Mahalle Algıları: Yıldızbağları Mahallesini Farklı Kılan Hususular

Mahalle kavramı değişik açılardan ifade edilebilecek bir kavramdır. Bu nedenle her disiplin, farklı değişkenlere göre mahalleyi değişik bir şekilde tarif edebilir. Ayrıca mahallenin hangi amaca yönelik ifade edileceği de “mahalle” tanımlarında önem arz etmektedir. Örneğin, kentsel planlama, idari ve yönetsel sınıflandırma, sağlık bilimlerine yöre mekânsal ayrım ve nostaljik olarak özel bir mekanı hikayelendirme amacıyla mahalle tanımları yapılabilir.95

Mahalle, “bir yere inmek, konmak, yerleşmek” anlamına gelen Arapça “hall” kökünden türetilmiş bir mekan ismidir. Türkçe ’de kelimeye kaynaklık eden mahal sözcüğü; yer, yöre, mevzi anlamıma gelmektedir.96

Bir mekan ismi olarak “mahalle” sürekli veya geçici ikamet etmek için kurulan küçük yerleşim birimlerini ifade etmek için ayrıca kullanılmaktadır.97

Yine mahalle bir kentin veya kasabanın en küçük fiziksel

95_{Gürsakal, Necmi: Bursa’nın Tarihi Mahalleleri II, Hocataşkın, Kurtoğlu, Meydancık, Namazgah,} Yeşil, Editör: Prof. Dr. Neslihan Dostoğlu , Prof. Dr. Necmi Gürsakal , Aziz Elbas, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Bursa, 2011, s. 4-5.

96

Türkçe Sözlük,s. 1484. 97

Yel, A. M. ve Küçükaşçı M. S: “Mahalle”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 27, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003, Ankara, s. 323.

parçasını; sosyal olarak bir yerde oturan ve aralarında örgütsel ilişkiler bulunan bir topluluğu anlatmak amacıyla kullanılır.98

Çalışma kentleşme sürecinde Elazığ Yıldızbağları Mahallesinde meydana gelen sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal dönüşümlerini irdeleyeceği için, mahalle kavramının sosyolojik anlamına yoğunlaşacaktır. Mekân olgusu fiziksel gerçekliğinden öte, bireylerin ona yükledikleri anlam ve değerlerler99

bakımından ele almak ve mekanın bireyin sosyalleşmesinde ve bireyin sosyal kimliğinin oluşmasında önemli bir değişken olarak değerlendirmek gerekir. Bu anlamda, mahalleri sadece belirli bir yığınının kümelendiği fiziki ve idari olarak mekanlar kabul etmek, sosyal ve kültürel öğelerin ihmal edilmesine neden olacaktır. Tüm bunların ışığında, sosyolojik olarak mahalle, bireylerin mekan olarak fiziki ve idari anlamların ötesinde manalar yüklediği, bireyin sosyalleşmesinde ve sosyal kimliklerinde önemli bir rolü olan, dışarıdan homojen sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi özeliklere sahip görünmesine karşın; içeride heterojen ayrıntılar barındıran, kenti oluşturan toplumsal kesitler olarak tanımlanabilir.

Bu bağlamda, Yıldızbağları Mahallesin, mahalle algılarının tahlili için, mahalle sakinlerinin “mahalle” tanımları, kendi mahallerini farklı kılan hususları, mahallenin bir mekan olarak farklı anlamlar taşıyıp taşımadığı, bireylerin mahalle kimlikleri ile ilgili sorular sorulmuştur.

Mahalle sakinlerinin Yıldızbağları mahallesini kentin diğer mahallerinden farklı kılan öğeler katılımcılara sorulmuştur. Katılımcılar kendi mahallelerini birçok yönden diğer mahallelerden farklı görmektedirler. Bu farklılıklarının ana eksenini mahallenin sahip olduğu homojen toplumsal yapısı oluşturmaktadır. Mahalle daha önce belirtildiği üzere Ovacık ve Hozat’ın köylerinden göç eden ailelerden oluşmuştur. Göç edenlerin, kentin kuzey tarafında konumlanması, mahallede kırsal

98

Şahin, Musa, Işık, Esra: Osmanlı’dan Cumhuriyete Mahalle Yönetimi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30. Sayı, s. 221-230, Kütahya, 2011, s. 222.

99 _{Kalaycıoğlu, Sibel, Duduhacıoğlu, Başak, Karaçalı, Halil, Beyaz, Dilek: Mekanda Değişimin}

Algılanması: Ankara Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşümü, VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Ekim 2009, “Toplumsal Dönüşümler ve Sosyolojik Yaklaşımlar”, Adnan Menderes Üniversitesi, 2009, Aydın, s. 900.

toplumsal bazı özelliklerin hâlâ devam etmesine neden olmuştur. Bu özelliklerin başında sosyal dayanışma gelmektedir. Bu nedenle katılımcılar, mahalleyi farklı kılan unsurlar ile ilgili soruyu genellikle sosyal dayanışma olarak cevaplamışlardır. Sosyal dayanışma, özellikle hastalık, yoksulluk, ölüm gibi durumlarda birbirine destek vermek olarak anlaşılmaktadır. Kentleşme artıkça mahallelerde yaşayan insanlar arasında sosyal münasebetlerin azalması kaçınılmazdır. Yıldızbağları Mahallesi, mahallenin apartmanlar ile dolmaması ve mahallede genellikle bahçeli müstakil konutların bulunması bu ilişkilerin hâlâ devam etmesine neden olmuştur.100

Yıldızbağları Mahallesinin hemen batısında bulunan Fevzi Çakmak Mahallesinde aynı şey söz konusu değildir. Fevzi Çakmak Mahallesinde ikamet edenlerin hemen hemen hepsinin Tuncelili Aleviler olmasına karşın, sosyal dayanışma bakımından Yıldızbağları’ndan farklılaşmasının öncelikli nedeni, mahallede yoğunlukla apartmanların bulunmasıdır.101

Katılımcılara ayrıca mahallenin, genellikle yoksulların yaşadığı bir alan olarak diğer mahallelerden farklılaştığını dile getirmişlerdir. 1990’lı yıllarda köylerini terk etmek zorunda kalanların yerleştiği bir alan olan mahallede dikey sosyal hareketliğinin tek yolu eğitimdir. Genellikle, memur, işçi, asgari ücret ile çalışanlardan oluşan ailelerin çocukları, eğitim yolu ile görece daha yüksek bir sosyal katmana yükselme yolunu seçmektedirler. Aileler kız ve erkek çocuklarını ayırmadan eğitim imkânı tanımaktadır. Bu bakından Yıldızbağları Mahallesi, Elazığ’daki diğer göç ile oluşan mahallelerden ayrılmaktır.

Mahalle, siyasi görüş olarak da diğer mahallelerden farklı bir konumdadır. Katılımcılar, mahallenin sol görüşlü insanlardan oluştuğunu ifade ederek, mahallenin bu özelliği dolaysıyla yeterince hizmet almadığını belirtmektedirler. Mahallenin diğer mahallelerden daha çağdaş, modern ve özgür olduğunu belirten katılımcılar, mahallede, laik görüşün hâkim olmasından dolayı kimsenin dinine ve yaşam tarzına müdahale edilmediği vurgulamışlardır.102

Kadınlar kendi mahalleleri dışında, kendilerini baskı altında hissettiklerini ve rahat davranamadıklarını ifade ederek,

100

İsmini vermek istemedi, 29 yaş, Erkek, Rehber Öğretmen 101

Ferhat MENGÜÇ, 32 yaş, Öğretmen 102 _{Sevda AY, 27 yaş, Bankacı}

kendi mahalleleri dışında yaşamalarının kendi hayatlarını zorlaştıracağını düşündüklerini belirtmişlerdir. 103

“Yeni bir ev alsanız hangi mahallede aldırdınız?” sorusuna, 31 katılımcı tercihlerinin kesinlikle yine Yıldızbağları Mahallesi olacağını belirtmişleridir. Kalan 11 katılımcının 5 tanesi yeni evini Bahçelievler Mahallesinde alacağını belirtmiştir. Geri kalan 2 kişi evini Fevzi Çakmak Mahallesinde almayı düşünürken, diğer katılımcılar Abdullahpaşa ve Hilalkent mahallelerini tercih edeceklerini belirtmişlerdir. Mahalle dışındaki herhangi bir mahallede ikamet etmek, mahalle sakinleri için çeşitli zorlukları beraberinde getireceği ifade edilmiştir. Bu zorlukların başında Alevi kimliği gelmektedir. Özellikler Ramazan ayında başka mahallelerde ikamet etmenin kendileri için önemli zorluklarının olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca kadınlar giyimlerinin başka mahallelerde sorun olacağını ve kendilerini sosyal olarak baskı altında hissedeceklerini belirtmişlerdir. Ayrıca başka mahalleye taşınmak, şu anki mahallelerinde var olan sosyal ilişkilerden uzaklaşmak anlamına gelmektedir. Akrabalarından ve komşularından ayrılmak ayrıca katılımcılar için Yıldızbağlar’ından farklı bir mahalleye yerleşmenin önündeki en önemli etkenlerdendir104.

Sonuç olarak mahalle sakinleri yaşadıkları mahalleyi, şehrin diğer mahallerinden, sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal olarak farklı görmektedirler. Bu farklılıklar, mahalle sakinlerinin kendi hayat tarzlarını “rahatça” yaşamaları bakımından kendilerine imkan tanımaktadır. Günlük hayat nedeniyle, her ne kadar şehrin diğer mekanları, tüketilse de, mahalle sakinlerinin kendilerini özgür hissettikleri mekan kendi mahalleridir. Bireyler için, mahalle mekanı kent içinde bir mahremiyet alanı algısında idrak edilmektedir. Mahalle kentteki kendilerine ait “evleri” olarak da ifade edilebilir. Ancak bu çıkarımı bütün mahalleler için yapmak mümkün değildir. Sonradan oluşmuş ve özelikle üs-orta gelirli ailelerin ikamet ettiği mahalleler, sadece evlerinin bulunduğu bir resmi adres içeriğindedir. Bu mahallede ikamet eden bireyler, mahalle esnafından alışveriş yapmaz, çoğu zaman esnaf zaten

103

Serap KAYA, 23 yaş, Öğrenci 104

Hüseyin TAŞ, 46 yaş, İşsiz; Sevim MENGÜÇ, 61 yaş, Ev Hanımı; Hıdır Gülerdoğan; 62 yaş, Emekli Öğretmen; İsmini vermek istemedi, 28 yaş, Öğretmen

farklı bir mahalle de ikamet eder, çocuklarını farklı yerdeki okullara gönderir, yan komşu ile bile sosyal münasebetleri bulunmaz. Konutlar otel gibi kullanılmakta ve mahalle kimliği ve aidiyeti bu bireyler de bulunmamaktadır. Ancak Yılzdızbağları gibi göç ile oluşmuş, düşük gelirli ve homojen bir sosyo-kültürel içeriğe sahip mahallerde bireyler, mahalleyi idari ve fiziki bir mekan algısının ötesinde önemsemektedirler.