KURBAN KESME DAVRANIŞI VE OLUMLU DAVRANIŞ KAZANMA

Kurban kesmeye niyetlenmiş kişilerin Kurban Bayramı’ndan belli bir süre önce manevi hazırlık dönemine girdikleri gözlemlenmiştir. Halk arasındaki yaygın inanca göre kişi kurban kesimi öncesi kendini manen hazırlamalı, dinî açıdan hoş karşılanmayan ve bilhassa günah sayılan davranışları terk etmelidir. Bu inancın hangi oranlarda geçerli olduğunu, kurban kesen kişilerin davranışlarına ne kadar yansıdığını ortaya çıkarmak için sorulardan elde edilen verilerle inanç ve davranışlardaki değişim arasındaki ilişki araştırılmıştır.

Tablo 41: Kurban Öncesi ve Sonrası Davranışlarda Değişim Konusundaki Tutumlar

"Kurban kesecek kişi kesimden bir süre önce kendini manen hazırlamalı kötü davranışları terk etmeli ve bu durumu kurban sonrası devam ettirmeye çalışmalıdır."fikrine katılıyor musunuz?

N %

Kesinlikle katılıyorum. 245 60,9

Katılıyorum. 102 25,4

Kararsızım. 24 6,0

Katılmıyorum. 30 7,5

Kesinlikle katılmıyorum. 1 ,2

Toplam 402 100,0

Örneklem grubunun %60,9’u kesinlikle katıldığını, %25,4’ü katıldığını belirtmişlerdir. %7,5’i katılmadığını, %0,2’si kesinlikle katılmadığını ifade etmiştir.

Kararsızların oranı ise %6,0’dır.Genel olarak kurbana hazırlanmada katılımcıların

%86,3’ü olumlu, %7,7’si ise olumsuz tutuma sahiptir.

Tablo 42: Kurban Öncesi ve Sonrası Davranışlarda Değişim

Kurban öncesi kendinizi manevi

Kurban kesme tecrübesi yaşamamış olan katılımcılar işlem dışında tutulduğunda örneklem grubunun %80,9’u davranışlarında değişim olduğunu, %12,5’i olmadığını, %6,5’i ise kararsız olduğunu belirtmiştir.

Tablo 43: Değişim Konusunda Tutum –Davranış İlişkisi

“Kurban kesecek kişi kesimden bir süre önce kendini manen hazırlamalı, kötü davranışları terk etmeli ve bu durumu kurban sonrası sürdürmeye çalışmalıdır”

Kurban öncesi kendinizi manevi yönden hazırlayıp kurban sonrası sürdürmeye

çalışır mısınız? Toplam

Evet Hayır Kararsızım

Katılıyorum 300 15 16 331

90,6% 4,5% 4,8% 100,0%

Kararsızım 5 10 7 22

22,7% 45,5% 31,8% 100,0%

Katılmıyorum 5 23 2 30

16,7% 76,7% 6,7% 100,0%

Toplam 310 48 25 383

80,9% 12,5% 6,5% 100,0%

Chi- Square=185,77 DF=4 P=,000

Ki-Kare testi için veriler yeniden kodlanarak (recode) “ Kesinlikle katılıyorum” ve “Katılıyorum”, “Kesinlikle katılmıyorum” ve “Katılmıyorum” sütunları birleştirilmiş ve hiç kurban kesmemiş olanlar işleme alınmamıştır.

Tablo incelendiğinde kurban öncesi manevi hazırlık konusundaki tutumların davranışlarda değişikliklere neden olduğu görülmektedir. Bu tutumu benimseyenlerin davranışlarındaki değişim oranı %90,6 iken katılmayanlardaki oran %16,7’dir.

Davranışlarındaki değişiklik yaşamayanların en yüksek olduğu grup %76,7 oranında olumsuz tutuma sahip olanlardır. Tutumların davranışlarda farklılıklar oluşturduğu görülmektedir. Veriler “Kurbana hazırlanma konusundaki tutumlar ile davranışlardaki olumlu değişimler arasında ilişki vardır.”hipotezini doğrulamaktadır (X²=185,77;p<0,05).

Kurbana hazırlık kişinin kurban kesmeye karar vermesi ile başlamaktadır.

Bilinç olarak kurban ibadetine niyetlenmek davranışlara yansımaktadır. Karar sonrası kişi davranışlarını gözden geçirerek bazı olumsuz davranışlarını terk etmeye başlamaktadır. Kişi kendisini değerlendirerek rahatsız olduğu davranışlarının kurban ibadeti ile uyuşmadığını gördüğünde davranışlarını terk etme yoluna gitmektedir. Kötü davranışların yerine daha iyi davranışlar ikame edilmektedir. Bu değişim yalnızca kötü davranışları terk olarak gerçekleşmemektedir. Eğer dinî ibadetlerini düzenli olarak yerine getiriyorsa ibadetlerine daha dikkat etmekte ve nafile ibadetlere başlamaktadır.

Kurbana hazırlık aşamasında birçok kimsenin Anadolu’nun farklı yörelerinde olduğu gibi oruç tuttuğu gözlemlenmiştir.⁸⁸ Kurbana oruçla hazırlanmak genellikle üç gün önceden başlamaktadır. Bazı kimseler iftarlarını kurban kesimi sonrası kurban etiyle yapmaktadırlar.

Bu konuda tespit ettiklerimiz arasında bir diğer olumlu değişim kurban parasını helalinden kazanma anlayışıdır. Kültürümüzde helal kazanç önemlidir fakat kurbanlık hayvan için harcanacak paranın temininde hassasiyet gözlemlenmiştir. Bir başka önemli değişim dil ve ağız bölgesinde gerçekleşen yeme-içme ve konuşma davranışlarında görülmektedir. Bu dönemde insanlar yalan, dedikodu, gıybet, küfür gibi dil ile yapılan olumsuz davranışlardan kaçınmaktadırlar. Alkol alanların büyük çoğunluğu kurbandan belli bir süre önce bu davranışı terk etmektedirler. Alkollü içecek

88 Erginer, a.g.e. , s.160; Atik, a.g.t. , s. 65.

satıldığı ve içildiği yerlerin işletmecileriyle yapılan görüşmelerde bu oranın önemli miktarda azaldığı bilgisi alınmıştır. İşletmecilere göre bu süre kurbandan on, on beş gün önce başlamaktadır. Bayram haftasında en üst düzeye çıkmakta daha sonra giderek etkisini kaybetmektedir. Görüşlerini aldığımız alkollü işletmelerin sahiplerinden bazıları kurban haftası alkol satmadıklarını belirtmişlerdir. Alkol kullandığını belirten bazı kimseler evlerinde kurban eti bitmeden alkol almadıklarını ifade etmişlerdir. Halk arasındaki yaygın inanca göre kurbandan kırk gün önce alkol alınmamalıdır.

Atasözlerimizde de bu durum “Kurban eti ile arak içilmez”⁸⁹ şeklinde vurgulanmaktadır. Alkol almaya devam eden bazı kimselerin kurban etinden yemediklerini belirtmeleri toplumda bu konudaki hassasiyeti göstermektedir. Ekonomik durumu uygun olan alkol bağımlıları genellikle kurbanlarını bağışlayarak aile fertlerinin sıkıntı yaşamaması için kasaplara evlerine teslim edilmek üzere küçükbaş hayvan siparişinde bulunmaktadır. Kasaplardan alınan bilgilere göre bu hayvanlar kesilmiş, fakat etleri işlenmemiş, bir iki parçaya bölünmüş olarak teslim edilmekte ve kurban olmadığı çevreye hissettirilmemektedir. Bu şekilde yaşanması muhtemel bazı sıkıntıların önüne geçilmektedir.

Kurban öncesi manevi olarak hazırlanıp, kurban sonrası sürdürmeye çalışmanın daha çok ağız bölgesinde toplanmasının kurban etiyle ilişkili olduğu söylenebilir. Günlük hayatında dinî pratiklere önem vermediğini belirten bir öğretmenle yapılan mülakatta aktardıkları konuya ışık tutabilir: “Kurban öncesi ve sonrası bir süre alkol almam Küfretmem. Kötü sözler söylemem. Kırıcı sözlerden kaçınırım. Çünkü kurban eti yemek için ağzın manen temizlenmesi gerektiğine inanıyorum. Hatta tüm vücudun ve ruhsal yapının…” Aynı durumun alkollü içecekler için de geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Toplumumuzda kurban olma vasfına sahip hayvanlar kurban için tahsis edildikten sonra kutsallaştırılmaktadır. Artık o normal bir hayvan değildir. Ona karşı daha merhametli ve hoşgörülü davranılmaktadır. Kurban sonrası ise bu kutsallık kanına,

89 Türk Atasözleri ve Deyimleri, haz. Millî Kütüphane Genel Müdürlüğü, c.II. , M.E. Basımevi İstanbul,1971,s.278.

etine ve kemiklerine geçmektedir. Kurban eti sıradan bir et değildir. Onu yiyecek kişinin kendisini hazırlaması gerekmektedir.

Kurban kesme davranışına bağlı olumlu değişimler toplumsal hayatta da yaşanmaktadır. Kurbanın toplum asayişine yansıması konusunda görüştüğümüz yetkililer bayram öncesi alkol kaynaklı suçların ve trafik kazalarının azaldığını, darp, cinayet gibi suçların bayram süresince görülmediğini fakat şehirlerarası yollardaki trafikte bayram süresince sıkıntılar yaşandığını belirtmişlerdir.

İnsan psikolojisini olumlu yönde etkileyen evlerdeki kurban hazırlıkları maddi, kurban öncesi teşrik tekbirleri, oruç, kötü davranışlardan uzaklaşma çabası, kurban kesimi sonrası kılınan şükür namazı, kurban etinden komşulara ve muhtaçlara dağıtılması manevi değişim gayretleri olarak görülebilir. İnsanların kaynaşması, küslerin barışması kurbanın toplumsal hayattaki olumlu davranışlara ortam hazırlamakta ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Bütün bunlar bireysel ve sosyal hayata yansımaktadır. Bayram öncesi başlayıp kurban sonrası devam eden bireysel ve sosyal hayatımızdaki değişimlerin merkezinde kurban ibadeti bulunmaktadır. Bu dönemde bireylerin kendilerini manevi olarak hazırlama, olumsuz davranışlardan uzaklaşma gayretleri toplumsal hayatta normal zamanlarda özlenen fakat yaşanamayanları yaşama fırsatı vermektedir. Arzulanan fakat gerçekleştirilemeyen davranışların kurban ibadeti ile gerçekleşmesi bu ibadetin fert ve cemiyet hayatında ne kadar önemli değişimlere kaynaklık ettiğini göstermektedir.