Antep’in Fransızlar Tarafından Kuşatılması

Antep’e yiyecek ve cephane taşıyan Fransız konvoyu, Kilis-Antep yolu istikametinde Şahin Bey’in kuvvetleri ile 3 gün süren çatışmalar sonunda, Antep’teki birliklerin ikmalini tamamlamış, 3 Nisanda Kilis’e geri dönmüş, 9 Nisanda Şark kolu olarak Urfa’ya

yollanmış, ancak Urfa’daki askerlerinin teslim olduğunu öğrenmeleri üzerine, 13 Nisanda Carablus’da uçakla yeni bir talimat almışlar ve Kuvveti ikiye bölerek

kuvvetin büyük kısmı ile Antep’e yönelmişlerdi.⁵²⁸ 15 Nisanda Nizip yolu ile Antep’e yönelen kuvvete Albay Normand emir komuta etmekteydi.⁵²⁹

16 Nisan’da Kılıç Ali Bey kendi birlikleri ile Yıldırım Taburu’nun iki bölüğü, köylü ve kentli Kuvayı Milliye personelinden oluşan bir kuvvetle, şehrin hemen doğusunda Babilge

527 TİH IV. Cilt, 1966, s.131.

528 Abadie, A.g.e., s.15.

529 Güngör, A.g.e., s.85-86.

sırtlarında Nizip istikametinden gelen düşmanın şehre girişine engel maksadıyla mevzilenmişti.⁵³⁰

Normand birlikleri, Sinan köyünü geçtikten sonra Şahmelek hayratı denilen oldukça düz ve çukurlu arazi bölgesine geldiğinde durumu önceden haber alan ve bu bölgenin kuzeyindeki tepelerde mevzilenmiş bulunan 50-60’ar mevcutlu üç Kuvayı Milliye müfrezesinin taarruzuna uğramış, bunun üzerine Fransızlar intikalin emniyetle yapılmasını sağlamak maksadıyla Sinanköy civarına mevzilendirdiği topçularıyla Millî Kuvvetlere ve bu civarda bulunan köylere ateşe başlamışlardı.

Fransızlar, yürüyüş kolunun her iki tarafında yine büyük kısmın emniyetini sağlamak maksadıyla yancılar bulundurmakta idi. Özellikle Fransızların sol yancısı, Millî Kuvvetlerin etkisi altına girmiş, Sağ yancısı da Millî Kuvvetler tarafından hırpalanmakta idi. Fransızlar, yancıları kurtarmak maksadıyla ellerinde manevra unsuru olarak tuttukları süvari birlikleri ile sağ yancının karşısındaki Millî Kuvvetlerin gerisine doğru sarkmaya ve geri ile bağlantısını kesme girişiminde bulunmaya başlamışlardı.

Fransızlar Antep bölgesindeki her intikallerinde yaptıkları gibi süvari birliklerine yine kuşatıcı manevra yaptırarak, Türk müfrezeleri kuşatmak istemişlerdi. Millî Kuvvetler yan veya gerisine manevra yapan hareketli düşman kuvvetini gördüğü anda geri çekilmek zorunda kalıyordu.

Top ve makineli tüfek sesleri, şehirden duyulmaya başlayınca, Şimşek taburu ve birçok gönüllü semt erleri de Kılıç Ali Bey’i desteklemek üzere çatışma bölgesine hareket etmiş ancak geri çekilmek zorunda kalarak, düşmana yol vermiş olan Kılıç Ali Bey kuvvetleriyle ilişki kuramayan bu birlikler, Güllüce bölgesinde açık arazide düşmanla karşılaşarak düşmana hazırlıksız yakalanmış ve kayıp vererek dağılmışlardı.

Bunlardan çok az bir kısmı şehre çekilebilmişti.⁵³¹

İntikal yolunun emniyetini sağlayan Fransız kıtaları da, Antep’e doğru ilerlemeye devam ederek, 15/16 Nisan 1920 gecesi şehrin doğu ve güneyinde Hacıbaba, Çıksorut, Acemkaya, Cünüt sırtlarını işgal ederek, topçularıyla şehre ateş etmeye başlamış, şehrin batısında daha önceden mevzilenmiş olan Fransız topçusu da ateşe katıldığından şehir iki yönden atılan topçu ateşi altında kalmıştı. Fransızların topçu ateşi

530 Yetkin, Gaziantep Savaşı Hatıralarından Derlemeler, s. 129.

531 Ünler, A.g.e., s.52-53.

sonucunda; 34 evle bir cami, bir okul, üç han, bir fırın yıkılmış, kadın ve çocuklardan yaralananlar ve şehitler olmuştu.⁵³²

Antep’e doğru ilerleyişine devam eden Albay Normand, güneybatı istikametinden şehre girerek, Cünüt tepesine mevzilendirdiği topları ile şehri bombalamaya başlamış, Normand’a destek olma gayesiyle Fransız karargâhındaki toplar da bombardımana katılmışlardı.⁵³³

Fransız Kuvvetleri, bir taraftan bombardımana devam ederken diğer taraftan ilerleyişini sürdürmüş; Salâvat yokuşu, Sarımsaktepe, Düztepe, Mardin binası ve Kurbanbaba’yı ele geçirmiş, kolej bölgesinde bulunan karargah ile irtibat kurmayı müteakip şehrin kuzeyindeki Kuşçu dağı, Çıksorut ve Hacıbaba tepelerini de alarak şehri muhasara altına almışlardı.⁵³⁴

Mardintepe ve Kurbanbaba’da Teğmen Mahmud ve Fazıl Efendi komutasındaki bölük, şehre giremeyerek güneye doğru çekilmişti. Mardintepe ve Kurbanbaba tepesinin Fransızlar tarafından ele geçirilmesi üzerine, Ermeniler de evlerine Fransız bayrakları çekmişti.

Antep’te bulunan Fransız Birliklerinin kuşatmasını kaldırmak maksadıyla, Nizip-Antep istikametinden gelen Fransız kuvvetlerine ilave olarak, Albay Debieuvre komutasında takviye kuvvet ve erzak Kilis-Antep yönünden yola çıkarılmış ve 17 Nisan 1920 günü Antep’e gelmişti.

Yıldırım taburunun iki bölüğü ile Kılıç Ali’yle birlikte semt efradının büyük bir kısmı şehir dışında kalmışlardı. Yıldırım taburunun diğer bölüğü de Mardin binasından şehre giremeyince çekilmiş ve Şimşek taburu ise bu çatışmalar sonucunda dağılmıştı.⁵³⁵ Ağır bombardımanın şaşkınlığını üzerinden atan Antepliler, hemen karşı manevraya geçmiş, Kilisli Aslan Bey, Kozanlı cephesindeki ikinci müdafaa hattını Musullu cephesine çekmişti.⁵³⁶ Semt komutanları mevkilerini muhafaza ederek düşmanın şehre girme ihtimaline karşı savunma tedbirlerini artırmışlardı.

Albay Normand birlikleri, şehri kuzeyden, doğudan ve güneyden kuşatmış, 17 Nisanda Albay Debieuvre komutasında şehre gelen birliklerin şehrin batısındaki Azez yokuşu,

532 Lohanlızade, A.g.e., s.46,50.

533 Ünler, “Gaziantep Müdafaası”, s.110; Lohanlızade A.g.e., s.46.

534 İrade-i Milliye Gazetesi, 21 Nisan 1920, sy.38, s.4.

535 Ünler, A.g.e., s.53.

536 Lohanlızade, A.g.e.,, s.47.

Battal höyûğü, Çiftçi garafını da çevirmesiyle birlikte kuşatma tamamlanmıştı.⁵³⁷ Bu kuşatma 27 Nisan 1920 tarihine kadar sürmüştü.

Kuşatmanın tamamlanması üzerine Albay Normand, Mutasarrıfa şehrin teslimini isteyen bir nota vermiş, Şehir teslim edilmediği takdirde bombardımanın devam edeceği uyarısında bulunmuştu.⁵³⁸ Fransızların istekleri bununla sınırlı kalmamış, Fransız askerlerinin iaşesi(un, buğday, yumurta, tavuk, lamba şişesi, vb.) için bazı talepleri olmuştu. Heyet-i Merkeziye tarafından Normand’ın istekleri değerlendirilmiş, şehrin teslimi talebine oyalayıcı cevap verilmesine karşın erzakın verilmesine karar verilmişti. Böylece birkaç gün zaman kazanılarak yeni cephelere tahkimat yapılabilmiş ve firar edenler görev yerlerine sevk edilebilmişti. ⁵³⁹

Düşman Antep’i kaybetmek istemiyordu. Milli Kuvvetlerin artan etkisinden de rahatsız olmuştu. Ayrıca Maraş’tan sonra, 12 Nisan 1920 tarihinde Urfa’da aldıkları ağır yenilgi ve kayıplar, onları Antep’e daha da ağırlık vermeye itmişti; Antep, Suriye ve Adana bölgesi arasında elde tutulması gereken tampon bir bölge olduğu kadar, işgallerini genişletmek için bir çıkış arazisi, menzil bölgesi ve Suriye’deki kazanımlarını kuzeyden emniyete almak ve Irak’ın kuzeyinden Akdeniz’e akacak petrol hattını kontrol etmek için elde tutulması gereken kritik bir bölge idi.

Bölgeyi iyi etüd etmişlerdi. Antep’teki kuvvetlerini takviye etmek, bölgedeki Milli Hareketi bitirmek maksadıyla, Antep’e yaklaşan en önemli yaklaşma istikametlerinden olan iki ana yaklaşma istikametinden kuvvet sevk etmişlerdi. Fransız Kuvvetlerinin hareketi eş zamanlı olmuştu. Milli kuvvetler hem Antep’in doğusunda, Nizip-Antep istikametinden hem de Antep’in güneyinde, Kilis-Antep istikametindeki bu kuvveti durduracak bir güce sahip değildi. Bu hareket baskın prensibinin doğru uygulanmasıydı.⁵⁴⁰

Kılıç Ali hareketi haber almış ancak, düşman süvarilerinin kuşatıcı manevralarına karşı geri çekilmek zorunda kalmıştı. Düşmanın yine taktik intikal düzeninde ve ateş desteğini etkili kullandığı görülmektedir. Fransızların nizami birlikler olması nedeniyle her taktik harekatında talimname esaslarını görmek mümkündü. Fransızlar İntikallerde, hızından faydalanmak maksadıyla tank ve süvari birliklerini manevra kuvveti olarak

537 Abadie, A.g.e.,s.44; Öztürk, A.g.e.,s.97.

538 Üzel, A.g.e., s.39.

539 Ünler, A.g.e.,s.54.

540 FM 3-0, Operations, Chapter 1, 3.

etkili kullanıyorlardı.⁵⁴¹ Fransızlar, kendi kuvvetlerine göre oldukça zayıf kalan milli unsurlara rağmen intikallerini tamamlayarak şehri kuşatmıştı.

Eğer Fransız kuvvetleri, sağlıklı bir haber alsa veya cesaret edip, doğu kesiminden şehre girmiş olsaydı, şehrin savunmasını çökertebilirdi. Ancak Fransızların kuşatmayı tamamlamayı müteakip mutasarrıftan erzak istemeleri, düzenli birlik olan Fransızların bu harekatı ani olarak planladıkları ve yeteri kadar erzakları olmadan başlattıklarını göstermektedir. Fransızların bu hareketinin hedefi, biraz da Urfa’da karşılaştıkları yenilginin intikamını almaktı.

Şehirdeki Ermenilerin, evlerine Fransız bayrakları asması, Fransız topçusunun Türklere ait evlerin ve mevzilerin daha isabetli olarak ateş altına alınmasına yönelik, tamamen bir hedef tarifi maksatlı hareket idi.

Şimşek taburunun, Kılıç Ali birliklerini takviye maksadıyla, şehirden koordinasyon yapmadan çıkması bir hata idi. Düşmanla temasın muhakkak olduğu bir taktik intikal düzeni artık düşmana yaklaşma yürüyüşüdür ve her türlü emniyet tedbirinin alınması gerekirdi. Komuta heyeti de şehir dışında kalmış, şehirdeki birlikler emir-komuta yönünden zafiyete düşmüştü.⁵⁴²

Fransız Birliklerinin gücünü, Antep savunmasını yürütenler doğru kestirememişti. Çok zayıf ve dağınık birliklerin, böyle bir askeri kola açık saldırıda bulunması, askeri açıdan son derece yanlış bir karardı. Bedeli çok ağır olmuş, Şimşek Taburu harbin ilk günlerinde yanlış yönetim nedeniyle ağır kayıp vermiş ve dağılmıştı. Şimşek Taburundan dağılan personel toplanarak Yıldırım Taburuna bağlı bir bölük kurularak Lohanlızade Mustafa’nın emrine verilmişti.⁵⁴³

Bu ilk ciddi çatışmada Milli kuvvetler kötü bir ders almıştı; emir komuta birliği sağlanamamıştı.⁵⁴⁴ Savunmada görev yapan her ferdin disiplin altına alınması önemli idi. Düşman birliği düzenli muharebeleri yapan emir komuta altında ve güçlü bir birlikti.

Her askeri harekatta basitte olsa bir harekat planı vardır. Bu planda vazife, düşman, arazi ve eldeki kuvvetler gözönüne alınarak, bir muhakeme süreci yürütülür ve bir karara varılır. Bu karar, her unsura emir olarak verilir ve koordinasyon sağlanır. Birlikler arası koordinasyon yapılmadan, plana dayalı olmayan bu hareketlerin başarı getirmesi

541 Süvari Talimi Nizamnamesi, Madde:397, s.185.

542 FM 7-10, The Infantry Rifle Company, Chapter 2.

543 Lohanlızade, A.g.e., s.65.

544 FM 7-10, The Infantry Rifle Company, Chapter 1-2.

zordu. Nizami olmayan bu kuvvet, muharebelerde duygulardan önce, çatışmaların şartlarına uymanın gerektiğini acı olarak öğrenmişti.

Şehrin zor günlerinde, Kılıç Ali’nin kendisine yardımcı olarak belirlediği Aslan bey, inisiyatif alarak hemen emir komutayı üslenmiş, birlikleri daha fazla kayıp vermemesi için bir sonraki emniyetli cephe olan Musullu cephesine alarak, şehir içindeki savunmanın emniyetle devamını sağlamıştı.

Kuşatmanın ertesi günü durum, Dülük köyünde bulunan Kılıç Ali bey’e bildirilerek, şehir içerisine destek kuvveti istenmişti. Hacıbaba tepesinin batısındaki Dülük yolunu, Fransız Birlikleri denetim altında tutuyordu. Ancak geceleri bu yoldan faydalanılarak dışarıdaki birlikleri ile ilişki kurmak olanağı, güç de olsa sağlanabiliyordu.

Antep’in bu sıkışık durumunu haber alan çevre il ve kasabalardan gönüllü kuvvetler toplanıyor ve bunlarla Yıldırım Taburu’nun dışarıda kalan bölükleri geceleri şehre giriyorlardı. Yıldırım Taburu Kâmil Haznedar Efendi Komutasında yeniden kurulmuş, şehrin cepheleri dört bölgeye ayrılmış ve her birine Komutan atanmıştı.

Çınarlı cephesine Nuri Ceydeli, Balıklı cephesine Fehmi Kayaalp, Musullu cephesine Emin Kılıç, Hayri Altunöz, Şemsi Hasan, Aydınbaba ve Ahmet Çelebi cephesine Mustafa Yavuz, Mağarabaşı ve Yazıcık cephesine Lohanlı Mustafa Nureddin, Tabakkane cephesine Ökkeş Bahri ve Ali Ziya Efendiler görevlendirilmişti. Hepsi muvazzaf olmayan bu kişilerin, büyük bir kısmı Birinci Dünya Savaşı’na katılmış deneyimli, genç, aydın, yurtsever insanlardı. Yanlarında yine bir kısım savaş görmüş, semt reisleri ve çavuşlar da vardı. Antep şehrinin savunmasını yapanlar, profesyonel asker olmayan şehrin insanları idi.

Takviye kuvvetlerle iç cepheler kuvvetlendirilmiş, Fransızlara şehrin kesinlikle teslim edilmeyeceği cevabı verilmişti. Böylece çatışmalar yeniden ve bütün şiddetiyle başlamış, 23 Nisan Cuma günü Fransız topçusu Boyacı, Hacı Nasır, Musullu Camiilerini halk camilerde ibadet ederken hedef almıştı.⁵⁴⁵

Mustafa Kemal Paşa, 24 Nisan 1920 tarihinde, bir gün önce açılan TBMM’nin gizli oturumunda bilgi verirken, Fransızlarla ilişkiler ve bölgedeki savaşlar konusunda şunları söylüyordu:⁵⁴⁶

545 Lohanlızade, A.g.e., s.53

546 TBMM Gizli celse zabıtları Cilt I, İkinci İnikat, Dördüncü Celse, 24 Nisan 1336 , İş Bankası Yay. Ankara, 1985, s. 1-8.

“Fransızlarla da münasebet olmuştur. Bilhassa Suriye’de fevkalade mümessil bulunan Picot namında bir zat Sivas’a kadar geldi,(…) Biz kendisiyle görüştüğümüz zaman bizim için bir Kilikya bir de Türkiye meselesi gibi iki mesele yoktur. Bir mesele vardır. O da Türkiye meselesidir. (…)”. diyerek, yeni Türk Devletinin tavrını da ortaya koyuyordu.

25 Nisanda Yarbay Abadie, Antep mıntıka komutanı olarak Sainte Marie’nin yerine görevi almış ve Abadie beraberinde iki tank, bol sayıda cephane ve erzak getirmişti.

Abadie, Sainte Marie ve Normand’la birlikte yaptığı toplantı sonrasında aldıkları kararda;

Antep teslim oluncaya kadar doğudaki ve batıdaki toplarla Türk mahalleleri bombardıman edilecekti. Ancak tümen komutanlığından aldıkları emir gereği bombardımandan vazgeçerek, şehre hücuma karar vermişlerdi.⁵⁴⁷ Şehrin savunma kapasitesini test edeceklerdi.