Erhan CANİKOĞLU *
DAĞLIK KARABAĞ SAVAŞIYLA RUS ASKERLERİNİN AZERBAYCAN’A DÖNÜŞÜ
Azerbaycan, Ermenistan’ın işgali altındaki Dağlık Karabağ’ı ve etrafındaki rayonları yeniden topraklarına katmak amacıyla 27 Eylül 2020’de askeri harekata başladı. Azerbaycan ordusunun askeri stratejisi, savaşa hazırlık durumu ve modern silah sistemlerini kullanma yeteneği bu savaşta kendisini gösterdi. Azerbaycan ordusu Ermeni askeri ve stratejik hedeflerine yönelik başarılı harekatlarla ilerlerken, Ermeni kuvvetleri ise Azerbaycan’ın sivil hedeflerini vurarak ilerleyişi durdurmaya çalıştı.28 Bu süreçte Ermenistan bir taraftan kara propaganda yaparak Türkiye’nin savaşa dahil olduğunu ileri sürerken öte yandan güvenliğini sağlaması için Rusya’dan talepte bulundu. 26“ NATO’s partners in the South Caucaus”, https://www.nato.int/cps/en /natohq/news_ 89866.htm?Selected Locale=en [Erişim Tarihi:6.3.2021]
27 “CSTO Summit Signs Joint declaration on South Ossetia”, September 5, 2002, https://asbarez.com/58609/csto-summit-signs-joint-declaration-on-south-ossetia/ [Erişim Tarihi:6.3.2021]
28 Kaya, Ö.C. (2020), “Doç.Dr.Ali Asker:Kremlin’den umduğunu bulamayan Paşinyan çaresiz bir şekilde yenilgiyi seyrediyor”, 08 Ekim 2020, https://qha.com.tr/haberler/doc-dr-asker-kremlin-den-umdugunu-bulamayan-pasinyan-caresiz-bir-sekilde-yenilgiyi-seyrediyor/255810/ [Erişim Tarihi:8.3.2021]
Ermenistan yönetimi Rusya’dan Azerbaycan’ın ilerleyişini durdurması için müteaddit defalar çağrıda bulundu. Önce Rusya’nın liderliğini yaptığı Ortak Güvenlik Anlaşması Örgütü (OGAÖ)’yü harekete geçirmesini istedi. Ancak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Rusya’nın örgüt kapsamında Ermenistan’a yönelik yükümlülüklerinin çatışmaların sürdüğü Dağlık Karabağ bölgesini kapsamadığını söyledi. Putin gelişmelerden üzgün olduğunu vurgularken, çatışmaların Ermenistan topraklarında gerçekleşmediğini belirtti.29 Böylece Putin Dağlık Karabağ’ın hukuken Azerbaycan’a ait olduğunu resmi olarak kabul ettiklerini de tüm dünyaya açıklamış oldu.
OGAÖ’nün harekete geçirilmemesi üzerine istediğini alamayan Paşinyan, Ekim ayı sonunda Putin’e bir mektup daha göndererek ülkesinin güvenliğinin sağlanması için destek verilmesi talebinde bulundu.30 Paşinyan mektubunda çatışmaların Ermenistan sınırına yaklaşmakta olduğunu, Azerbaycan’ın müttefiki Türkiye’nin de Bakü’yü desteklediğini vurguladı. Rusya Federasyonu’nun Ermenistan’ın güvenliğinin sağlanmasında yapacağı yardımın türü ve miktarının belirlenmesi amacıyla ivedi görüşme talebince bulundu. Bu kez talebini taraflar arasında imzalanan 29 Ağustos 1997 tarihli Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardım Anlaşması’nın 2. maddesine ve müttefiklik ilişkilerine dayandırmıştı.31 Rusya yine tutumunu değiştirmedi. Çatışmanın Ermenistan topraklarına yayılması halinde Erivan’a gerekli desteği vereceğini bildirdi.32
Sonunda kendi hesapları açısından uygun gördüğü bir zamanda Rusya tarafları masaya davet etti. Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan tarafından 10 Kasım 2020’de Moskova’da imzalanan Üçlü Bildiri ile ateşkes sağlandı.33 Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan anlaşmayı kendisi ve halkı için ıstırap verici olarak nitelendirdi. Azerbaycan tarafında da mutlak zafere giden harekatın sona erdirilmesi ihtiyatla karşılandı. Kuşkusuz bu 29“Russia’s Security Guarentees for Armenia Don’t Extend to Karabakh, Putin Says”, (2020, October 7). https://www.themoscowtimes.com/2020/10/07/russias-security-guarantees-for-armenia-dont-extend-to-karabakh-putin-says-a71687 [Erişim Tarihi:7.3.2021]
30 “Pashinyan asks Putin to help ensure Armenia’s security”. (2020, October 31). https://tass.com/world/1218647 [Erişim Tarihi:7.3.2021]
31 Ibid
32 “Russia Pledges Help to Yerevan if Fighting Reaches Armenia”, (2021, October 31). https://www.themoscowtimes.com/2020/10/31/russia-pledges-help-to-yerevan-if-fighting-reaches-armenia-a71920 [Erişim Tarihi:7.3.2021]
33 “Armenia, Azerbaijan and Russia sign Nagorno-Karabakh peace deal”, (2020, November 10). https://www.bbc.com/news/world-europe-54882564 [Erişim Tarihi:8.3.2021]
SOĞUK SAVAŞ SONRASI SOSYAL, EKONOMİK VE SİYASAL GELİŞMELER BAĞLAMINDA GÜNEY KAFKASYA | 127 süreçten en karlı Rusya çıktı. Öncelikle Ermenistan’daki çıkarlarına zarar verdiği gerekçesiyle Paşinyan hükümetini cezalandırmış oldu.34 İkincisi zor denklemlerle kurguladığı kırılgan barışın hamisi olarak Dağlık Karabağ sorununda Azerbaycan ve Ermenistan’ı kendisine bağımlı hale getirdi. Üçüncüsü ve en önemlisi ise Dağlık Karabağ’a barış koruma kuvvetleri yerleştirerek Azerbaycan topraklarına bir kez daha Rus askerlerini konuşlandırmış oldu.35
Böylece Rusya hem dünyaya “Karabağ sorununu çözebilecek tek devlet” olduğu mesajını vermiş, 200 yıldır elinde bulundurduğu “Ermeni kozu”nu kaybetmeyerek Ermenilerin “hamisi” rolünü sürdürme imkanı bulmuş, hem de askeri olarak Azerbaycan’a yeniden dönebilmişti. Öte yandan küresel ve bölgesel aktörlerin nüfuzlarını arttırmaya çalıştığı bölgede Rusya yeniden mevcudiyet göstermesinin yanı sıra güçlenmesinin de yolunu açmıştır.36
Anlaşmaya göre Karabağ’ın başkenti Hankendi’ni Ermenistan’a bağlayan Laçin Koridoru’nu korumak üzere en az 2000 Rus askerinin bölgeye konuşlanması öngörüldü.37 Öte yandan Azerbaycan ile Nahçivan Özerk Cumhuriyeti arasında Ermenistan toprakları üzerinden bir ulaşım yolu açılması kabul edildi. Söz konusu yol üzerinden yapılacak ulaşımın güvenliği Ermenistan’a bırakılırken, taşınacak mal ve ürünlerin kontrolü Rusya Federal Güvenlik Servisi Sınır Servisi’ne bırakıldı.38 Böylece Rusya hem Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki ilişkilerde belirleyici aktör konumunu hem de Türkiye’yi sürece katarak Ankara’nın desteğini elde etmiş oldu.
Rusya’nın daha genel stratejik çıkarları açısından bakıldığında Güney Kafkasya’da sürekli nüfuz peşinde olan Batı’ya karşı üstünlük sağladı. ABD, AB ve NATO’nun savaş süresince çağrıları karşılık bulmadı. Savaş Rusya
34 Demirdaş, A. (2020, October 22). Why is Putin punishing Armenia? https://theusatribune.com /2020/10/why-is-putin-punishing-armenia/ [Erişim Tarihi:8.3.2021]
35“Nagorno Karabakh: Russia deploys peacekeeping troops to region”. (2020, November10). https://www.bbc.com/news/world-europe-54885906 [Erişim Tarihi:8.3.2021]
36 “Doç.Dr.Ali Asker ile mülakat”. 5 Mart 2021. Saat 13:00.
37“Nagorno Karabakh: Russia deploys peacekeeping troops to region”. (2020, November 10). https://www.bbc.com/news/world-europe-54885906 [Erişim Tarihi:8.3.2021]
38Avdaliani, E. (2020). The Emerging Nakhcivan Corridor”. https://moderndiplomacy.eu/ 2020/11/24 /the-emerging-nakhchivan-corridor/ [Erişim Tarihi:8.3.2021]
istediği anda sona erdi, barış anlaşması Rusya’nın istediği biçimde formüle edildi.
SONUÇ
Azerbaycan’ın Eylül 2020’de başlattığı Dağlık Karabağ ve etrafındaki yedi rayonu yeniden topraklarına katmaya dönük askeri harekat başarılı bir şekilde ilerlerken, Rusya’nın ateşkes çağrısı üzerine 10 Kasım’da imzalanan “Üçlü Bildiri” ile sona erdirildi. Ermenistan hükümeti Rusya’dan başlangıçta Ortak Güvenlik Anlaşması Örgütü (OGAÖ)’nü harekete geçirerek Azerbaycan’ı durdurmasını istemişti. Rusya ise harekatın Azerbaycan topraklarında yürütülmesi nedeniyle ittifakın harekete geçemeyeceğini cevabını verdi. Bunun üzerine Erivan yönetimi Rusya’ya bir kez daha başvurarak Rusya-Ermenistan ikili antlaşması çerçevesinde Azerbaycan ordularını durdurmasını istedi. Rusya’nın cevabı yine olumsuz oldu. Bununla birlikte 10 Kasım’da tarafları masaya oturttu ve ateşkes anlaşmasını imzalattı.
Savaşın sonunda Azerbaycan 1990’lı yıllarda Ermenistan ve Dağlık Karabağ kuvvetlerine kaybettiği toprakların çoğu üzerinde yeniden kontrolü sağladı. Bu topraklar Dağlık Karabağ’ın belirli bir kısmını ve çevresindeki yedi rayonu kapsamaktaydı. Ermeniler ise Dağlık Karabağ’ın geri kalan kısmını ve Hankendi’nin şehir merkezini ellerinde tutmayı sürdürdüler.
Anlaşmayla hukuken Azerbaycan’a ait olan Dağlık Karabağ ve etrafındaki yedi rayon fiilen de Bakü’nün denetimine girecekti. Bununla birlikte Dağlık Karabağ’da yaşayan Ermenilerin güvenliği garanti altına alınacaktı. Hatta Dağlık Karabağ ve Ermenistan arasındaki Laçin Koridoru açık kalacak, bölgede Rus barış kuvvetleri görev yapacaktı. Rus askerleri çatışma bölgesinde barış koruma görevinin yanında Ermenistan ile Dağlık Karabağ arasındaki koridorun güvenliğini sağlayacaktı. Böylece Rus ordusu Gebele Radar İstasyonu’nu boşalttıktan dokuz yıl sonra yeniden Azerbaycan topraklarına dönmüş olacaktı.
Rusya Güney Kafkasya’daki anlaşmazlıklarda ulusal çıkarlarına uygun tutum sergilemekteydi. Abhazya ve Güney Osetya’nın Ağustos 2008 savaşını müteakip Gürcistan’dan bağımsızlıklarını ilan etmelerini teşvik etmiş, ayrılıkçı cumhuriyetleri tanıyan ilk ülke olarak bölgede stratejik açıdan iki önemli bölgeyi kontrolü altına almıştı. Öte yandan Dağlık Karabağ sorununu uzun süre Batılı ortaklarıyla sembolik Minsk Grubu’nda ele alarak uzun süre çözümsüz kalmasına yol açmıştı. Rusya, Ermenistan’ın Batı
SOĞUK SAVAŞ SONRASI SOSYAL, EKONOMİK VE SİYASAL GELİŞMELER BAĞLAMINDA GÜNEY KAFKASYA | 129 yanlısı yönetiminin izlediği politikaların ardından Azerbaycan’ın başlattığı harekata ses çıkarmayarak, hem Azerbaycan’ın haklarına saygı duyuyor imajı vermiş hem de hem Erivan yönetimini cezalandırmıştır. Daha da önemlisi Azerbaycan topraklarına bir kez daha asker gönderme imkanı elde etmiş, kırılgan barışın kontrolünü elinde tutarak iki ülke üzerindeki nüfuzunu sürdürme araçları elde etmiştir.
KAYNAKÇA
“Armenia, Azerbaijan and Russia sign Nagorno-Karabakh peace deal”, (2020, November 10). https://www.bbc.com/news/world-europe-54882564 [Erişim Tarihi:8.3.2021]
Asker, A. (2012). Rusya’nın Ermenistan’da Askeri Varlığı: Hukuki ve Politik Bakış Açısıyla Bir Değerlendirme, Ermeni Araştırmaları, 2012 (41), 93-112, s. 93.
Avdaliani, E. (2020). The Emerging Nakhcivan Corridor”. https://moderndiplomacy.eu/2020 /11/24 /the-emerging-nakhchivan-corridor/ [Erişim Tarihi:8.3.2021]
Bowen, S.A.(2020). Russian Armed Forces: Military Doctrine and Strategy, Congressional Research Service, htpps://www.crsreports.gov [Erişim Tarihi:3.3.2021]
Coene F. (2010). The Caucasus: An Introduction, Routledge, s.27.
Cemilli, E.(2007). ABD’nin Güney Kafkasya Politikası, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul. Chedia, B. (2019, November 4). US base in Georgia – A scarecrow in Russia’s backyard?,
https://neweasterneurope.eu/2019/11/04/us-base-in-georgia-a-scarecrow-in-russias-backyard/ [Erişim Tarihi:7.3.2021]
Collective Security Treaty Organization 2002-2009, https://en.odkb-csto.org/25years/ [Erişim Tarihi:6.3.2021]
Concept of the Foreign Policy of the Russian Federation, 18 February 2013, https://www.mid.ru/en/ foreign_policy/official_documents/-asset_publisher/CptICkB6 BZ29/content/id/122186 [Erişim Tarihi:7.3.2021]
“CSTO Summit Signs Joint declaration on South Ossetia”, September 5, 2002, https://asbarez.com/58609/csto-summit-signs-joint-declaration-on-south-ossetia/ [Erişim Tarihi:6.3.2021]
Demirdaş, A. (2020, October 22). Why is Putin punishing Armenia? https://theusatribune. com/2020/10/why-is-putin-punishing-armenia/ [Erişim Tarihi:8.3.2021]
“Doç.Dr.Ali Asker ile mülakat”. 5 Mart 2021. Saat 13:00.
Foreign Policy Concept of the Russian Federation (approved by President of the Russian Federation Vladimir Putin on November 30, 2016), https://www.mid.ru/en/foreign _policy/official_documents/-/asset_publisher/CptICkB6BZ29/content/id/2542248 [Erişim Tarihi:7.3.2021]
Haas, M. (2009, June 18). “Medvedev’s Security Policy: A Provisional Assessment”, Russian Analytical Digest, No. 62, s.2-5.
Kamalov, İ. (2008). Putin Dönemi Rus Dış Politikası: Moskova’nın Rövanşı. İstanbul, . Kasım, K. (2009). Soğuk Savaş Sonrası Kafkasya, Ankara, USAK Yayınları.
Kaya, Ö.C. (2020), “Doç.Dr.Ali Asker: Kremlin’den umduğunu bulamayan Paşinyan çaresiz bir şekilde yenilgiyi seyrediyor”, 08 Ekim 2020, https://qha.com.tr/haberler/doc-dr- asker-kremlin-den-umdugunu-bulamayan-pasinyan-caresiz-bir-sekilde-yenilgiyi-seyrediyor/255810/ [Erişim Tarihi:8.3.2021]
Klein, M. (2019, January). Russia’s Military Policy in the Post-Soviet Space, Aims, Instruments and Perspectives, German Institute for International and Security Affairs, Berlin.
SOĞUK SAVAŞ SONRASI SOSYAL, EKONOMİK VE SİYASAL GELİŞMELER BAĞLAMINDA GÜNEY KAFKASYA | 131 “Nagorno Karabakh: Russia deploys peacekeeping troops to region”. (2020, November 10).
https://www.bbc.com/news/world-europe-54885906 [Erişim Tarihi:8.3.2021]
“ NATO’s partners in the South Caucaus”, https://www.nato.int/cps/en/natohq /news_89866.htm?Selected Locale=en [Erişim Tarihi:6.3.2021]
“Pashinyan asks Putin to help ensure Armenia’s security”. (2020, October 31). https://tass.com/world/1218647 [Erişim Tarihi:7.3.2021]
Purtaş, F. (2005). Rusya Federasyonu Ekseninde Bağımsız Devletler Topluluğu, Ankara, Platin.
Remler, P. (2020, October 20). Russia’s Stony Path in the South Caucasus.
https://carnegieendowment.org/2020/10/20/russia-s-stony-path-in-south-caucasus-pub-82993 [Erişim Tarihi:6.3.2021]
“Russia Pledges Help to Yerevan if Fighting Reaches Armenia”, (2021, October 31). https://www.themoscowtimes.com/2020/10/31/russia-pledges-help-to-yerevan-if-fighting-reaches-armenia-a71920 [Erişim Tarihi:7.3.2021]
“Russian National Security Concept-2000”, Permanent Representation of the Russian Federation to the Council of Europe, <http://www.russiaeurope.mid.ru/ russiastrat2000.html> [Erişim Tarihi:6.2.2007]
“Russia’s Security Guarentees for Armenia Don’t Extend to Karabakh, Putin Says”, (2020, October 7). https://www.themoscowtimes.com/2020/10/07/russias-security-guarantees-for-armenia-dont-extend-to-karabakh-putin-says-a71687 [Erişim Tarihi: 7.3.2021]
“Rusya radar üssünü kapattı”. (2012, 11 Aralık). http://www.aljazeera.com.tr/haber/rusya-radar-ussunu-kapatti [Erişim Tarihi:7.3.2021]
Semirikov, V. (T.Y.). KGAÖ’nün Kolektif Güvenlik Sistemi, https://tasam.org/Files/Icerik/ File/Valeri_ SEMERYAKOV-TR_pdf_83087e36-07b3-4026-9520-92c738a761eb.pdf [Erişim Tarihi:6.3.2021]
“Sergey Lavrov: “The issue on Gabala radar station is closed””, https://apa.az/en/foreign-news/news_sergei_lavrov___the_issue_on_gabala_rada_-186486 [Erişim Tarihi: 7.3.2021]
Shaffer, B. (2013, April 16). Azerbaijan’s Cooperation with Israel Goes Beyond Iran Tension. https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/azerbaijans-cooperation-israel-goes-beyond-iran-tensions [Erişim Tarihi:6.3.2021
Sodiqov, A. (2012, January 16). CSTO Agreement on Foreign Bases Frustrates Tajikistan’s Ambitions, Eurasia Daily Monitor, Volume 9, Issue 10.
The Foreign Policy Concept of the Russian Federation, Approved by the President of the Russian Federation, https://fas.org/nuke/guide/russia/doctrine/econcept.htm [Erişim Tarihi:1.3.2021]
The Military Doctrine of the Russian Federation, Approved by the President of the Russian Federation on December 25, 2014.
White, S. (2004). Russia’s New Politics The Management of a Postcommunist Society, United Kingdom, Cambridge University Press, (Fourth printing).
SOĞUK SAVAŞ SONRASI SOSYAL, EKONOMİK VE SİYASAL GELİŞMELER BAĞLAMINDA GÜNEY KAFKASYA | 133