MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE

1.3.4.1. Münhasır Ekonomik Bölge Kavramı Ve Gelişimi

Münhasır ekonomik bölge (MEB; zone economic exclusive), bir kıyı devletinin karasuları esas çizgisinden başlayarak 200 mile kadar varan ve karasuları dışında kalan deniz yatağı ile onun altında bu kıyı devletine münhasır ekonomik haklar ve yetkiler verdiği deniz alanıdır.55

MEB kavramının dile getirilmesi 1947 yılında Şili’de bir başkanlık bildirisi ile ortaya çıkmıştır. Bildiride kıta sahanlığının bittiği yerden itibaren olan kısımdan 200 mil ilerideki deniz alanında da hakkı olduğu belirtmiştir. Yine Peru’da aynı şekilde kıyısından itibaren 200 millik alanı geçiş hakkını ihlal etmeden saklama, koruma ve işletme alanı olduğunu ilan etmiştir.56

Bu kavram 1945’den sonra bazı Güney Amerika ülkelerinin kıta sahanlığı bildirisi sonrasında ortaya çıkan 200 millik alanı iddialarını hukuki bir temelde toplama isteği sonucu ortaya çıkmıştır.57

Şekil 3 : Münhasır Ekonomik Bölge

Kaynak: Muhittin Ziya Gözler , Türkiye Adalar Denizi ve Kıta Sahanlığında Savaş Değil Bilim ve

Adalet İstiyor, https://21yyte.org/tr/merkezler/turkiye-adalar-denizi-ve-kita-sahanlinda-savas-degil-bilim-ve- adalet-istiyor, 2014, Erişim Tarihi:20.07.2019.

55 _{Kuran, age, s.243.}

56

Bozkurt, agm, s.57. 57 _{Özman, age, s.87.}

34

MEB kavramı aynı kıta sahanlığı kavramı gibi 1958 Cenevre Sözleşmelerinde dile getirilmiştir. Ancak bu konuda o yıllarda herhangi bir düzenlemeye gidilmemiştir. Buna neden olarak o yıllarda karasularının azami sınırının ne olduğunun tam olarak belirlenememesi gösterilmektedir. MEB uluslararası hukukta karşılığını 1982 BMDHS ile bulmuştur. Bu bağlamda Sözleşmenin 55-75’inci maddeleri arasında düzenlenmiştir.58 1982 BMDHS’ye göre MEB’in bazı önemli maddeleri:

MEB karasularının ötesinde ve ona bitişik bir bölge olarak düzenlenmiştir. Kıyıdaş devletlere deniz dibinde, deniz dibindeki sularda ve toprak üstü-altı canlı ve cansız doğal kaynakların araştırılması, işletilmesi, korunması ve yönetimi konusunda egemen haklar vermektedir.59

1982 BMDHS’ye göre kıyı devletinin MEB alanında temek hakları şöyledir: Canlı ve cansız doğal kaynakların araştırılması, işletilmesi, korunması, kullanımı ve sudan ve rüzgardan enerji üretimi gibi diğer ekonomik araştırma ve işletme faaliyetleri konusunda egemen haklara sahiptir.

Yapay adaların, ekonomik amaçlar için kurulan tesis ve yapıların, ayrıca kıyı devletinin haklarının kullanılmasına müdahale edebilecek nitelikteki tesis ve yapıların yapılması, buna izin verilmesi ve işletilmesi hakkı kıyı devletine münhasır olarak aittir.60

Kıyı devleti münhasır ekonomik bölge haklarını kullanırken diğer devletlerin haklarına saygı gösterecektir.

Münhasır ekonomik bölge, karasularının ölçüldüğü yerden itibaren 200 mil genişliğe kadar uzanacaktır.

Denize kıyısı olsun veya olmasın, bütün devletler münhasır ekonomik bölgede seyrüsefer, boru hatları ve kablo döşeme ile bağlantılı olan ve bu sözleşmenin hükümlerine aykırı olmayacak şekilde istifade ederler. Devletler bu bölgede bu sözleşmeden doğan haklarını yerini getirirken kıyı devletinin haklarına zarar vermeyeceklerdir.

58_{1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi, http://denizmevzuat.udhb.gov.tr/dosyam/denizhukuku.pdf , Erişim Tarihi:} 27.07.2019.

59 _{1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi ,http://denizmevzuat.udhb.gov.tr/dosyam/denizhukuku.pdf , Erişim Tarihi:} 27.07.2019.

60 _{1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi ,http://denizmevzuat.udhb.gov.tr/dosyam/denizhukuku.pdf , Erişim Tarihi:} 27.07.2019.

35

Münhasır ekonomik bölgede, kıyı devletine veya diğer devletlere hak ve yargı yetkisi vermediği durumunda, kıyı devleti ile diğer devlet arasında meydana gelebilecek bir uyuşmazlık, hakkaniyet esasına göre ve devletlerin çıkarlarının da göz önünde bulundurularak ilgili mevcut durumlar çerçevesinde çözümlenecektir.

Kıyı devletinin bu bölgede yapay adalar, tesisler ve yapılar inşa etme, işletilmesine ve kullanılmasına izin verme konusunda izin verme yetkileri bulunmaktadır. Kıyı devleti bu konu hakkında gümrük, maliye ve sağlık hususunda kanun ve düzenleme yapmada münhasır yetkiye sahiptir. Yapılmaya karar verilen tesislerin ilan edilmesi ve bunların varlığı konusunda uyarıcı nitelikte araçların bulunması gerekmektedir. Bu inşaları korumak için kıyı devleti güvenlik kordonu oluşturabilecektir. Bunun genişliği kıyı devleti tarafından belirlenecektir. Bu kurulmuş tesisler ve cihazların çevresinde, dış kenarlarının her bir noktasından ölçülmek üzere, 500 metrelik mesafeye kadar güvenlik genişliği uzanabilir.

Bu anlamda bakıldığında münhasır ekonomik bölge kıta sahanlığı kavramını da kapsamaktadır. Çünkü bu kavram ile beraber karasularının ölçülmeye başlandığı esas hattan itibaren 200 millik alanda devletler canlı ve cansız kaynaklar üzerinde hak ve yetkiye sahip olmaktadır.61

Diğer bir ifadeyle, münhasır ekonomik bölgede kıyı devletinin kıta sahanlığı üzerinde sahip olduğu haklar ile bunların yanında su yüzeyinde sahip olduğu münhasır hakları kapsamaktadır. Ancak şu durumlarda kıyı devletinin yukarıda maddeleştirilen faaliyetlere izin vermemek konusunda takdir hakkı olduğu da bildirilmiştir: Sözleşme uyarınca kıyıdaş devlet haklarını kullanırken diğer devletlerin haklarını da göz önünde bulunduracak ve sözleşme hükümleriyle uyumlu hareket edecektir.62

Dolayısıyla diğer deniz alanlarından farkı buradadır, diğer bir ifadeyle MEB kıyı devletinin egemenliğinde değildir. Bu durum diğer devletlerin haklarını gözetme zorunluluğunu belirtmektedir. Bu anlamda Sözleşme’nin 58. maddesinde diğer devletlerin hak ve sorumlulukları düzenlenmiş ve MEB’de kıyısı olsun ya da olmasın bütün devletler

61_{Bknz: MEB sınırlandırma konusu ileride Münhasır Ekonomik Bölgenin Sınırlandırılması başlığı altında ele} alındığından burada detaylarına girilmemektedir.

62

Nur Jale Ece, “Doğu Akdeniz’de Münhasır Ekonomik Bölge: Sınırlandırma Anlaşmaları, Paydaşlar Ve Stratejiler”, Journal of ETA Maritime Science, 2017, s.2.

36

Sözleşme hükümleri çerçevesinde seyir serbestliği ve uçuş serbestliğinden, denizaltı kabloları ve petrol boruları döşemeleri serbestliğinden yararlanabilecektir.63

1.4. DENİZ YETKİ ALANLARININ SINIRLANDIRILMASINDA BAŞVURULAN