Meslekler bireylerin davranışları üzerinde önemli bir etkendir. Mensuplarının duygu, düşünce ve davranışları üzerinde belli derecelerde etkili olup benzerliklere neden olabilirler. Bu durum dinî hayatta da geçerli olduğu için meslekler kişilerin dinî yaşantısı üzerinde önemli olup,76 farklılıklara neden olmaktadır.77 Meslek faktörünün kurban konusundaki etkisini ortaya çıkarmak için kurbanın ibadet olduğuna dair inanç, kesilmesine yönelik tutum ve kesme davranışının sıklığıyla ilişkisi incelenmiştir.
74 Günay, a.g.e. ,s.104.
75 Köktaş, a.g.e. ,s.109.
76 Weber, Max, Sosyoloji Yazıları, İletişim Yayınları, İstanbul, 1996,s.365;Günay, Ünver, Din Sosyolojisi, İnsan Yayınları, İstanbul, 1999,s.298–299.
77 Günay, Erzurum ve Çevre Köylerinde Dinî Hayat, s.266.
Tablo 28: Meslek ve Kurbanın İbadet Olduğuna İnanç İlişkisi
Meslek
Kurbanın ibadet olduğu konusundaki inançlar
Toplam Kesinlikle
inanıyorum.
İnanıyorum. Kararsızım.
İşçi, memur 130 25 2 157
82,8% 15,9% 1,3% 100,0%
Esnaf, zanaatkâr, tüccar, sanayici, işletmeci ve serbest meslek
111 11 0 122
91,0% 9,0% ,0% 100,0%
Ev hanımı 51 4 0 55
92,7% 7,3% ,0% 00,0%
Emekli 47 5 0 52
90,4% 9,6% ,0% 100,0%
Toplam 339 45 2 386
87,8% 11,7% ,5% 00,0%
Chi-Square=7,970 DF=6 P=,240
“İnanmıyorum” ve “Kesinlikle inanmıyorum” seçeneklerde olmasına rağmen araştırmaya katılanlarca işaretlenmediği için tabloya alınmamıştır. Ki-Kare uygulamasında değeri beşin altında olan hücre sayısı %20’nin üzerinde çıkması nedeniyle tüm mensuplarının her yıl kurban kestiği, sayıları katılımcı olarak en az sayıda olan çiftçilik ve hayvancılık mesleği mensupları (16) işleme alınmamış, %5 altında kalan hücre sayısını azaltmak için inanç, tutum ve davranış yönünden benzer olan işçiler ve memurlar bir grupta esnaf, zanaatkâr, tüccar, sanayici, işletmeci, serbest meslek grupları bir diğer grupta toplanarak satırlarda birleştirme yapılmıştır. Veriler meslek faktörünün inanç üzerinde anlamlı bir farklılık doğurmadığını göstermektedir (X2=7,970;p>0,05).
Tablo 29: Meslek ve Kurban Kesme İle İlgili Tutum İlişkisi
Bütün meslek grupları kurban kesilmesi gerektiği yönünde tutuma sahiptirler.
“Hiç kesilmemelidir” seçeneği meslek gruplarınca işaretlenmemiştir. Genel olarak meslek grupları tutum olarak kurban kesilmesini benimsemişlerdir. Meslek çeşitleri bağımsız değişken olarak ele alındığında kurban kesimi konusundaki tutumlarda farklılıklar doğurmamaktadır(X2=12,250;p>0,05).
Tablo 30: Meslek ve Kurban Kesme Davranışındaki Sıklık İlişkisi
38,2% 45,5% 12,7% 3,6% 100,0%
Emekli 47 5 0 0 52
90,4% 9,6% ,0% ,0% 100,0%
Toplam 256 89 22 19 386
66,3% 23,1% 5,7% 4,9% 100,0%
Chi-Square=73,340 DF=9 P=,000
Bulgular mesleklerin kurban kesme davranışında farklılıklar oluşturduğunu göstermektedir. Veriler “Meslek faktörü kurban kesme davranışının sıklığında farklılıklar oluşturur” hipotezini doğrulamaktadır(X2=73,340;p<0,05).
Kurban kesme davranışı sıklığının en az görüldüğü meslek gruplarından birisi ev hanımlarıdır. Ev hanımlarının yeterli ekonomik güce sahip olmamaları en önemli etkendir. Bunun yanında toplumumuzda dinî ritüellerin daha çok erkekler tarafından yerine getirilmesi, ataerkil toplumsal yapı ve birtakım tarihe dayanan toplumsal inançlar ev hanımlarının kurban kesme sıklık oranını düşürmektedir.
Ev hanımlarından sonra kurban kesme sıklığının az olduğu diğer meslek mensupları ise işçi ve memurlardır. Araştırmaya katılan işçilerin büyük bir kısmını asgari ücretle çalışan düşük gelirli, iş güvenceleri olmayan işçiler oluşturmaktadır.
Ekonomik olarak gelir düzeylerinin düşük olması kurban kesme davranışına yansımaktadır. Araştırmalar süresince görüştüğümüz geleneksel inançlara sahip
işçilerde kurban ile ilgili olumsuz tutumların olmadığı gözlenmiştir. Kurbanın mali bir ibadet olmasından dolayı işçilerin inanç ve tutumlarını ekonomik yetersizliklerden dolayı davranışa geçiremediklerini, bu durumun işçilerde görülen kurban kesme davranışındaki sıklığı azalttığı söylenebilir. Oran olarak işçilere en yakın olan memurların iş güvenceleri olmasına karşılık gelir düzeylerinin istenen seviyede olmamasından dolayı kurban kesme sıklık oranları düşüktür. Kurban konusunda memurların işçilere göre geleneksel inançlardan biraz uzak oldukları gözlenmiştir.
Burada eğitim faktörü devreye girdiği düşünülebilir. Ayrıca memurların sabit bir ücret güvencesi içinde olmaları kurbandan beklentilerini azalttığı sdüşünülebilir.
Esnaf, zanaatkâr, serbest meslek, sanayici, işletmeci ve tüccarlarda görülen kurban kesme sıklık oranlarının yüksek olmasının en önemli nedeni ekonomik olarak ev hanımı, işçi ve memurlardan daha iyi durumda olmalarıdır. Bunun yanında esnaf, zanaatkâr, tüccar gibi meslek guruplarında geleneksel inançlar hâkimdir. Bu iş kollarında kazancın belirsizliği, piyasadaki olumsuzlukların işlerine yansıması onlardaki dinî inanç ve uygulamaları daha canlı tutmaktadır. Yeni iş yeri açarken kurban kesme, sabahları iş yerini açarken bazı dualar okuma gibi dinî ritüelleri bu meslek gruplarının daha çok yerine getirdikleri, iş yerlerinde dinî semboller ve bereket için duvarlara asılmış dua metinleri bulundurdukları gözlenmiştir. Esnaf, zanaatkâr, serbest meslek, sanayici, işletmeci ve tüccarlarda görülen kurban kesme sıklık oranlarının yüksek olmasının en önemli bir diğer nedeni işlerindeki belirsizliğin kurbandan beklentilerini artırmasıdır. Mevcut durumlarına şükretme, geleceğin belirsizliğinden ve iş hayatlarında başlarına gelecek kazalardan korunma gibi beklentiler kurban kesme sıklığını artırmaktadır. Bu meslek grupları Tanrı ile ilişkilerinin bozulduğunda işlerine yansımasından çekindikleri için ilişkileri güçlendiren ritüellere önem vermektedirler.
Memurların ekonomik olarak bu meslek grupları kadar güçlü olmamasının yanında sabit bir ücretlerinin olması onları belirsizlikten korumaktadır. Bu durum onlardaki kurban beklentilerini azaltmaktadır. Bütün bunların yanında memurların büyük bir kısmının görevleri gereği geçici bir süre Balıkesir’de ikamet ettikleri için diğer meslek gruplarına göre kurban kesmeme sonucunda karılaşacakları toplumsal sıkıntıları fazla hissetmemektedirler. Kendilerini bu şehre ait hisseden esnaf, zanaatkâr, tüccar, serbest meslek mensupları bu tür sıkıntıları daha çok hissetmektedirler.
Emeklilerde görülen kurban kesme sıklık oranın yüksek olmasının en önemli nedenlerinin başında yaşlarının ilerlemesi, geleneksel inanç ve uygulamalara sahip olmaları, hayattan beklentilerin azalması, dinî ritüellerin önem kazanması gelmektedir.
Balıkesir’de kurban bayramlarında kurban kesmeyen evlilerin daha çok anne ve baba evinde bayramı geçirmeleri, aile büyüğünün tüm aileyi bayramda evine davet edip kesilen kurbanlık hayvanın etinden ziyafet verme âdeti, daha ileri yaşlardaki emeklilerin bir daha kesememe kaygısı kurban kesim sıklığını artırmaktadır.
Araştırmaya hayvancılık ve çiftçilikle uğraşan 16 katılımcı her yıl kurban kestiklerini(%100) belirtmişlerdir. Bu meslek gruplarının mensupları genellikle eğitim düzeyi olarak düşük olmaları nedeniyle geleneksel inançlara bağlı, işlerinin tamamen mevsimsel gelişmelerle ilişkili olması nedeniyle kurbandan beklentilerinin daha yüksek olması, kesmeme durumunda toplumsal sıkıntıları daha fazla hissetmeleri kurban kesme davranışındaki sıklık oranını yükseltmektedir. Bunların yanında bu meslek mensupları için kurbanlık hayvan temini, besleme ve bakımı diğer mesleklere göre daha kolaydır.
Kurban beslemek için barınak ve kesmek için yer sıkıntıları yoktur. Kurban kesme işlerini kendilerini gerçekleştirmektedirler. Bütün bu faktörler çiftçilik ve hayvancılıkla geçinenlerde kurban kesme oranını artırmaktadır.
Meslek faktörü kesilen kurban adedini de etkilemektedir. Bu farklılığı oluşturan ekonomik faktörün yanında memur ve işçilerin daha çok çekirdek aile olmaları gelmektedir. Kalabalık ailelerde adet olarak daha fazla kurban kesildiği gözlenmiştir. İşçi sayısının fazla olduğu bazı işletme ve sanayi tesislerinde işyeri sahiplerinin durumu uygun olmayan işçilerine yardım etme duygusu kurban sayısını artırmaktadır. Bazı sanayici ve işletmeciler bayramda aile fertleri için kestikleri sayı olarak fazla kurbandan bir adet evine götürüp diğerlerini işçilerine dağıtmaktadırlar.
Tablo 31: Meslek ve Kurban Adedi İlişkisi
Meslek
Her yıl genellikle ailede kesilen kurban sayısı
Toplam
1 2 3 ve
yukarısı
İşçi, memur 98 54 5 157
62,4% 34,4% 3,2% 100,0%
Esnaf, zanaatkâr, tüccar, sanayici, işletmeci ve serbest meslek
27 59 36 122
22,1% 48,4% 29,5% 100,0%
Ev hanımı 22 32 1 55
40,0% 58,2% 1,8% 100,0%
Emekli 15 35 2 52
28,8% 67,3% 3,8% 100,0%
Toplam 162 180 44 386
42,0% 46,6% 11,4% 100,0%
Chi-Square=92,154 DF=6 P=,000
Kesilen kurban adedi ile meslek arasında ilişki olduğu görülmektedir. Meslek faktörü kurban kesme davranışının sıklığında farklılıklara neden olduğu gibi kurban adedinde de farklılıklar oluşturmaktadır(X2=92,154;p<0,05).
E. Eğitim Durumu ve Kurban İle İlgili İnanç, Tutum ve Davranışlar