MÜRSEL BAKÜ’NÜN BAKÜ TAARRUZLARI

Yarbay Mürsel Bey Bakü’nün ele geçirilmesi gibi önemli bir göreve tayin edildi. Bu görevinde iken ona fahri Tümgenerallik rütbesi verildi. Böylece Tümgeneral Mürsel Bakü, bu görevi ifa etmek üzere emrindeki 5. Kafkas Tümeni ile birlikte 01 Haziran 1918 tarihinde Azerbaycan’a gitmek üzere yola çıktı.33

08 Haziran 1918 tarihinde Gence‘ye ulaşan Tümgeneral Mürsel Bey, buradan Kafkas İslam Ordusu Komutanlığının emri üzerine 20 Haziran 1918 tarihinde Gökçay kasabasına ulaştı. Bu günlerde Kafkas İslam Ordusu’nun morali bozuktu. Çünkü Gence’de Kurmay Yarbay Osman Bey komutasındaki takviyeli 10. Kafkas Alayı, 17 Haziran 1918 günü düşman tarafından pusuya düşürülerek ağır bir zayiata uğratılmıştı.34

Bu atmosferde Kafkas İslam Ordusu Komutanlığı bundan sonra yapılacak tüm harekâtlarda bütün sorumluluğu Tümgeneral Mürsel Bey’e ve onun idaresi altındaki 5. Kafkas Tümenine verdi. Böylece Tümgeneral Mürsel Bey kritik olan bu günlerde komutayı ele aldı.35 Moral anlamda üstün olan Bolşevik-Ermeni Kuvvetleri ise bu arada boş durmadılar ve 30 Haziran

28 MSB Arşivi, Mürsel Paşa Şahsî Dosyası, Askerlik Safahatı Belgesi.

29 MSB Arşivi, Mürsel Paşa Şahsî Dosyası, Askerlik Safahatı Belgesi.

30 B.C.A., S.141148, F.30,11,1, Y.NO:123,29,6.

31 TBMM Arşivi, Mürsel Paşa Şahsi Dosyası, Devre VII, no 483, Kutu No:39.

32 “İki Millet Vekili vefat etti.”,Vatan, 23 Eylül 1945, s.1. Gazeteye göre ölüm nedeni kalp krizidir.

33 Hasanlı, Cemil. (1998). Azerbaycan Tarihi 1918-1920, Azerbaycan Kültür Derneği Yay., s.105.

34 Ertürk, Yaşar. (2010). “Kafkas İslam Ordusu’nun Azerbaycan ve Dağıstan Harekatı”, Türk

Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 186, Haziran, s.s.. 89-114. s.104-105.

35Türker, Rüştü. (2006). Birinci Dünya Harbinde Bakü Yollarında 5. Kafkas Tümeni, Genelkurmay Basımevi s.47.

1918’de Gökçay’a ani bir baskın düzenlediler.36 Bu ani baskında Gökçay’da bulunan Tümgeneral Mürsel Bey, durumu toparlamayı bildi ve Bolşevikleri geri püskürttü. Düşman, bu beklenmedik direnç karşısında bocaladı ve geri çekilmek zorunda kaldı. Bundan sonra üstünlük artık 5. Kafkas Tümen komutanı Tümgeneral Mürsel Bey’in eline geçti.37 O, sırasıyla Aksu, Kürdemir ve Bakü’nün alınması için elzem olan Şamahı’yı yerinde ve etkili askeri taktiklerle ele geçirdi.

Fakat bu süreçte düşman geri çekilirken 5. Kafkas Tümeni birçok zayiat aldı. Bunda etkili olan diğer sebepler ise bölgedeki salgın hastalıklar ve su kaynaklarının azlığı idi. Bu şartlar altında 5. Kafkas Tümeni ve Tümgeneral Mürsel Bey, nihayet Bakü önlerine kadar geldi. Bakü zaman kaybetmeksizin ele geçirilmeliydi. Nitekim Kafkas İslam Ordusu Komutanlığından gelen direktifler de bu yöndeydi.38 Fakat Tümgeneral Mürsel Bey, bu konuda tümenin hem personel ve hem de top mermisi gibi askeri teçhizat bakımından bu harekât için hazırlıksız olduğunu rapor etmesine rağmen Birinci Bakü Taarruzu 05 Ağustos 1918 tarihinde başladı.39

Top başına 45 mermi gibi bir rakam hasıl olunca ileri çıkan piyadeler savunmasız kaldı ve düşman, top atışının durması nedeniyle karşı taarruza geçti. Böylelikle Birinci Bakü Taarruzu olumlu sonuçlandırılamadı.40

Fakat düşmanın taarruz yeteneği olmadığı anlaşılınca İkinci Bakü taarruzu için hazırlıklar süratle yapılmaya başlandı. Bu hazırlıklar daha önce Tümgeneral Mürsel Bey’in de işaret ettiği eksiklikler merkezinde yerine getirildi. Tümgeneral Mürsel Bey’in emrinde bulunan 5. Kafkas Tümeni, Albay Süleyman İzzet Bey’in emrinde olan 15. Piyade Tümeni ile desteklenerek top başına 500 mermiye ulaşılırken, personel sayısı

36 Yüceer, Nasir. (1996). Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nun Azerbaycan ve

Dağıstan Harekatı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yay., s. 86-87.

37 Türker, Rüştü. (2006). Birinci Dünya Harbinde Bakü Yollarında 5. Kafkas Tümeni,

Genelkurmay Basımevi s.66; Süleymanov, Rıhtım, M. (2012). “Kafkas İslam Ordusu’nun

Azerbaycan’ın Toprak Bütünlüğü Uğrunda Mücadelesi” Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan

Halk Cumhuriyeti’nin Oluşumu, Atatürk Üniversitesi Ortadoğu ve Ortaasya-Kafkaslar Araştırma ve Uygulama Merkezi, s.s. 261-295, s.279.

38 Türker, Rüştü. (2006). Birinci Dünya Harbinde Bakü Yollarında 5. Kafkas Tümeni, Genelkurmay Basımevi s.113

39 Bal, Halil. (2010). Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Mücadelesi ve Kafkas İslam Ordusu,

İdil Yay.,s.193.

40 Komisyon. (1993). Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekâtı Cilt II, Genelkurmay Basımevi, s.579-580.

SOĞUK SAVAŞ SONRASI SOSYAL, EKONOMİK VE SİYASAL GELİŞMELER BAĞLAMINDA GÜNEY KAFKASYA | 143 anlamında da bir kolordu seviyesine çıkarıldı.41 Böylece Tümgeneral Mürsel Bey uğruna çok emek verdiği Bakü’nün kurtarılması görevinde ziyadesiyle güçlendi. İkinci Bakü taarruzu öncesinde bu sefer Kafkas İslam Ordusu Komutanı Nuri Paşa da cephede yerini almıştı. Komuta kademesinin İkinci Bakü taarruzu hareket planlamasında yapılan istişarelerde 15. Piyade Tümeni Albay Süleyman İzzet Bey’in 5. Kafkas Tümenine bir gösteri taarruzu rolü vererek kendi tümenin Bakü’ye girme taktiği Nuri Paşa tarafından kabul görmedi.42 Zannımızca Nuri Paşa da Bakü’ye girmeyi hak eden muzaffer birliğin bu işin başından beri emek sarf eden 5. Kafkas Tümenin ve onun komutanı Tümgeneral Mürsel Bey’in olması gerektiği yönünde hareket etmiştir.

Ortaya çıkan plana göre taarruz; 15. Piyade Tümenin kuzeyden bir gösteri taarruzu yapmak suretiyle düşmanın dikkatini burada yoğunlaştırılacak ve 5. Kafkas Tümenin tüm birlikleriyle şehri kolay bir şekilde batı tarafından ele geçirilmesi olacaktı. Böylece plana göre 14 Eylül 1918 tarihinde akşama doğru 15. Piyade Tümeni kuzeyden bir gösteri taarruzu yaparak düşmanın dikkati burada toplandı. Ardından asıl taarruzu gerçekleştirecek olan 5. Kafkas Tümeni ve Tümgeneral Mürsel Bey tümeni ile birlikte 14 Eylül 1918 gece yarısı şehrin batısından Bakü’ye çok fazla zorlanmadan girerek 15 Eylül 1918 tarihinde saat 10.30’ta Bakü’yü ele geçirdi. 43

Bakü’nün kurtarılması gibi büyük bir başarıya imza atan Albay Mürsel Bey, bundan sonra İngilizlerin bir hilesi ile 20 Kasım 1919 tarihinde Batum’da tutuklandı. Batum’da 7,5 ay boyunca tutuklu kaldıktan sonra Çanakkale’ye Mecidiye Tabyasına gönderildi. Burada da 5 ay tutuklu kaldıktan sonra 1 Mart 1920’de Malta’ya sürüldü. Malta’da yaklaşık iki sene sürgün hayatı yaşadı.44

41 Türker, Rüştü. (2006). Birinci Dünya Harbinde Bakü Yollarında 5. Kafkas Tümeni, Genelkurmay Basımevi s.190-191.

42 Yeğin, Süleyman İzzet. (2006). Birinci Dünya Harbinde Azerbaycan ve Dağıstan

Muharebelerinde 15. Piyade Tümeni, Genelkurmay Basımevi, s.30-39.

43 Yüceer, Nasir. (1996). Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nun Azerbaycan ve

Dağıstan Harekatı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yay.,s.219.;Bal, Halil.

(2010). Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Mücadelesi ve Kafkas İslam Ordusu, İdil Yay.

s.117.