Maliye Bakanına Bağlı, Merkezi Vergi Denetim Yetkisi

Maliye Bakanlığı merkez teşkilatında denetim yetkisi, danışma ve denetim birimleri arasında sayılan, doğrudan Maliye Bakanına bağlı olarak görev yapan Teftiş Kurulu ile Hesap Uzmanları Kuruludur.

a. Teftiş Kurulu Başkanlığı

Maliye Müfettişleri “Teftiş Kurulu Başkanlığı” şeklinde örgütlenmişlerdir.

Maliye Bakanlığının denetim ve danışma birimleri arasında sayılan Maliye Teftiş Kurulu 1879 yılında oluşturulmuş olup, bugünkü anlamda 1928 Bütçe Kanunu ile kurulmuştur³⁵⁹.

Teftiş Kurulu Başkanlığı Osmanlı devleti zamanında kurulduğundan Cumhuriyete intikal eden köklü bir yapısı vardır. Bu kurul mensupları Ankara, İstanbul ve İzmir illerinde yerleşik olarak, Bakana bağlı bir statüde tüm ülke içersinde vergi incelemesi, teftiş ve soruşturma yetkilerine sahip olarak çalışmaktadırlar. Maliye

358 Vergi Denetmenleri Derneği Genel Merkezi 1975, s.13.

359 ŞEKER, s.95.

Bakanlığının tüm birimlerinde (Gelir İdaresi Başkanlığı, Milli Emlak Genel Müdürlüğü, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Muhasebat Genel Müdürlüğü gibi) teftiş ve soruşturma yetkisine haiz olduklarından vergi incelemesi fiilen asli görevleri olmaktan çıkmıştır. Vergi inceleme istatistiklerindeki düşük inceleme oranları da bunu ortaya koymaktadır.

Maliye Teftiş Kurulunda; bir Teftiş Kurulu Başkanının yanında Maliye Başmüfettişi, Maliye Müfettişi ve Maliye Müfettiş yardımcıları bulunmaktadır. Bunların yetki ve sorumlulukları ile çalışma esasları tüzükle düzenlenir³⁶⁰. Doğrudan Maliye Bakanının emrinde, Bakan onayı ve Bakan adına görevlerini yerine getirmektedir.

Maliye Teftiş kurulunun görev ve yetkileri 178 Sayılı KHK’nin 20. maddesinde sayılmıştır³⁶¹.

b. Hesap Uzmanları Kurulu

Türkiye’de modern vergi sistemine geçilmeden önce vergi denetimi ve vergi idaresinde iç denetimi sadece, kuruluşu Osmanlı dönemine kadar dayanan, Teftiş Kurulu tarafından yürütülmekteydi. Zamanla yeni kurumların oluşması ve özellikle Maliye Bakanlığı taşra teşkilatının bütün ülke çapında giderek büyümesi ve Maliye Müfettişlerin sayısal yetersizliği nedeniyle Teftiş Kurulu, asli görevi olan Bakanlığın iç denetimine yetişememeye başlamış, yetkisi bulunmasına rağmen vergi denetimine de yeterli zaman ayıramaz hale gelmiştir. Modern vergi sistemine geçişin alt yapısının oluşturulmaya başlandığı 1940’ların ikinci yarısında yeni sistemin uygulamasında aktif ve etkin rol almak üzere, uzmanlaşmayı esas alan, temel görevi vergi denetimi olan yeni bir kurumun kurulması gerekmiştir.

İşte bu amaçla, ülke çapında vergi denetiminin yeni bir açıdan ele alınıp organize edilmesini sağlamak üzere 28 Mart 1945 Tarih ve 4709 Sayılı Kanunla Maliye Bakanına bağlı Hesap Uzmanları Kurulu kurulmuştur. Liyakat ve kariyer sistemine önem

360 SABAN, Vergi Hukuku, 1.Basım, s.123.

361 178 Sayılı KHK madde 20/1-2; “Maliye Teftiş Kurulu, bir Başkan ile Maliye Başmüfettişi, Maliye Müfettişi ve Maliye Müfettiş Yardımcılarından oluşur ve Bakanın emri veya onayı üzerine, Bakan adına aşağıdaki görevleri yapar.(a) Genel, katma ve özel bütçeli dairelerle fonlar, döner sermayeli kuruluşlar, kuruluş ve statüsü ne olursa olsun sermayesinin en az yarısı Devlete ait olan kuruluşlar ve bu daire ve kuruluşların birlikte veya ayrı ayrı sermayelerinin en az yarısına iştiraki olan kuruluşları teftiş etmek,(b) İmtiyazlı şirketlerle sermayesinde (a) bendinde yer alan kuruluşların iştiraki bulunan kuruluşları, yetkili makamların isteği ve Maliye Bakanının izni ile teftiş etmek,(c) Dernek vakıf ve sendikaları mali yönden teftiş etmek,(d) Çeşitli kanun, tüzük, yönetmelik ve kararların Maliye Bakanına ve Maliye Müfettişlerine tanıdığı teftiş ve inceleme yetkilerini kullanmak,

(a) bendinde sayılan daire, kuruluş, fon ve ortaklıklar hakkında kendi kanunlarında özel denetim hükümleri öngörülmüş olması, Maliye Müfettişlerinin teftiş ve inceleme yetkilerini kısıtlamaz….”

verilen Hesap Uzmanları Kuruluna üç aşamalı yarışma sınavıyla özenle nitelikli eleman seçilmekte ve bu elemanlara üç yıl süreli teorik ve uygulamalı yüksek lisans düzeyinde eğitim verilmektedir. Vergi mevzuatı ve vergi denetimi alanında verdiği uğraşlarla, edindiği bilgi birikimi ve deneyimiyle vergi idaresinin ayrıcalıklı bir kurumu kimliğine kavuşan Hesap Uzmanları Kurulu, ülkemizde vergi sistem ve tekniği, işletme denetimi ve vergi incelemesi³⁶², muhasebe, bilanço ve mali tablolar konusundaki gelişmelere öncülük etmektedir³⁶³.

1945 yılında kurulan Hesap Uzmanları, “Hesap Uzmanları Kurulu” şeklinde örgütlenmiş olup Ankara, İstanbul ve İzmir illerinde yerleşik olarak, Bakana bağlı bir şekilde tüm Türkiye’de vergi incelemesi yapmakla görevlidirler. Teftiş ve soruşturma (iç denetim) yetkileri ise bulunmamaktadır. Bu nedenle sadece vergi incelemesinde uzmanlaşmışlardır. Sayıları az olmakla birlikte, nitelikleri, teftiş ve soruşturma görevleri olmaması ve uygun gördükleri iş ve sektörleri (diğer gruplara göre) seçme imkanları olduğundan yüksek matrah ve vergi farkları bulabilmektedirler.

Diğer taraftan Hesap Uzmanları Kurulu, büyük ölçekli işletmelerde ihtisas vergi incelemesi yapmak üzere, yoğun ve uzun süreli özel eğitime tabi tutup yetiştirdiği sınırlı sayıda Hesap Uzmanını, maddi ve manevi motivasyon eksiklikleri nedeniyle bünyesinde muhafaza etmekte güçlüklerle karşılaşmaktadır. Ayrıca, orta ve küçük ölçekli firmalarla diğer mükelleflere yönelik vergi incelenmelerinde ciddi aksaklıklar ortaya çıkmıştır. Bu nedenlerle, merkezde genel müdürlükler bünyesinde kontrolörlükler, taşrada defterdarlıklar bünyesinde ise ilgili genel müdürlüklerin denetim birimleri olarak kontrol memurlukları (yeni adıyla denetmenlikler) oluşturulmak suretiyle iç ve kamusal dış denetim alanlarında ortaya çıkan boşluk doldurulmaya çalışılmıştır. Ancak, denetim birimlerinin örgütlenmesindeki yapısal bozukluklar ve aralarındaki koordinasyonsuzluk, istenilen sonucun elde edilmesini engellemiştir. Son olarak 5345 Sayılı yasa düzenlemesi de bu yapısal bozukluk ve koordinasyonsuzluğu ortadan kaldırmaya çare olmamıştır.

Hesap Uzmanları Kurulunun görevleri 178 Sayılı KHK’nin 21. maddesinde düzenlenmiştir³⁶⁴. Kurul denetçileri, başta vergi kaçakçılığı olmak üzere, kara para, kayıt

362 Hesap Uzmanları Kurulu son beş yılda 322’si kabul raporu olmak üzere 14.800 vergi inceleme raporu düzenlemiş, 6.5 katrilyonluk matrah incelemiş ve bu incelemeler sonucunda incelenen matrahın

%207’si oranında 13.4 katrilyon TL tutarında matrah farkı saptanmıştır. Bu sonuçlara incelemelerde bulunan vergi farkları dahil değildir. Örneğin bunlara ek olarak 2001 yılında 65.7 katrilyon TL tutarında vergi farkı tespit edilmiştir. ASLAN, Abdullah, “Vergi Denetim Sistemi ve Hesap Uzmanları Kurulu”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı:250, Haziran 2002, s.5.

363 ASLAN, s.4.

364 178 Sayılı KHK madde 21; “Maliye Bakanına bağlı Hesap Uzmanları Kurulunun görevleri şunlardır: a) 4709 sayılı Hesap Uzmanları Kurulu kurulmasına Dair Kanunun Hesap Uzmanları Kuruluna verdiği görevleri yapmak, yetkilerini kullanmak, b) Kurulun görev ve yetki alanına giren

dışı ekonomi bağlantıları ve bunlara benzer birçok incelemeleri etkin bir şekilde yürütmüş ve başarıyla sonuçlandırmıştır.

Kurulun çalışma konumuz açısından en önemli görevi, vergi kanunları gereğince mükelleflerin hesaplarını incelemektir. Kurul ihtisas sahibi olduğu bu görevini büyük işletme esasına göre Türkiye çapında gerçekleştirmektedir. Görevi yalnızca vergi incelemeleri ile sınırlı değil, kamunun ihtiyaç duyduğu ihtisasa dayalı kambiyo, teşvik, kara para gibi tüm incelemeleri yürütmektedir.