3. KENTLEŞME SÜRECİNDE ALEVİLİK
3.4. Muhalefet Aracı Olarak Alevilik
3.4.3. Yıldızbağları Mahallesinde İdeolojik Alevilik Algısı
Elazığ Yıldızbağları Mahallesi, Sosyolojik olarak “Tuncelili” ve “Alevi” kimliklerinin yanında, ideolojik içerik bakımında da Elazığ’da farklı bir mahalle konumundadır. Elazığ’da Yıldızbağları dışında ikamet eden diğer bireyler ile yapılan görüşmelerde, Yıldızbağlarını tanımlamalarında, Tuncelili, Alevi ve Sol, Kürtçü, Sosyalist vs. gibi kavramların kullanıldığını gördük.319
Mahalle dışındaki kişilerin hepsi, mahalleyi, öncelikli olarak Alevi ve Tuncelili kavramları ile tanımladıktan sonra, ideolojik kavramlar kullandıkları görüldü. Mahalleli ile yapılan derinlemesine mülakatlarda, bireylerde, geleneksel, sol ve etnik ideolojilere dayalı Alevilik idrak tarzının olduğu görüldü.
Mahallede, yaşı ilerlemiş kadın ve erkelerin, cem evi dedesi ve çalışanlarının ve de genel olarak kadın katılımcıların, Aleviliği daha geleneksel
319
Mahalle dışındaki farklı yaş ve meslekten 10 kişiye, sohbet içeriğinde, “Yıldızbağları nasıl bir mahalle, Yıldızbağları Mahallesini nasıl biliyorsunuz?” gibi sorular soruldu. Burada temel amaç mahallenin, dışardaki algısının elde edilmesiydi.
unsurlara dayalı, tanımladıkları görülmüştür. Ayrıca bu grupta yer alan katılımcılar, Aleviliğin tarihsel sürecini, kökenini, İslamiyet ile olan ilişkilerini, geleneksel Alevilik içeriğinde ve ideolojik yaklaşımların ötesinde açıkladıkları tespit edilmiştir. Yine Alevilik kurumlarına, cem kurumuna ve Alevilik ile ilgili bazı ritüellere bakış açılarının müspet olduğu görülmüştür. Alevilik kurum ve ritüellerin mahallede zamanla kaybolmaya başlaması, bu idrak tarzını benimseyen fertler tarafından bir kötü gidişat olarak nitelendirilmektedir. Yıldızbağları Cemevi Dedesi, Aleviliğin ideolojik olarak algılanmasının, Aleviliğe çok zarar verdiğini ve bu durumun çoğu insan tarafından fark edilmediğini belirtmiştir.320
Aleviliğin tarihsel olarak Hz. Ali’nin katledilmesi ile başladığını ve Kerbela Olayının Aleviliğin olgunlaşmasını sağladığını, Hacı Bektaş-ı Veli’nin ve seyitlerin bunu kendilerine yaydığını ve öğrettiğini belirtmektedir. Yaşı ilerlemiş kadınların, Alevilik ile ilgili bilgilerinin sınırlı olduğu, ancak geleneksel Alevilik kurumlarına saygılarının oldukça yoğun olduğu görülmüştür.
Aleviliği ideolojik yaklaşımların uzağında idrak eden bu kişiler, gençlerin mahallenin ve Tunceli’nin etkisinde kalarak, Aleviliklerini yaşamadıklarını ve kendileri için hala kutsal olan, türbe ziyaretleri, kurban kesme gibi ibadetlere itibar etmediklerini ifade etmişlerdir. Alevilik İslam’ın neresindedir sorusuna, genel olarak, Alevilik İslam’ın özüdür, kendisidir, aslıdır gibi cevaplar verilmiştir. Ayrıca bu gruptaki bireylerin, Hz. Muhammed’in kendileri için önemli olduğunu özelikle belirtikleri tespit edilmiştir.
Mahallede, Sol ideolojiler, özelikle gençler tarafından, oldukça yaygın olarak benimsenmektedir. Bu ideolojileri benimseyenlerin Alevilik algısı, sol ideolojilerin temel kavramları çerçevesinde şekillendiği görülmektedir. Ayrıca geleneksel Alevilik algısını benimseyen insanlar, Alevilik ile ilgili bir şeyler anlatırken, dedelerin sözlerinden örnekler verirken, sol ideolojisine dayalı Alevilik algısında olan bireylerin, “ okuduğum … kitabın dediği gibi” veya doğrudan yazar veya düşünür ismi vererek açıklamalar yaptıkları görülmüştür. Alevilik, eşitlik, insan
320
sevgisi, evrensel, özgürlük, emeğe saygı, kadın ve erkeği eşit sayan, gibi kavramlar ile açıklanmaktadır.
Sol ideolojiyi benimseyenlerin, “Alevilik İslam’ın nesrindedir” sorusuna muhtelif cevaplar verdiği görülmüştür. Verilen cevaplara genelleyeceğimiz yargı, Alevilik içinde İslami öğeler bulunmakta ama Alevilik İslam’ı da kapsayan, daha geniş bir inanç sistemi olduğu görüşüdür. Mahallede sol Aleviliği ve Kürt etniğini esas alan Alevilik anlayışını benimseyen kişiler arsında kesin bir ayrım yapmak mümkün değildir. Mahalledeki hemen hemen bütün gençlerin sol ideolojilere sempati duyduğu belirtilmiştir. Yine Kürt etnikçiliğini benimseyenlerin hepsi ayrıca sol ideolojiyi benimsemektedir.321 Ancak sol ideolojiyi benimseyen herkesin, Kürt Etnikçiliğini benimsediği söylenemez. Bu iki grup arasındaki en önemli fark, kendilerine Türk-Sünnileri, Kürt-Sünnilerden daha yakın görme derecelerine göre ortaya çıkmaktadır. Sol Aleviliği benimseyenler, Sünni Türklerin, Sünni Kürtlere oranla daha laik ve çağdaş olmalarından dolayı, kendilerine daha yakın olarak belirtmişlerdir. 322
Kürt etnikçiliği sempatizanı bireyler, Aleviliği Kürt etniğine dayandırmaya yönelik tanımlamalar yapmaktadır. Ayrıca Tunceli Aleviliğini, Anadolu Aleviliği dışında, özgün bir inanç bütünü olarak tanımlayan bu grup; eski Kürt inançlarının İslam içerisinde Dersim Aleviliği ile hüküm sürüdüğünü iddia etmektedirler. Bu gruptaki bireyler, Aleviliği, Mezopotamya kökenli bir din olduğunu, ancak siyasi baskılardan dolayı, İslam’ın kabul etmek zorunda kaldıkları için, Alevilik adı altında dinlerini sürdüklerini belirtmişlerdir.323
Bu bağlamada, sabah güneşe dua etmeler ve bazı totemeler bu görüşe kanıt olarak gösterilmiştir. Yine Zerdüştlük inancının Alevilik ile sürdüğünü ifade eden katılımcılar, hâlâ yaşlı insanların ateşe doğrudan su dökmediklerini buna kanıt olarak göstermektedir. Ayrıca kadın-erkek eşitliği, tek eşli evlilik gibi yapıların Zerdüştlükten kaynaklandığı yönündeki iddialar bu katılımcılar tarafından belirtilen diğer hususlardır. Bununla ilgili internette yapılan araştırmada
321 Ferhat MENGÜÇ, 32 yaş, Öğretmen; İsmini vermek istemedi, 29 yaş, Erkek, Rehber Öğretmen 322 İsmini vermek istemedi, 26 yaş, Esnaf, Selcan SARI, 19 yaş, Öğrenci, İsmini vermek istemedi, 28
yaş, Erkek, Öğretmen, İsmini vermek istemedi, 26 yaş, Hemşire 323
Serap KAYA, yaş 23, Üniversite Öğrencisi; Birdal ORAN, yaş 24, işsiz; Metin GELMEZ, 25 yaş öğrenci; İsmini vermek istemedi, yaş 29, Rehber öğretmen
“Zerdüştlük ve Alevilik” kelimeleri arama motorunda tarandığında yaklaşık 1690 sonucun bulunduğu görülecektir. Bu şekildeki yazın ve iddialar, Aleviliğin eski Türk inançlarına bağlanmasına karşın çıkan bir literatür olarak değerlendirilebilir.
Alevilik tanımlarını ideolojik olarak yapan katılımcılar; ayrıca Aleviliği “Arap olmayanların Müslümanlığı”324
olarak tanımlamaktadır. Gerek Aleviliği Kürt etniğine dayalı olarak algılayan bireyler, gerekse Aleviliği Sol ideoloji temelli algılayanlar ortak noktası, Aleviliğin İslamiyet’in yerel motifler ile birlikte tekrar yorumlanması veya yeni bir form haline gelmesi olarak nitelemektedirler. Bu nitelemelerin altında Alevilerin, Türkiye’de siyasi olarak hangi konumda olması gerektiği ile ilgilidir. Bu konum hangi tarafta olursa olsun, Sünni İslam’ın kendilerini baskı altında tutacağı endişesi, bütün ideolojik algılarda mevcuttur. Bu nedenle Aleviler, öncelikle, kendi hayat tarzlarını ve dini hürriyetlerinin güvence altına alabilecekleri bir sisteme taraf olmayı yeğlemektedir. Bu sistemin en önemli dinamiği laikliktir. Bu yüzden Yıldızbağları Alevileri, 1938 yıllarındaki olaylara rağmen, laiklik kaygısından dolayı, siyaseten hiçbir zaman Atatürk’ten ve CHP’den uzaklaşmamışlardır.
Alevilik kurumlarının, İdeolojik Alevilik algısındaki bireylerde, itibarlarının zayıfladığı tespit edilmiştir. Sol ve etnik ideolojiye dayalı Alevilik algısında özelikle “dedeler”, iktidarın istediklerini tatbik eden kişi(ler) olarak tanımlanmaktadır.325
Kırsalda, birçok açıdan duru olan dedelerin, siyaset, sosyal prestij, ekonomik nedenler ile iktidarın Alevilere ulaşma aracına dönüştüğü ifade edilmiştir. Yine Düşkünlük, Musahiplik, Kirvelik gibi kurumların nostajik köy öğeleri gibi algılandığı ve anlatıldığı ifade edilmiştir. Bu kurumların, sosyal düzen ve sosyal dayanışma açısından işlevleri, dini içeriklerinden daha öncelikli ifade edilmiştir.
Sonuç olarak, Yıldızbağları Mahallesi, çeşitli sebeplerden dolayı, ideolojilerin önemli bir oranda rağbet gördüğü bir mekandır. Bu nedenle, insanların
324 İsmini vermek istemedi, 28 yaş, Öğretmen, İsmini vermek istemedi, 29 yaş, Erkek, Rehber Öğretmen, Hüseyin TAŞ, 46 yaş, İşsiz
325
zihni ve manevi olarak çevresinde olanları algılaması, kendisini yaşadığı toplumda konumlandırması, ideolojilerden önemli bir oranda etkilememektedir. İdeolojiler kentleşme sürecinde, kentlileşen Tuncelili Alevilerinin, Alevilik algılarında önemli değişimlere sebep olmaktadır. Bu dönüşümler, ideolojilerden daha çok etkilendikleri için özelikle gençlerde daha fazla görülmektedir. Kentleşme sürecinde Aleviliği ve kurumları en fazla etkileyen ve bunlara en fazla zarar veren olgu ideolojik algılamalardır. Netice itibarı ile, ideoloji ile kentlerde ayar çekilen ve belirli formata gerileyen Alevilik, her geçen gün dünyevileşen beşeri bir sisteme dönüşme riski ile karşı karşıyadır.
5. KENTLEŞME SÜRECİNDE YILDIZBAĞLARI MAHALLESİ’NDE