MÜTAREKEDEN SONRA 1920 YILININ SONUNA KADAR YAPILAN HAREKÂT

3.8.1. Antep’te Mütarekeden Sonra Yapılan İlk Türk Taarruzu (29 Temmuz 1920) Mayısın sonlarında Fransızlarla imzalanan mütareke sonrasında Antep bölgesinde 700 kadar Fransız askeri kalmıştı. Abadie kitabında bu kuvveti, 4 piyade bölüğü, 1,5 Makineli Tüfek Bölüğü ve 2 adet 7.5’luk top ve mürettebatı olarak belirtmektedir.⁶³³ Antep ve çevresinde, Kuvayı Milliye komutanı Kılıç Ali Bey’in çalışmaları sonucunda düşmana karşı birlik beraberlik sağlanmıştı.⁶³⁴

Ancak, Maraş ve Antep bölgesinin Kuvayı Milliye Komutanı olan Kılıç Ali Bey’in, Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Kemal Paşa’nın isteği üzerine Ankara’ya geri dönmesi işleri zorlaştırmış ve bölgenin moralini bozmuştu. Antep’te gelişen bu olaylar üzerine Antep Müdafaa-i Hukuk Merkez Heyeti, Büyük Millet Meclisi Başkanlığından bölgeye acil olarak subay gönderilmesini istemiştir.⁶³⁵ 23 Haziranda Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Kemal Paşa, Merkez Heyetine çektiği telgrafta, bölgeye düzeni sağlayacak subayların gönderileceğini belirterek bölgede yapılmakta olan fedakâr hizmetlere devam edilmesini ve sakin olunmasını istemişti.⁶³⁶

632 Bayaz, A.g.e., s.124-127, 140.

633 TİH, IV. Cilt, 2009, s.230; Abadie, A.g.e., s. 66.

634 Gnkur. ATASE Bşk.lığı Arşivi, Kol; İSH, Kutu; 623, Göm; 105, Belge; 105-3, 4, 5.

635 Yakar, Pusat, A.g.e., Mesaj no:57, s. 196.

636 Gnkur. ATASE Bşk.lığı Arşivi, Kol; İSH, Kutu; 622, Göm; 144, Belge; 144-1; Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, ATASE yay., Ankara, 1997, sy.104, Belge:2931, s.116-118.

Fransızların Antep’te, Halep ve dolaylarındaki kritik durum yüzünden az birlik bırakması Antep’in ele geçirilmesi için bir fırsat doğurmuştu. Askeri harekat açısından zamanlama çok önemliydi ve muharebe gücünün sonuç almak için bir hedefte toplanması anlamına gelen sıklet merkezi yapma imkanı doğmuştu.⁶³⁷ Bu durumdan faydalanarak kesin sonuç almak ve Antep’i kurtarmak için buraya bir taarruz yapılması Adana Cephesi Komutanlığınca Antep Bölge Komutanlığına emredilmişti.⁶³⁸

Antep Heyet-i Merkeziyesinin mevcut kuvvetlerin ve silahlarının, Fransızların tahkim edilmiş mevzilerine taarruz etmek için yetersiz olduğunu belirtmesi üzerine, Adana

Cephesi Komutanı Kurmay Albay Selahattin Âdil, Maraş’tan hareket ederek 26 Temmuz 1920’de Antep’in 12 km kuzeybatısındaki Sam köyüne gelmiş, 28 Temmuz

1920’de de Antep’te bulunan Bölge Komutanı Kurmay Yarbay İrfan ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Merkez Heyeti Başkanı Ferit Bey ve arkadaşlarından birkaç kişi bu köye gelerek Cephe Komutanı ile buluşmuştu. ⁶³⁹ Yapılan değerlendirme sonucunda, Fransızların mütareke hususlarını çiğneyen hareketlerine tepki göstermek maksadıyla, Cephe Komutanı, taarruz için zamanın uygun olduğunu ve düşmanın nerede zayıf olduğunu ve nerede zayıflatılabileceğine karar vermek içinkeşif taarruzu yapılmasını emretmişti.⁶⁴⁰

Antep’teki Fransız kuvvetleri, Amerikan Koleji ve kolejin bulunduğu Zerdalilik ile Garaf binalarında yerleşmiş ve buraları modern usul ve gereçlerle sağlamlaştırmış, direnek noktası haline getirmişti. Fransız karargâhı, Zerdalilik’te bulunuyordu. Antep Heyet-i Merkeziyesi düşman kuvvetinin üç top ile 400 askerden oluştuğunu değerlendiriyordu.⁶⁴¹

Taarruzun, Kuvayı Milliye Müfrezeleri ve 9’uncu Alay tarafından, Fransızların eğitime çıktığı bir sırada baskın şeklinde yapılması kararlaştırıldı. Taarruz iki istikametten yapılacaktı. 9’uncu Alay 1’inci Taburu Fikri Bey emir komutasında Maraş’tan gelen Dağ Topçu Takımı ile İbrahimli bölgesindeki müfrezeyi de emrine alarak kesin sonuç alabilecek ve başarı imkânı sağlamak için asıl taarruz bu bölgede olmak üzere kuzeybatı-güneydoğu istikametinde taarruzla Garaf bölgesini ele geçirecekti. ⁶⁴² Yüzbaşı İsmail Hakkı Bey emir komutasındaki Antep taburu ise asıl taarruz kuvvetlerinin vazifesini kolaylaştırmak maksadıyla tali taarruz grubu olarak Antep

637 FM 7-10, The Infantry Rifle Company, Chapter 2.

638 Yakar, Pusat, A.g.e., Mesaj no:66, s. 202.

639 Yakar, Pusat, A.g.e., Mesaj no:66, s. 202.

640 FM 3-96 Brigade Combat Team, Chapter 4-6.;Ünler, A.g.e., s.69-70; Lohanlızade, A.g.e., s. 83.

641 Yakar, Pusat, A.g.e., Mesaj no:66, s. 202

642 FM 3-0, Operations, Chapter 5-6.

güneydoğusundan Kurbanbaba’yı ve Azezyokuşu’nu işgal ile buradan Kolej’e iki koldan taarruz edecekti.⁶⁴³

Antep Taburu, 1’inci Tabur taarruza başlamadan önce, taarruza başlayarak düşmanın dikkatini dağıtacaktı. Kuvayı Milliye unsurları, kolej istikametinde taarruz edecek bu taburun güney yan emniyetini sağlayacak, Kurbanbaba Tepe ve Sarımsak Tepe Bölgesinde bulunan düşmanı ateşleriyle güneyden tespit edecekti(Kroki-6). ⁶⁴⁴

Yıldırım Taburunun iki bölüğü ve Kuvayı Milliye unsurlarından bir kısmı da ihtiyat olarak ayrılmıştı. Harekat öncesi köylü kılığına giren subaylar tarafından taarruz bölgesinin çevresi incelenmiş ve hücuma elverişli yerler tespit edilmişti.⁶⁴⁵

Birlikler 28/29 Temmuz 1920 gecesi taarruz için ileriye yanaştılar. Türk topçusu da mevzilendirilmiş, 29 Temmuz sabahı taarruz başlamıştı. Bu sırada Fransız birliklerinin bir kısmı Garaf civarında eğitim yapıyordu. Bu kesime baskın şeklinde yapılan taarruz üzerine, Fransızlar önce biraz şaşaladılarsa da hazırlamış oldukları mevzileri işgale alışmış olduklarından mevzilerini kısa zamanda işgal etmiş, bu sırada İbrahimli civarında yerleştirilen 105 mm’lik iki topla Fransızların sığındıkları kolej binası ateş altına alınmıştı. Taarruz başarı ile gelişirken, topçunun taarruzu desteklemekte mühimmatının yetersiz kalması üzerine, piyadeler Fransızların kuvvetli tel örgüleri karşısında durmak zorunda kalmış ve bu aşamadan sonra iki taraf kuvvetleri de bir ilerleme imkanı bulamamıştı.⁶⁴⁶

Taarruz engele çatmış ve durmuştu.⁶⁴⁷ Engeller, ateşle korunuyordu ve Milli Kuvvetler engelleri aşmak için koordineli bir harekette bulunamadılar. Mütareke gereği Fransız birlikleri ile Ermeniler arasındaki ara bölgede bulunan hastane ve Beyaz’ın hanında konuşlu iki bölük Fransız topçusunun ateşi sonucu zayiat vermiş, geri çekilmeleri Ermeniler tarafından önlenmişti. 29 Temmuz’da anlaşmanın bozulması ve harbin başlaması üzerine Ermeniler silahlarıyla mazgallara, siperlere koşmuş, Milli Kuvvetlerin yaralılarının hastahaneye geçmesine dahi izin vermemişlerdi. Ermenilerin gerçek yüzleri bir kez daha ortaya çıkmıştı. Bu birlikler ancak gece çekilebilmişti.⁶⁴⁸

Güneyden taarruz eden Türk birlikleri de Kurbanbaba ve Azezyokuşu sırtlarını kolayca işgal etmiş fakat Fransızların şiddetli ateşleri ve engeller karşısında Kolej önünde

643 FM 3-0, Operations, Chapter 4-5; Piyade Talimname-i Hümayunu, Madde:234, s.249.

644 TİH IV. Cilt, 2009, Ekler, Kroki-25, s. 422;Ünler, A.g.e., s.71; Abadie, A.g.e., s.73.

645 Ünler, A.g.e., s.70.

646 Heyet-i Merkeziye Top ve mühimmat getirebilmek için müthiş bir çaba içine girmişti. Geniş Bilgi İçin Bkz.: Halil İbrahim Yakar, Ü. Gülsüm Yaprak Pusat, Antep Savunması, Heyet-i Merkeziye Muhabere Defteri, G.antep Şehitkamil Belediyesi, Gaziantep, 2017, Belge Nu. 29, 37, 39, 45, 47, 52, 56, 64, 73, 87, 95,159, s.154,166,168,178, 182,192-194, 200, 210, 224, 236-238, 316.

647 Savunmada engellerin kullanılması ile ilgili Geniş Bilgi İçin Bkz.: KKT 7-8B, 5. Bölüm.

648 Lohanlızade, A.g.e., s.85; Ünler, “Gaziantep Müdafaası”, s.123.

duraklamışlardı. Bu taarruz, Antep Garnizon Kuvvetleri tarafından yapılmıştı. Türk birlikleri de geceden faydalanarak gerilerdeki mevzilerine alındı.

Türk tarafının harekat planı sade, basit ve birliklere elde edilebilir hedefler tahsis edilmişti. Plan, baskın prensibine uygun şekilde, düşmanı iki taraflı savunma yapmaya zorlayacak ve kuvvet çoğunluğu ile savunma yapmasını önleyici bir şekilde ateş desteği altında planlanmış ve başlatılmıştı.

Planda asıl ve tali taarruz kuvveti belirtilmiş olmasına rağmen, kuvvet tahsisinde bu gözetilmemişti. Planda öngörülen aldatma tedbiri olarak, Antep Merkez taburunun önce düşmana taarruzunu müteakip, asıl taarruzun başlatılması emrine uyulmamış, birlikler neredeyse topçu atışına müteakip aynı anda taarruza başlamışlardı.

Birliklerin karma yapısı, destek silahlarının yetersizliği, harekatın senkronizasyonunu engellemiş, düşmana tedbir alma fırsatı verilmişti. Cephe komutanı düşmanın mevzilerini, silahlarının yerlerini ve savunma yapısını ortaya çıkarmak maksadıyla bir plan yapılmasını istemiş fakat harekat düşmanı imhaya yönelik planlanmış ve icra edilmeye çalışılmıştı. Ancak taarruzun icrası düşmanın kuvveti bilinmesi ve savunma için tedbirlerinin keşfedilmiş olmasına rağmen istenildiği gibi gerçekleştirilememişti.

Ayrıca, engel sistemi ve tahkimli mevzilere çatıldığında taarruzların durması veya yavaşlaması, Milli Unsurların tahkimli mevzilere taarruz ve muharebe meydanında engelle karşılaşıldığında, uygulanması gereken hareket tarzları konusunda yeterli bir eğitime sahip olmadıkları anlamına gelmekteydi.⁶⁴⁹ Topçu atışı koordine edilip engel sisteminden topçu ateşi ile düşman engel sistemi parçalanarak geçitler açılabilir ve düşmanın savunma sistemi zafiyete uğratılabilirdi. Ancak Topçunun eğitimi ve mühimmat seviyesi de buna uygun değildi.

Plan, baskın ve düşmanı iki cephede muharebeye zorlamasına rağmen uygulamada böyle olmamıştır. Kuvvetler iki cepheye bölünerek kuvvetçe bir sıklet merkezi yapılmamıştır. Asıl taarruz, taarruzun herhangi bir anında siklet merkezindeki faaliyetleri ile birlikte, hem asıl taarruz hem de sıklet merkezi muharebe gücünün bir yerde toplanmasını ve koordinasyonunu kapsar.

Ateş desteği ile koordineli olarak; birlik geçit açma, destek ve hücüm unsur olarak teşkilatlandırılmalı, düşman tali taarruzla bir yandan şaşırtılmalı ve kuvvet çoğunluğu yapmasının önüne geçilmeli, diğer yandan, asıl taarruz bölgesinde dar cepheden düşman cephesinin yarılmasını sağlayacak bir taarruz tertibi ile hareket edilmeli idi.

649 FM 3-06.11 Combined Arms Operations İn Urban Terrain, Chapter 4.

Fransız birlikleri mevziileri önündeki engel sistemleri de yine birliğin, engel açma, destek ve hücüm unsuru şeklindeki teşkilatlanma ile aşılabilirdi.⁶⁵⁰

Fransız Kuvvetleri, Antep bölgesindeki son dayanak noktası olan kolej bölgesini direnek noktası haline getirmiş, engelleri ateşle koruyarak savunmasını kuvvetlendirmişti. Fransızlar, hem Suriye’de kuvvetli olmak, hem de Antep’i elinde tutmak için Antep bölgesinde işgal ettiği kolej bölgesini en zayıf anında direnmesine sağlayacak tedbirler almıştı. Antep savunmasının sonuna kadar bu bölgeye Milli Unsurlar topçu ateşinin dışında müdahale edememişti. Savunma planları ne kadar değişirse değişsin, hepsinin tek amacı taarruz eden tarafın taarruz düzenini bozmaktır.

Fransızlar kolej bölgesine inşa ettikleri bu direnek noktası ile Milli Kuvvetlerin bu bölgeyi ele geçirmesini önlemeye muvaffak olmuşlardı.⁶⁵¹

2‘nci Kolordu, bir çok şehit ve yaralıya mal olan hücumunu başarıyla sonuçlandıramadığı için, Antep’in kuzeyindeki Dülük, Beylerbeyi bölgesi civarına çekilmeye mecbur olmuştu. Aslında kolordu mevcudu da tahminen 150-200 kişiden ibaretti.⁶⁵²

Antep Heyet-i Merkeziyesinin, Nizip Yönetim Kuruluna (Heyet-i İdare) 1 Ağustos 1920 tarihinde gönderdiği 83 sayılı yazıda, düşmanın işgal ettiği Garaf ve Kolej’in bombalanıp yıkıma uğratıldığı, yaralı sayıları belli değilse de 40 ölülerinin bulunduğu;

düşman iki gün önce hastaneyi ve dolayındaki siperleri top ateşine tutup siperleri bir dereceye kadar tahrip etmişse de hemen onarıldığı, dört beş şehit, sekiz yaralı verildiği bildiriliyordu. Abadi’ye göre Fransızların dört günlük kayıplan toplamı 7 ölü, 25 yaralıydı.⁶⁵³

Fransızlarla mütareke sonrası muharebeler başladığında, Fransızlar bir hafta önce Halep’i ele geçirmiş bulunuyordu. Bundan yararlanarak, Antep’i önceleri iskenderun-Katma - Kilis yoluyla ikmal ve takviye ederken, bu kez Akçakoyunlu yolunu tercih etmişlerdi. Antep’te Fransız savunmasının son derece iyi düzenlenmiş olduğu yapılan muharebelerde ortaya çıkmış, bu bakımdan o günkü güçlerle Fransızların atılması olanaksızdı. Selahaddin Adil Bey, kesin sonuç alınacak bir saldırı değil, keşif taarruzu yapılması emri vermişti. Ayrıca Antep’in, Katma-Akçakoyunlu istasyonlarına o dönemin en bakımlı şoseleriyle bağlı bulunması dolayısıyla, Fransızlar için yardımcı kuvvet ulaştırma kolaylığı da vardı. Bu bağlamda, Mütareke sonrası yapılan muharebe,

650 FM 3-06.11 Combined Arms Operations İn Urban Terrain, Chapter 4.

651 FM 3-06.11 Combined Arms Operations İn Urban Terrain, Chapter 2-4.

652 Lohanlı, A.g.e.,1989, s.101.

653 Abadi, A.g.e., s.74.