

92

4.5.Öğretmenlerin ve Okulda Süreçlerin Okul Müdürlerinin Kullandıkları Sözel