Yumu�d1:
"Evet ama buras1 dev/et dairesi. Siz
mek-tepte miJdiJrden izin a/madan nas1/ bir yere gidemezseniz, burada do gidemer..siniz. Bona haber ver, (Jy/e git "
dedi.Kendisine te�ekkilr ettim.
0 gOnden sonra her sabah, Zab1t (Tutanak) Mildilr
lil�O'ndeki ruznimeye (gilndeme) bakar, gilmrOk, vergi, biltce ve harcrrah (yolluk)" i�leri gibi o zamanlar benim icin ilginc olmayan konu)ann g()ril�illdil�il gilnler hie masam
dan aynlmaz, lstiklil Mahkemeleri ve Men'i Milskirat (lc
ki Yasa�1) Kanunu gibi ilginc ve ()nemli tasan veya ()neri
Ierin g()ril�illece�i gilnler ise Tevfik Bey'den izin ahp tar
t1�malan izlerdim.
Tevzi memuru Mehmet Bey'in bana anlatt1�ma g()
re, kimi zaman ben toplant1 salonunda iken kaleme gelen kilcilk i�leri, iyi kalpli Tevfik Bey:
"Haydi, bunun irin bi
zim kuruk mebusu (!) rot1rmaya/1m. Sunu sen yap1ver"
diye Mehmet Bey'e verirmi�; hatti kimi zaman kendisi ya
zarm1�.
G()ril�illen tasanrun ad1 ••tstiklil Mahkemeleri Kanun Liyihas1" d�I.
"Firariler Hakkmda Ka nun L6yihas1 "
idi.G()ril�melerde bircok mebus, Anadol u'nun asker kacak
lanyla dolu oldu�undan, bunlardan bir kmrurun e�k1ya
hk yapt1�mdan, illkede gilvenlik kalmad1�mdan, bu ya
sanm gereklili�inden �z ederken, ben bir yd ()nee Tatar arabalanyla Yozgat'tan Ankara'ya gelirken rastlay1p bir hayli korktu�muz kacak askerleri dil�ilnilyor, onlann du
rumunu g()zilmiln ()nilne getiriyor, bu tehlikeli rastlant1-dan ucuz kurtuldu�umuza bir kez daha seviniyordum.
lcimden bu yasarun k
�
bul edilmesi dile�inde bulunuyordum.
Kimi zaman g()ril�melere kendimi kaptmr, yasay1 sa
v unanlan -orada kilcilk bir memur oldu�umu unutarak- bir k1S1m milletvekilleriyle birlikte alk1�laya
s1m gelirdi. Arna pek iyi biliyordum ki, e�er dalg1nl1kla b()yle bir densizlik yaparsam, ya beni bilsbiltOn
memur-59
luktan atarlar ya da bir daha toplant1 salonuna sokmaz
lard1. Bu ise benim i�in felaketli bir �ey, btiytik bir mut
suzluk olurdu.
Bu tasan tizerine pek �ok milletvekili s6z ahp konu�
tu. Bunlardan belle�mde kalanlar, b�ka konulardaki eski tart1�malarda s1k s1k s6z ahp dikkatimi �ekmi� olan mil
letvekilleridir. Bunlar 6z.ellikle Tevfik Rti�tti (Aras), Ham
dullah Suphi (Tann6ver), Abdillkadir Kemali, Mahmut Celal (Bayar), �orum'un mebuslanndan 1smet (Eker), sonradan Maarif Vekilli� yapm1� olan Mustafa Necati ve Refik �evket'ir (lnce).
Hamdullah Suphi Bey'den gayns1 bu yasa)'l butiln gti�leriyie savunuyordu. Ben Hamdullah Suphi Bey'in ko
nu�masma hayrand1m; a�zmdan �1kanlan sanki gtizel bir
�iir dinler gibi dinlerdim. Harndullah Suphi Bey halkm gti�
durumunu, peri�anh�1m canh tasvirlerle anlat1yor, asker ka�akh�mm 6ntine sertlikle de�il, yumu�akhkla, aydm
latma ile g�ilebilece�ni s6yltiyordu .
Turk k6yltistintin durumunu kti�tik ya�1mdan beri •
wk iyi bildi�im i�in i�imden ona hak vermeye ba�lam1�
t1m. Ancak kim oldu�unu g6rmedi�im bir me bus;
"Ham
du//ah Bey, Hamdul/ah Bey, memleket $iirle, hissiyatla idare edilemez.. Hakikatlara bakm1z. "
di ye ba�mnca kendime geldim. Yukanda adlanm sayd1�1m mebuslar ve on
larm d1�mda daha bir�ok mi lletvekili, tam ti� gun sure ile bu konu tizerinde konu�tu ve tart1�t1.
Saruhan (Manisa) Milletvekili Mahmut Celal (Bayar) Bey'in ktirstiye gelip cephede bulundu�u S1Tada, ka�an bir askerin k6yiine b�ka askerleri g6ndererek onun btittin ko
yun, ke�i ve s1�1rlanru mtisadere ettirip cepheye getirtti�i
ni ve arkasmdan o ka�a�a haber salarak: "E�er cephede
ki birli�ine katilmazsa, b unlan kestirip askere yedirecetiJU" bildirdi�ni. bunun tizerine o ka��n hemen gelip 6ztir diledi�ini ve birli�ine kat1ld1�m1 hikaye etmesi
ve bOyle sert tedbirlerin gerekli oldu�unu bildirmesi, rah
metli Refik Sevket'in (tnce) Hamdullah Suphi Bey'e
"korkak" demesi ve Hamdullah Su phi Bey'in bunu sert kar�1lamas1, yine Refik Sevket Bey'in:
"Efendiler, asaca
t1z, as1/acat1z, f akat bu istikla/ mucade/esini kazanacat1z "
diy e ba�1rmas1 bugi.in bile kula�1mda �mlar.
Bu Meclis ger�ekten bir "ihtilfil meclisi" idi.
o� gi.in si.iren �etin tartl�malardan sonra yasa kabul edildi: Meclis'�e. milletvekilleri arasmdan s�ilen i.i�er i.iye
den olu�acak lstiklil Mahkemeleri kurulacakt1.
Hi.iki.imet adma konu�an Erkim Harbiyei Umumiye Reisi (Genelkurmay Ba�kam) Miralay lsmet Bey (lnOni.i), bu mahkemelerin ivedi olarak yedi yerde kurulmas1m is
tedi . Kimi mebuslar bunu �ok bulup yalmz di.i�manla sa
va�1lan cephelerin gerisinde kurulmas1m istiyorlard1. Bu
nun tart1�1lmas1 da birka� gi.in si.irdi.i ve en sonunda, ge
rekti�inde yerleri de�i�tirilmek i.izere yedi yerde kurulma
sma karar verildi.
Arkasmdan i.iye se�imine ge.;ildi. Bun1ann salt �o�un
lukla se�ilmesi gerekti�inden, birka� ki�i mi.istesna olmak i.izere, bu salt �o�unluk sa�lanamad1. 111� gi.ini.i se�ilenler Muhittin Baha (Bursa), Mustafa Necati (Saruhan), Refik Sevket (Saruhan) idi . Her i.i�i.i de Meclis'in �ok ate�li. dev
rimci hatiplerindendi. Bunlardan ba�ka birka� ki�i daha
�o�unlu�u sa�lad1 ise de onlan arumsarmyorum. Fakat da
ha en az onbe� ki�inin se�ilmesi gerekiyordu.
Bu s�imin i�i bir hafta - on gi.in si.irdi.i. Bir�ok i.iye se�imde �ekimser kald1�ndan, salt �o�unluk bir ti.irli.i sa�
lanam1yor, i.iye s�imi i�i uzay1p gidiyordu.
l�te o gi.inlerde Refik Sevket, Mustafa Necati ve Mu
hittin Baha Beyler enerj ik mi.idahalelerde bulundular ve
"Bizier ilk se�imde se�ildik, memleketin i�ine gider vazi
fe gororoz "
diye adeta Meclis'e meydan okudular.Burada o gi.inki.i tartl�malarm yilzde birini bile
yan-s1tam1yorum. Kendim de �1rm1�t1m: Bir hafta Once ya
say1 kabul eden Meclis, bir haftadan beri lstiklil Mahke
meleri 'ne uye s�imi �ini bir tilrlU bitiremiyordu. Bunun nedenini anlayam1yordum.
Sonunda en i;ok oy alan on be� milletvekilinin lstik
lil Mahkemeleri'ne uye sei;:ilmi� say1lmas1 Meclisi;e kabul edildi de s�m i�i tamamland1 ve mahkemeler Olkenin tilrlU bOlgelerinde gOrev yapma�a ba�lad1.
lstiklfil Mahkemeleri'nin, Once Milli Mucadele'nin ka
zamlmasmda ve daha sonra devrimlerin geri;ekle�tirilme
sinde buyuk pay1 vard1r.