iirm1�t1. Sonradan bizim btiroya gelerek bu s()z)erini tu
tanaktan c1kard1im1 samyor um. Fakat ben bu s()z)eri bu
gtinkti gibi amms1yorum.
Birkac ay sonra Istanbul Htikti meti'nin olumsuz tu
t um ve propagandalan tizerine, yine Kaz1m Karabekir Pa
�a 'dan gelen ve tilkedeki btittin halka yeni bir bildiri ya
y1mlanmas1m ()neren yaz1 tizerine bu bildirinin Hamdul
lah Suphi Bey'le birlikte
"Ser 'iyye Encumeni"
(yani Din t�leri Komisyonu) tarafmdan hazirlanmasma Meclis'ce ,karar verilmi�. fakat �er'iyye Enctimeni'nin bildirisi, halkm anlayamayacai1 bicimde cok aidah bir Osmanhca ile ka
leme ahnd1imdan, Hamdullah Suphi Bey ayn bir bildiri hazirlay1p, Kir�ehir Milletvekili Mufit Hoca'nm okudu
iu �er'iyye Enctimeni bildirisinden sonra kendi bildirisi
ni okumu� ve Meclis bunlarm her ikisinin de yay1mlan
masma karar vermi�ti.
K1sacas1, Hamdullah Suphi Bey'i ilk Meclis'te cok dinledim, zevk ile dinledim. Y az1h bir kagu veya nota bak
madan, doirudan doiruya derli toplu, etkili, �iir gibi gti
zel ve heyecanh kon�urdu. Ne var ki bu konu�malarda beni doyurmayan bir y()n sezer, bunun ne olduiunu bir ttirlti anlayamazd1m. Onu dinlerken cok duygulamr, ho�
lamr ve heyecanlamrd1m, ama sonra kendi kendime dti
�tintince, kafamm icinde onun s()ylediklerinden pek bir �ey kalmad1im1 g()rtirdtim. Alk1�lanmaktan cok ho�lanan Hamdullah Suphi Bey'in gtizel konu�malan, bir bak1ma;
lzmit'in pi�maniye helvas1 gibi bir �ydi. Tath, daha doi
rusu yerken ta th, fakat asla ()zlti ve doyurucu deAiJdi. Bunu cok gee fark ettim.
Bununla birlikte Hamdullah Suphi Bey'i, uzaktan
135
uzaia \:Ok severdim. Dinleyici locasmm basamaklarmda, ayakta durup konusmalanm btiytik bir cosku ile dinleyen liseli Meclis memurunun, elbette ki farkmda deiildi. Arna ben onun \:Ok ()zenle ortasmdan iki yana taranm1s k1r sa\:
lanna, sesinin mtiziiine, konusmalarmm ak1cd1ima, yti
ztintin nazik ve gtile\: ifadesine, davramslarmdaki kibarh
ia uzaktan uzaia ha�·ranhk duyard1m.
Dr. Riza Nur Bey'le Hamdullah Suphi Bey arasmda Meclis'in ilk gtinlerinden baslayan bir rekabet vard1; bu yansma Milli Eiitim Bakam'nm Meclis'\:e se\:ilmesi so
nunda su ytiztine \:lkm1st1 .
Dr. R1za Nur Bey, Meclis tiyelerince de pek sevilmez
di . Onlemesine, (yani k()seleri ()ne ve arkaya doiru) giy
diii kuzu derisi k1v1rc1k gri bir kalpak, haki renkli bir giysi tas1rd1 .
Dr. Riza Nur Bey'de 'btiytikltik hastal1�· vard1. flk hilktimet kurulusuna g()re Meclis'in b�kam, ayru zaman
da
'/era Vekilleri Heyeti
'nin (yani Bakanlar Kurulu'nun) da ba$karu idi. Bu nedenle htiktimet prograrmm -Meclis'in b�kam olan- Mustafa Kemal P�a okuyarnazd1. Bunu Meclis'te Milli Eiitim Bakam Dr. R1za Nur Bey okudu . Kendisini ilk kez Meclis'te bu vesile ile dinledim . Hamdullah Suphi Bey'in yans1 kadar hatipliii yoktu. Fa
kat dtizgtin konusuyor, elindeki metni, kandmc1 pozlarla okuyordu. Samyorum ki bu prograrm Mustafa Kemal Pa-r
sa'nm yerine, O'nun temsilcisi olarak, okuduiunun bilin
cini tas1yord u. c·i
(0) lleride anlatacaklanm. kendisinin bOyllk adam oldutunu sanan Dr. R1z.a Nur Bey'in ne denli ktl�ilk i�lerle utr�abildilini ve bir Milli Eiitim Bakan1'mn bir okul yOneticisi g1bi aynnuh i�lere dalabilecelini ve yarauh� bak1mmdan da "kil
�ilk ad am" oldutunu gOsterocek t ir.
12) Tuna/1 Hi/mi
Bey: Bolu Milletvekili olan Tunah Hilmi, ilerici, daha o zaman oz Tiirki;eci, kadm haklan savunucusu, tam iilkiicii bir insand1. Birinci Meclis'teki tutucu hocalar onu sevmezler, kiirsiiye her geli�inde giiriiltii yaparlar, hii; konu�turmak istemezlerdi .
Esmer yiizii , pos b1y1klan, �akaklan a�arm1� sai;lan, kalm ve giir sesi ile ilk Meclis 'in i;ok renkli ki�ilerindend i.
Bugiin sa� olsayd1 Tiirk devriminin zedelenmesi kar�1sm
da yine o kalm sesini yiikseltip bir aslan gibi kiik reyece
�inden hii; �iiphe etmiyoru m.
13) Diyab Aga:
Dersim Milletvekili Diyab A�a uzun boyu, dik duru�u. �ahin bak1�h gozleri, uzun ve bak1mh beyaz sakah, i;ok ai;1k ye�il renkte, ipek i�lemeli �al san�1 ile her gorenin dik katini i;eken bir ki�ili�e sahipti. Yoresindekiler iizerinde sayg1 uyandmrd1. Biiyiik Millet Mec
lisi'nin Ba�kam Mustafa Kemal Pa�a da ona kar�1 i;ok say
g1h davramrd1. Toplanti salonunda kar�1la�t1klan zaman (ben yalmz iki kez tamk oldum) Pa�a. ona do�ru yonelir elini s1kar hatir sorard1. Diyab A�a'nm ai;1k bir otomo
bilde Mustafa Kemal Pa�a ile birlikte i;ekilmi� resmi i;ok iinliidiir.
Diyab A�a. Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi Gene! Ku
rulu'nda pek az soz ahrd1. Arna konu�tu�u zaman etkili olurdu. Benim Meclis'ten iki y11l1k aynh�1m masmda, Yu
nanhlann Ankara yakmlarmdaki Polath 'ya kadar ilerle
mesi iizerine Meclis Gene! Kurulu ' nda Ti.irkiye Biiyuk Mil
let Meclisi'nin Kayseri 'ye ta�mmas1 soz konusu olmu�; ki
mi milletvekillerinin ta�mmadan yana olduklanm goren Diyab A�a kiirsiiye i;1karak: " Bizier buraya Ankara'dan kai;mak i�n gelmedik, dii�manla sava�mak ii;in geldik; bir yere k1p1rdamay1z. Meclis'in Ankara'dan aynlmas1 mil
lette korku yaratu. Burada kahyoruz ve kalaca�1z" bii;i-1 3 7
minde konu�mu� ve bu konu�mas1 pek etkili olmu�. Bu olayi Meclis'te yeniden gOrev aJd.Jtun zainan O�en
�
im.c•>Diyab A�a, �ahin bak1�lanna kar�m, cok sevimli, al
cakgOni.illi.i, gillec ytizJi.i, ama vak_arh bir insand1. GOril
nilmil unutulacak gibi de�ildi.
14)
Hoca Mehmet Salih Efendi:
Dort kad.Jnla evlenmeyi zorunlu k1lmak konusunda Meclis'e verdi�i Oneri ile bir vakitler i.ilke Olci.isi.inde tin kazaruru� olan Erzurum Mil
letvekili Hoca Salih Efendi, fesinin i.isti.ine �al motifli dar bir sank saran, k1sa boylu ve cerbezeli bir ki�i idi. Konu�
mak icin Meclis ki.irsi.isi.ine c1kmca, sOze b�lamadan, her
kesin duda�mda bir gi.ili.imseme belirirdi . Di.i�i.incelerinde tutucu, davram�lannda samimi gOri.ini.ir, kon�urken esp
riler yapmaktan ho�lanud1. Salih Hoca ilk Meclis'in unu
tulmaz renkli ki�ilerindendi.
15)
Hatipler (/yi Komzyanlar
): Bursa MebusuMuhit
tin Boho (Pars),
sonradan Adliye Vekili olan Saruhan Mebusu