AMERİKAN HUKUKU

II. AMERİKAN HUKUKU

Denetim ne kadar etkin ise kayıt dışılık ve dolayısıyla vergiden kaçınma eğilimi o kadar azdır. Vergi denetimi yasalara uymayanlar açısından ciddi bir risk haline gelmedikçe vergi kayıplarının önüne geçebilmek de mümkün değildir¹⁰⁶. Bu konuda kayıt dışılığın ve vergi kaçakçılığı boyutlarının çok düşük olduğu ABD’nde; vergi kaçırmanın nimetinin küçüklüğüne karşın, yakalanmanın külfetinin çok büyük olduğu görülmektedir. Vergi cezalarının tam olarak ve yaygın bir şekilde uygulanması mükelleflerin hemen tamamının gelirlerini eksiksiz ve doğru beyan etmelerine etkili olmaktadır¹⁰⁷. ABD’nde vergi yasalarına gösterilen gönüllü vergi verme düzeyine bakıldığında, yasal faaliyetlerden doğan vergi borcunun yaklaşık %85’inin gönüllü olarak beyan edilmesi ve ödenmesi ile dünyadaki en yüksek istek düzeylerinden birini oluşturduğuna inanılmaktadır¹⁰⁸. Bunda ise bu ülkede vergi kaçırmanın topluma karşı

104 DOĞAN/KAPUSUZOĞLU, s.22.

105 DOĞAN/KAPUSUZOĞLU, s.22.

106 AYDEMİR, Şinasi, Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi, Maliye Hesap Uzmanları Derneği Yayını, İstanbul 1995, s.223.

107 TUNÇ, Ömer, “ABD’nde Vergi İncelemesi”, Maliye Yazıları, Sayı:17-18, Mart-Haziran 1989, s.62.

108 AK, Bülent, “Maliye Bakanlığı Denetim Elemanlarının Performansı”, Vergi Dünyası, Yıl 12, Sayı:200, Nisan 1998, s.62.

işlenmiş bir suç olarak değerlendirilmesinin ve cezaların etkili uygulamasının rolü bulunmaktadır¹⁰⁹.

Gelirler kontrolörleri, gerçek kişilerin karmaşık nitelikteki beyannameleri ile şirketler, ortaklıklar, işveren beyannamelerini ve tüketim vergisi beyannamelerini incelemektedirler¹¹⁰. İncelemeleri sırasında vergi kaçakçılığı ve suç teşkil eden hileli işleri saptarlarsa incelemeyi durdurup istihbarat servisini uyarmaktadırlar. Bunun yanında işyeri ve konutlarda arama yapabilen, bulunan belgelere el koyabilen, gerektiğinde yükümlüleri tutuklama yetkisine sahip olan, yükümlülerle ilişkili üçüncü kişilerden bilgi isteyebilen, diğer bulunan kanıtlayıcı belgelere inerek ve gerektiğinde işyeri inceleme elemanları ile birlikte çalışabilen “kaçakçılık servisi inceleme ve soruşturma elemanları”

vardır¹¹¹.

Vergi denetim elemanları, gerçek kişilerin beyannamelerini IRS’nin yerel vergi dairesinde mükellefle yüz yüze görüşerek incelemekte olup, az muhasebe bilgisi gerektiren gerektiren kira gelirleri gibi basit vergilendirme konuları üzerinde inceleme yapmaktadırlar¹¹². Revizyon niteliğinde, defter ve belgelere bakılmadan yapılan çalışmaları “büro inceleme elemanları” yürütmekte olup bunlar, mükellefin giderleri, bağışlarla ilgili indirimleri ve çok basit vergi meselelerini incelemektedirler¹¹³.

ABD’nde mevcut beyanname kabul ve işleme sistemine göre, beyannameler posta yoluyla alınmakta, tasnife tabi tutularak kodlanmakta ve bilgisayara işlenmektedir.

Bilgisayarlarda da beyannameler kontrol edilip elektronik ortamda Ulusal Bilgisayar Hesap Merkezine(National Computing Center) gönderilmekte ve vergi iadeleri yine posta yoluyla mükelleflere gönderilmektedir¹¹⁴.

ABD’nde vergi denetimi posta yoluyla, görüşme yoluyla dairede veya yükümlünün işyerinde yapılmaktadır.

Daire Denetimi(Office Audit); bölge idarecisinin ofis temsilcisi tarafından IRS’nin ofisinde ya da yazışma yoluyla yapılmaktadır. Mükellef haklarının, itiraz yollarının ve problemin anlatıldığı bir mektupla dairede denetim başlamaktadır. Bu mektup üzerine mükellef ya inceleme elemanı ile görüşmekte ya da gerekli bilgileri posta

109 KOBAN, Emine, Türkiye’de Kayıtdışı Ekonomi Sorunu Ve Önlenmesinde Vergi Denetiminin Rolü, Uludağ Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt:16 Sayı:3,Ekim 1998, http://iktisat.uludag.edu.tr/dergi/3/koban/koban2.html, s.3.

110 ABD İç Gelir İdaresi(IRS) İncelemesi, s.20.

111 ŞEKER, s.87.

112 ABD İç Gelir İdaresi(IRS) İncelemesi, s.20.

113 ABD İç Gelir İdaresi(IRS) İncelemesi, s.20.

114 YAYMAN, s.65.

yoluyla inceleme elemanına göndermektedir¹¹⁵.

İşyerinde Denetim(Field Audit): genellikle ticari ve zirai kazanç sahiplerinden kurum beyannameleri ile profesyonel işlerle uğraşan mükelleflerin beyannameleri için yapılır. Yükümlünü defter ve belgelerini incelemek, yaşam biçimini gözden geçirmek için bir süre yükümlüye yakın olarak işyerinde çalışılır¹¹⁶. İşyerinde veya dairede yapılan incelemelerde, inceleme elemanı delil bulabilmek için bütün defter, kayıt ve belgelere cebren bakabilme konusunda yetkilidir¹¹⁷.

IRS vergi denetimi yaparken beyanname seçiminde matematiksel formüller kullanır. Hata içeren ve önemli ölçüde vergi kaybı içeren beyannameler seçilir¹¹⁸. Vergi denetim elemanı mükellefle ilk görüşmesinde yaptığı incelemenin mahiyetini ve mükellefin haklarını bildirmektedir. Mükellefin talebi halinde IRS görevlisi vergi miktarının tespit ve tahsilatıyla ilgili olarak aralarında yapılan görüşmenin ses kaydının yapılmasına izin verebilir¹¹⁹.

ABD’nde vergi incelemesi, mükellefin vergisel yükümlülüklerini doğru olarak yerine getirip getirmediklerini belirlenmesi için, federal vergilere ilişkin olarak verilen her türlü beyannamelerin seçimi ve incelenmesini kapsayacak ülke düzeyinde bir denetim programı ile yürütülmektedir. Vergi İncelemesi; beyannamelerin bilgisayar tarafından ön kontrolü, vergi incelemesine alınacak beyannamelerin seçimi, vergi incelemesine alınacak muhtemel beyannamelerin inceleme elemanlarınca gözden geçirilmesi şeklinde üç aşamada yapılmaktadır¹²⁰.

İlk aşamada; posta ile gönderilen beyannameler imza eksiği, eklenmesi gereken formların eksikliği gibi hususlarda önincelemeye tabi tutulur, eksikler mükellefe bildirilip tamamlanması istenir. Ardından verilen beyannamelerden hangilerinin incelemeye tabi olacağı matematiksel formüllerle, hata çıkma olasılığı yüksek beyannameler belirlenir.

Öncelikle beyannameler bilgisayar ile matematiksel hatalar yönünden denetlenir.

Mükellef borçlu çıkarsa ödemesi istenir, fazla tahsilat varsa iade edilir ya da mahsup edilir. İkinci aşamada; indirilmesi mümkün olmayan indirim kalemleri incelenir. Bu inceleme özel olarak yazılmış programlarla yapılır¹²¹. Vergi denetim servislerince

115 AKDOĞAN, s.44.

116 ŞEKER, s.156.

117 AKDOĞAN, s.44-45.

118 SAYIN, Mahmut, “Amerika Birleşik Devletlerinde Vergi İdaresi ve Denetim Usulleri”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:95, Ağustos 1996, s.9.

119 YAYMAN, s.63.

120 YAYMAN, s.64-66.

121 İzin verilmeyen indirimler programı(Unallowable Items Program) adı verilen bu program ile beyan edilen gelirlerin karşıt incelemesi yapılarak beyan dışı bırakılan gelir saptanır. Beyannamelerin

incelemeye alınacak olanların belirlenmesinde tesadüfü seçim, özel hedef seçimi ve ayrımcı fonksiyon sistemi kullanılmaktadır¹²².

incelemeye alınmasında kullanılan programlardan biri de; sorgulanabilir indirimler programıdır. Bu programla beyannamenin tamamı veya belli beyan unsurları ayrıntılı incelemeye alınır.

122 ÇAĞLAYAN, Toper, “ABD’nde Vergi Beyannamelerinin Kontrolünde ve Vergi İncelemesine Alınacakların Seçiminde Bilgisayar Kullanımı, Vergi İncelemesine Alınma Süreci ve Vergi İncelemesi Sonuçları”, Maliye Dergisi, Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Yayını, Sayı:75, Mayıs-Haziran 1985, s.8.

İKİNCİ BÖLÜM