Eski İran’da içki(haoma),hayvan ve ateş kurbanı görülür.142Hoama bitkisinin özsuyundan elde edilen içki, kurban kesilecek yere rahipler tarafından serpilir ve ayine katılanlara ikram edilirdi. İran kültüründe önemli bir yere sahip olan ateşle kurban ilişkilendirilmiş olup, kurban kesilecek yere ateş yakılırdı. Birçok kültürde olduğu gibi kurbanlık hayvan olarak öküz veya boğa tercih edilirdi. Orta Asya topluluklarında görülen hayvanın kanını akıtmama âdeti İran’da da vardı. Bu sebeple bıçakla kesme yerine sopayla hayvanı döverek öldürürlerdi. Zerdüşt içki ve hayvan kurbanını yasaklayınca kurban uygulamaları azalmış fakat onun ölümü sonrası tekrar eski haline dönmüştür.143
Hindular kurban kesmezlerse ölülerin aç kalacağına inanırlardı.144Hinduizmde hayvan, insan ve içki kurbanı görülür. Hayvan kurbanının en önemlisi attır. Saf kan at kurban için ayrıldıktan sonra bir yıl serbestçe dolaşır. Daha sonra törenler sonrası boğularak öldürülür. Cenaze kurbanının en yaygın olduğu dinlerden birisi Hinduizmdir.
141 Cilacı,“a.g.m.”, s.227.
142 Güç, Çeşitli Dinlerde ve İslam’da Kurban, s.75.
143 Bkz. Güç, a.g.e., s.74–82;Bkz. Edwards, “Sacrifice”(Iranian) ERE, ed. James Hastings, T&T Clark, IX, Edinburgh,1994, s.18–21.
144 Kahraman, a.g.e. , s.90.
Ölen erkeğin ardından eş veya eşler kocalarına refakat etmeleri için diri olarak ateşe atılarak yakılırlardı.145
Hinduzmdeki tanrı tasavvuru antropomorfik olup, tanrı Yama’nın kurban törenine soma içmeye geldiğine inanırlar, kurbana ve çevresine soma serperler.
Hinduizmde süt, hububat, meyve gibi takdimeler kansız kurban olarak uygulanır, tamamı veya bir kısmı ateşe atılır veya otların üzerine serilir, katılanlara sunulurdu.
Hintlilerdeki at tercihi eski Türklerdeki at kurbanıyla, kurbanın bir parçasının ateşe atılması İran kültürüyle benzerlik göstermektedir. Hinduizmdeki kurban uygulamalarında tanrılara hediye sunmak, günahları affettirmek, komünyon yemeği yiyerek tanrıyla bütünleşmek gibi amaçlar güdülmektedir.146
Budizm’de “ahimsa” prensibince hiçbir canlıya zarar verilmemelidir. Tenasüh inancı gereği kesilen hayvan sonraki hayatta insan olabilirdi.147 Bunun yerine ruhani kurban gelişmiştir. Doğru kurban kişinin kendini dine adamasıdır. Budistler dinin bu şekilde ayakta kalacağına inanırlar.148 “Sangha”(bekâr rahipler teşkilatı) katı kurallara sahiptir. Teşkilat üyeleri evlenmez, katı bir riyazet hayatı yaşarlar.149Budizmdeki kurbanın fedakârlık, adama ve riyazet temeline oturduğu görülmektedir.
Çin’de kurbanlar ata ruhları ve tanrılara sunulur. En basit kurban ataların resimleri önünde günlük buhur yakmaktır. Ölenlerin doğum ve ölüm yıldönümlerinde çeşitli takdimeler sunulurdu. Ev hayvanları, yaşlı ve güçten düşmüş atlar kanlı kurbanı, hububat, çeşitli yiyecekler, mayalanmış içki ve ipek kansız takdimeleri oluşturmaktadır.
Kurbanlar ilkbahar ve sonbaharda sunulurdu. Bunun yanında güneş tutulması, sel, salgın hastalık, kuraklık gibi zamanlarda da kurban uygulamaları görülürdü.
Kurbanın amacı tanrılardan korunma ve lütuflarını kazanmaktı. Çin’de insan kurbanı Konfüçyüs’le birlikte sona ermiş bunun yerini tahıl sapından yapılmış heykeller
145Tümer, Günay- Küçük, Abdurrahman, Dinler Tarihi, s.95.
146 Bkz.Keith, A.Berrieadale, The Religion and Philosophy of The Veda and Upanıshads, Delhi, 1989, s.257–275.
147 Tümer-Küçük, a.g.e. ,s.196.
148 Davids, C. A.F.Ryhs,”Sacrifice”(Budist), ERE, c.XI, s.8.
149 Geniş bilgi için bkz. Tümer-Küçük, a.g.e. , s.159–201.
almıştır. Çin kültüründe kurban korunma ve tanrıların beğenisini kazanarak daha çok bolluk ve berekete kavuşma amacına dönük şölen yönü olan uygulamalar olarak dikkat çekmektedir.
Japon kültüründeki kurban uygulamaları Çin’deki uygulamalara benzerlik arz eder. Kurbanın amacı korunma ve tanrılardan beklentilerinin gerçekleşmesi için yardım beklentisidir. Şintoizm’de takdimeler tapınmadan ziyade tanrılarla pazarlığa dönüktür.
Çoğunlukla tanrıları yatıştırma, onların teveccühünü kazanma gelecekte onlardan iyi şeyler beklemek amacıyla takdimeler sunulur.
Takdimeler tanrılara ve ata ruhlarına sunulurdu. Gıda takdimeleri daha çok pirinç ve pirinçten yapılan yemekler ve içkilerdi.150 Hayvan kurbanı olmasına rağmen uygulaması bugün yoktur. Yiyecek takdimeleri oldukça geniştir. Tuzdan sebzeye, balıktan yaban tavşanına kadar yedikleri her şeyden takdime yapmışlardır. Tanrı tasavvurunun antropomorfik olması nedeniyle eski Japonlar giyisi ve mesken takdimeleri sunarlardı. Tanrıların dinlenmesi için evlerinde köşe hazırlarlardı.151Japon tarihinde nadiren gönüllü insan kurbanları görülür. Ayrıca mabetlerde köleler kurban olarak sunulmuş olup,152 bu uygulama zamanla kaybolmuştur.
Tüm kurban çeşitlerinin görüldüğü Afrika’da ise hayat tarzı kurban uygulamasını etkilemiştir. Bir Afrika toplumu olan Nuer’lerde hayatın birçok bölümünde kurban uygulaması görülür. İlk doğum ve ikiz doğum sonrası, hastalık anında, evlilik ve cenaze törenlerinde günah işleme sonrası, savaş öncesi, balık avlama öncesi durumlarda kurban uygulaması görülür.153Toplu yemekler vasıtasıyla tanrı ile daha güçlü bağlar kurulacağı inancı Afrika’da toplu yemek takdimesini oldukça yaygınlaştırmıştır. Tanrılara teşekkür ve hediye takdimeleri sunarak, onların gönüllerini alacaklarına ve böylece daha çok nimetlere kavuşacaklarına inanırlar. Felaket zamanlarında tanrıların gazabını dindirmek için, yardıma ihtiyaç duyduklarında da adak
150 Sarıkçıoğlu, a.g.e. ,s.202.
151 Güç, a.g.e. ,s.105–109.
152 Revon, M,”Sacrifice(Japanese)”, ERE, XI, ed. James Hastings, T&T Clark, Edinburgh, 1994, s.21–24.
153 Pritchard, E. E. Evans, Nuer Religion, Oxford University Press, New York, 1956,s.197.
kurbanı sunarlar. Kurbanın kötülükleri önlediğine inandıkları için kötülük gerçekleşmeden kurban keserler. Hasta insan yerine veya uzun süre doğum sancısı çeken kadın yerine hayvan kurban edilir ve istenmeyen durumun hayvana geçtiğine inanılır. Farklı uygulamaları olmasına rağmen, bedel kurbanı için genellikle kümes hayvanları tercih edilir.154
Sabiilikte ise kurban ayrı bir ibadet olmaktan çok ayin yemeklerinin parçası gibi düşünülmüştür. Kurban hayvanı olarak koç ve güvercin sunarlar. Koyun kurbanına dişi olmasından dolayı izin verilmez. Güvercinde cinsiyet önemli değildir.155Kurban törenini din adamları icra eder. Sabiilerde kurban ve kurbancı özdeşleştirilir. Kurban hayvanı ayin yemeğini tertip eden kişiyi, hayvanın ölümü kişinin ölümünü, hayvanın ölü cesedi kişinin bedenini temsil eder.156