ilkmeclis ve Milli Miicadele'de Anadolu Ord.Prof.Dr. HIFZI VELDET VELiDEDEOGLU

Ord.Prof.Dr. HIFZI VELDET VELiDEDEOGLU

iLKMECLiS

ve

Milli Miicadele'de Anadolu

r;A(;DA� YA YINLARI

r;A(;DA� GAZE TE, DERGi, KiT AP BASI M ^{\ e} YA YIN ANONiM �iRKETi

Tilrkocat:1 Caddesi No: ³⁹ -⁴¹ Cat:alot:lu - istanbul

Ofset Haz1rhk: <;aAda� Yay1nc1hk vr Basin Sanayi A.S.

Baskl: Cumhuriyet Matbaac1hk ve Gazetecilik T.A.S.

EYLOL 1990

fiNsl)z

Kuvay1 Milliye Ruhu:

70 yil Once, 23 Nisan 1920'de An­

kara'da toplanan ilk Bily11k Millet Medisi, "Kuvayi Milli ye Ru­

hu"nu temsil eden bir meclisti.

Ne demekti "Kuvayi Milliye ruhu?"

Ulusal gili;lerin bUtiln milleti;e benimsenme ve Ozilmsen­

mesinden olu$an bir ruh, ulusal bir kilkreyi$ demekti bu. Yu­

nanWar 15 Mayis 1919'da lzmir'e Cl� Anadolu'nun ii;Ierine do�ru ilerliyordu. Millet her yerde tedirgindi. Yer yer

"Mildafaa-i Vatan", "Mildafaa-i Hukuku Milliye'', "Vilayat1

�ark1ye Mildafaa-i Hukuk", "Red-di-llhak" gibi tilrlil adlar altmda dernekler kurulmu$tu.

MustafaKemal� 19Mayis 1919'daSamsun'acikt1!1n­

da, direni$ odaklan bOyle da�ruk ve gili;silzdil. Mustafa Ke­

mal'in parolas1 "Kuvay1 Milliyeyi amil, iradeyi miUiyeyi hakim k1Imak" idi. Bu parola Amas ya bulu$masmdan Erzurum Kongresi'ne, oradan S1vas Kongresi'ne ul�tJ. S1vas Kongresi'n­

de, yurttaki biltiln mildafaa-i hukuk demekleri "Anadolu ve Rumeli Mildafaa-i Hukuk Cemiyeti" ad1 altmda birl�tirildi;

"Kuvay1 MiUiyeyi amil, iradei milliyeyi hakim kLlmak" (Ulu­

sal gili;leri harekete gei;irmek, ulusal istenci egemen kllmak) slogaiu Amasya'dan Erzurum'a, Erzurum'dan Sivas'a, oradan da Ankara'ya ul�arak llk Bilyilk Millet Meclisi'nin de paro­

las1 oldu.

Ilk Meclis'in, Kuvayi Milliye ruhunu temsil etti!in.i sl)y­

lemekliyim bundand1r.

Tilrkiye Bilyilk Millet Meclisi'nin birinci devresi 23 Nisan 1920'de b�layip

eylem/i o/arak

21Mayis 1923 tarihine kadar silrdil; ama

hukuk.so/ olarak

lkinci Meclis'in i�e b�lama tari­

hi olan 11 A�stos 1.923'edetingl)revibitmedi. Bu devreye

"Ilk

M

ec

/

is"denir. Buradaki "devre'' sl)zcuiu "s�imdl)nemi" de­

mektir. Osmanbca'da buna "devre-i intihabiye'' denirdi. Biz, gl)revi Ui; ytldan biraz fazla silren bu Meclise Birinci Meclis ya da yukanda belirtildi� gibi Ilk

Meclisd.iyoruz.

Ulusal Kurtulu�

Sa�1'ru Mustafa Kemal P�'run l)nderliliJlde bu Meclis silr­

d Urm U� ve kazaruni�t1r; l)nemi bu yOnden i;ok bilyilktilr.

�irrtlerin yen.ilenmesiyle olu� lkinci Medis, 11 Aius­

tos 1923'te gl)reve b�lay1p eylemli olarak 26 Haziran 1927 ta­

rihine kadar surer. Hukuksal olarak ise gl)revi, yen.i s�imler sonunda gelen 0.;Uncil Meclis'in i�e b�lama tarihi olan 1 Ka­

s1m 1927'ye detjn devam eder.

Oi;Uncil Meclis'in gl)rev silresi ise 1Kasun1927'den b�­

layip 1 Kasun 1931'de biter.

Ben, Meclis'in ilk a.cild1ti giln olan 23 Nisan 1920'den 1 Ocak I 929tarihine kadar her Ui; Meclis'te t ilrlil gl)revlerde bu­

lundum. Bunlar Cumhuriyet tarihinin en ilgini; vel)nemli mo:­

lisleridir: Birinci Meclis, az l)nce vurguladJ�m gibi

"Milli Mucade/e Mee/is;':

lkinci ve 0 i;Uncil Meclisler ise

"Siyaso/ ve top/umso/ devrim mec/isleri"d.iI.

Bu nedenle hem Milli Milca­

dele'nin b�mdan sonuna de!in biltiln evrelerini hem de dev­

rirrtlerin tilrlil �amalanm onlann ii;inde ya.sad1m.

Su nu hemen not etmeliyim ki tlk Meclis'te gl)reve b�la­

d1�da, ozaman "Sultani Mektebi" denilen Ankara Lisesi!

n.in II. s1rufma yeni g��tim. Okulun tatili bitince. lise l)�n.imimi tamarrtlamak ii;in .5 Ekim 1920'de liseye geri dl)n­

dilm. II ve 12. s1ruf bitirip lise diplomam1 ald1ktan sonra, ya­

ni tam iki yil g�ince. Ekim 1922'de Ankara'ya dl)nilp llk

·Meclis'te yeniden memurluAa b�ladon.

Meclis'ten uz.ak kald1!Jm bu iki yd, birbirini izleyen rast­

lantLlar zinciriyle, �otunca kendi istencim d1$mda, beni Milli Milcadele Anadolusu'nun ttlrlil yOrelerine silrUkledi. Bu stl­

rilkleni$in b�lang1cmda �ok Uz0lmil$tilm, ama Ulusal Kur­

tulu$ Savas1'run etki ve yans1malanm yurdumuzun tilrlil yOrelerinde izJemek Vt: gOzlemlemek fusauru verdi� i� bu ol­

gunun yetkinl�memde bilyilk payi oldu.1ki yd i�deAnado­

lu'nun tilrlil yOrelerini, dahas1, di1$man siperlerine �ok yakm olan sav� cephesini, di1$man i$gali altmdaki lstanbul'u gOr­

dilm, gOzlemlerimi not ettim.

tlk Meclis'in hem �langl� hem de son

ythnda,

^{onun i�­}

de gOrevli olarak )'3$aDD$ olmak, gen� )'3$ta beni daha da �ok olgunl�t1rd1. Bu Meclis, belki de dtlnya tarihinde benzeri ol­

mayan bamb�ka bir ulusal kurul�tur. Ulusal Kurtulu$ Sa­

v�1'nm, biltiln Tilrk ulusunu kapsay1c1 olarak 19 J\;1ayis 1919'daAtatUrk'ilnSamsun'a �lk.1$1 ile b�lad1�m ve 9 Eylill 1922'delzmir'inkurtanlmas1 ilesonaerdi�ni kabuledersek, ben bu iki tarih arasmdaki il� bw;uk ytlhk sUrei�nde Milli Mil­

cadele'ye ili.$kin en Onemli olaylann kimi z.aman tam odak nok­

tasmda, kimi zaman klyi ve k0$esinde, herhalde, gerek yer gerek di1$ilnce yOnilnden, her an i�nde bulundum. Bu il� bu­

�uk ydhk zaman par�asmdaki )'3$ant1lanm benim )'3$am1m­

da nonnal olarak ak1p g�en "yd" ya da "ay"larla Ol�illen bir

� silreci deiil. kimi zaman saat, hat ta dakikalarla bile Ol­

�illemeyenco$ku, korku,gerilim veya mutluluklarladolu bir

�lllar zinciridir. �imdi aradan

yet�

yil bir silre g�ikten soma bu zincirin kimi halkalanm bir kitapta derli toplu anlat­

mayi yararh gOrdilm.

�unu hemen belirtmeliyim ki Milli Milcadele'ye sav�

boylannda eylemli bir katkon olmad1, olamazch; Y3$lm elve­

�li de�ldi. Bu nedenle, yazdJklanm bir ba,sanrun Oyk ilsil de­

�I. �ok Onemli bir tarih dOneminde Ankara. Anadolu ve 7

1stanbul'daki gC.zlem ve izlenimlerimin1C.zellikle tlk Meclis�

in C.ykiisiidiir. Bunlan anlatirken, o dC.nemin ko�ullan dola­

yisiyle, vaktinden C.nce olgunla�1p iilkemizin tiirlii sorunlan iizerinde ken dine gC.re bir gC.r ii� ai;1s1 edinmi� liseli bir gene in yetmi� yil C.nceki gC.zlemlerini, ruh tazeli�ini ve anh�1m boz­

madan, olabildi�ince do�ru ve t1pk1s1 t1pk1sma ka�1da aktar­

maya i;ah�t1m.

Suras1ru C.nemle belirtmeliyim ki bu kitap bir yandan ilk Meclis'i biitiin yC.nleriyle tamtmak isteyen "bilgi verme'; Cite yandan da ''amlarim1 apk/ama "amacm1 giidiiyor.

Bilginin kaynag1, T BMM'nin ai;1k ve gizli l.ab1t Ceride­

leri (Tutanak Dergileri), Atatiirk'iin Biiyiik SC.ylev'idir (Nu­

tuk). Am/arin kaynag1 ise kiic;iik giincelerim, o dC.nemdeki foto�raflartm, ki�isel gC.zlem ve izlenimlerimdir. K1sacas1 ki­

tap, bilgi veamlardan o/izyan karma bir nitelik t�1maktad1r. Bu, do�ald1r. Hem 1lk Meclis'te hem de Anadolu'nun tiirlii C.nemli merkezlerinde ve 1stanbul'da toplam ii«; bui;uk y'll bulunmu�

bir i nsarun o dC.nemi ola bildi�ince eksiksiz anlata bilmesi, an­

cak sC.ziinii etti�im iki kayna�1 kullanmakla miimkiin olabi­

lirdi. Ben bunu yapt1m.

tk inci ve 0 i;iincii Meclisler de i;ok C.nemlidir. Ancak bu ki­

tabm konusu de�ildir; bunlar belki ayn bir kitapta ele alma­

bilir.

1stanbul-GC.ztepe, 23 Nisan 1990

lhfz1 Veldet Velidedeoelu

B i r i n c i B l) lilm

fLK MECLtS'tN KURULU�U VE TURLU YONLERt

/. /STANBUL MEBUSAN MECL/Sl'NJN KA PATILMAS/ VE UL USAL ANT (M/SAKI MILLI)

Anadolu ve Rumeli Miid afaa-i Hukuk Cemiyeti He­

yeti Temsiliyesi (yl)netim kurulu) S1vas'tan Ankara'ya ta­

�1mp bu kente �ah�ma merkezi olarak yerle�tikten bir su­

re sonra Istanbul Hiikiimeti Osmanh Mebusan Meclisi'ni (Osmanh Parlamentosu'nu) toplamak i�in gene! se�im ya­

p1lmasma karar verdi . Anadolu'nun dii�man i�gali altm­

da bulunmayan bl)lgelerinde Osmanh "intihab-1 mebusan kanunu "na (milletvekilleri se�im yasas1) gl)re iki dereceli se�im yaptlarak se�ilen mebuslar lstanbul'a gitmeye ba�­

lad1lar. Bu se�imlerde �o�unlukla Anadolu ve Rumeli Miidafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin destekledi�i adaylar ka­

zanm1�t1. Cemiyetin b�ka m Mustafa Kemal Pa�a lstan­

bul'da toplanacak olan Mebusan Meclisi'ni giivencede gl)r­

miiyor, Meclis'in Anadolu i�lerinde giivenli bir yerde top­

lanmas1m istiyordu. Ne yazik ki, onun bu l)ngl)riisiine l)nem verilmedi; Mebusan Meclisi lstanbul'da topland1.

1 6 Mart l 920'de lngilizlerle sava� ortaklan Fril.ns1z1 ve ltalyanlar lstanbul'u eylemli olarak askeri i�gal altma almca Oyelerinin biiyiik �o�unlu�u Anadolu'daki Milli Miicadele'yi destekleyen Mebusan Meclisi kapattldt. Mus­

tafa Kemal'in yakm arkada�lanndan bir bl)li.imii, Rauf 9

(Orbay) Bey basta olmak i.lzere, Milli Mi.lcadele yanhs1 bir­

cok i.lye ve yurtsever ki�i lngilizler tarafmdan Malta Ada­

s1'na si.lrgi.ln edilip gOzaltma ahnd1. Bir bOli.lm mebuslar da cok gt.le ko�ullar altmda Anadolu'ya kacarak Birinci Ti.lrkiye Bi.lyi.lk Millet Meclisi'ne kat1ld1.

llk Meclis'i ve Ulusal Kurtulu� Sava�1 s1rasmda Ana­

dolu ve lstanbul'un durumunu anlatmaya ge-;meden On­

ce, 1stanbul Mebusan Meclisi'nden sOz etmemin nedeni, bu Meclis'in vermi� oldu�u en Onemli karan, yani Misak1 Milli (Ulusal Ant) ad1yla amlan i.lnli.1 bildirgeyi vurgula­

mak icindir. Osmanh Mebuslar Meclisi'nce 17 ^Subat 1 920 tarihinde kabul edilen "Misak1 Milli"nin gi.lni.lmi.lzi.ln Ti.lrkcesine cevirdi�im tam metni �Oyledir:

ULUSAL ANT

Osmanh Mebuslar Meclisi i.lyeleri, devlet ve ulus ba-•

�1ms1zh�nm; ancak hakh ve si.lrekli bir ban�a kavu�mak icin gOze ahnabilecek Odi.lnlerin en son smmm iceren asa­

�1daki ilkelere eksiksiz uyulmak ko�uluyla sa�lanabilece­

�i ve bu ilkeler d1�mda bir Osmanh Devlet ve toplumu­

nun kahmhh�ma olanak bulunmad1�1 inanc1ra varm1�lar­

d1r:

Madde: 1 ^-Osmanh i.llkesinin, yalmz Arap co�un­

lu�unca oturulan ve 30 ^Ekim 1 9 1 8 gi.lnli.1 Ate�kes Anla�­

mas1'mn yapild1�1 s1rada di.l�man ordulannm i�gali altm­

da kalan Mli.lmlerinin yazg1s1, halkm Ozgi.lrce ac1klaya­

ca�1 oylara gore belirlenmelidir. Adi gecen

A teykes sm1r­

lan i�inde ise din, irk ve so yea birlik ve kar11/1k/1 sayg1, iJzveri duygulany/a do/u o/an sos ya/ ve toplumsa/ haklan ile b6/ge kofUl/orma hepten sayg1/1 bulunan Osman/1-/sldm

�otunlutunun oturdutu topraklarm tiJmiJ, ey/emli ya do

varsay1mll hi�bir nedenle biJ/iJnmez. bir biJtiJndiJr.

Madde: 2 -OzgUrlO�e kavusur kavusmaz halkm oy­

lanyla anavatana kat1lm1s !Jlan Kars, Ardahan ve Batum icin yeniden Ozgurce oylamaya b�vurulmas1ru kabul ede­

riz.

Madde: 3 ^- Batt Trakya'mn, Turkiye bansma de­

�n asktda birak.t.lan tilzesel (hukuksal) durumu da ora hal­

lorun tam bir Ozgurluk icinde ac11dayaca!J oylara gore sap­

tanmal1d1r.

Madde: 4 -lslim

H

alifeli�'nin yeri, sultanh� mer­

kezi ve Osmanh Devleti'nin B�kenti lstanbul'un ve Mar­

mara Denizi'nin guvenli�i. her tOrlu tehlikeden korunmus olmaltdtr. Bu ilke sakh olmak kosuluyla, Akdeniz ve Ka­

radeniz Bo�azlan'run ticarete ve dunya ul�tmma ac1k ol­

mas1 konusunda, bizimle birlikte biltiln Oteki devletlerin oybirli�iyle verecekleri karar gecerlidir.

Madde: S ^- hilaf devletleri ile onlann savastaki ha­

stmlan ve kimi ortaklan arasmda antl�malarla saptanan ilkeler uyannca, azmhklann haklan, komsu ulkelerdeki Mus!Uman halkm da Ozdes haklardan yararlanmalan (ko­

sul ve) inanc1yla taraf1m1zdan desteklenip guvence altma ahnacakttr.

Madde: 6 ^-Ulusal ve tutumsal (ekonomik) gelisme­

mize olanak sa�lamak ve �lerin ca�das bir yOnetim duze­

niyle yurutillmesinde basanya ul�abilmek icin her devlet gibi bizim de gelisme kosullanm sa�lamakta ba�1ms1z ve tam Ozgur olmamtz, yasam ve vash�1m1zm temelidir. Bu nedenle siyasal, yarg1sal, parasal gelismemize engel ola­

cak stmrlamalara (kapitillasyonlara) kars1y1z.

Saptanacak (dis) borclanm1zm Odenme kosullan bu ilkelere aykm olmayacakttr.

Yeni Turkiye Cumhuriyeti Ulusal Ant'ta belirlenmis olan stmrlar icinde kurulmustur. Bu Ant'm Onemi, Ulu­

sal Kurtulus Savas1'mn amact baktmmdan buyuktiir.

11

Ancak �urasm1 Onemle not etmek gerekir ki Osmanh Mebusan Meclisi "Misak1 Milli"yi, do�al olarak Osman­

h Devleti'nin ayakta kahp y�ayaca�1 varsay1101yla kabul etmi� bulunuyordu. Tiirkiye'de 3.5 yd sonra Cumhuriyet'­

in ilan edilece�i. Misak1 Milli'yi kabul eden Osmanh Me­

busan Meclisi i.iyelerinden hi� kimsenin akimdan ge�mi­

yordu ve get;emezdi de. Nitekim ileriki bOlilmlerde gOri.i­

lece�i gibi llk Ti.irkiye Bi.iyi.ik Millet Medisi de kendisine hedef olarak " Cumhuriyet'in kurulmas1m" de�il.

"Makam-1 Hilafet ve Saltanat'm tahlisini" ve yurdun di.i�­

mandan kurtanlmas1m saptarni�tl.

Bilyilk Utku'dan (Zaferden) ve lzmir'in kurtanlma­

smdan sonra olaylar yildinm hmyla de�i�cek, geli�ecek, sonunda Cumhuriyet'e vanlacaktir.

11.

ILK MECLIS'IN TOPLANTIYA <;ACR!LMASI

Istanbul Mebusan Medisi'nin kapat1lmas1 haberi An­

kara'ya ulasir ula�maz Mustafa Kemal Pa�a "salahiyeti fevkaladeyi haiz bir meclisin" (olafani.isti.i yetkili bir mec­

lisin) Ankara'da toplanmasma karar verdi(•) ve bu kara­

nm 19 Mart 1920'de a�a�1daki telgrafta gOrillen sivil ve askeri makamlara bildirdi.

lllere, Ba�1ms1z Sancaklara ve Kolordu KomulBnlanna

Devlet Ba�kentine de ltilaf Devletleri'nce resmi ola­

rak el konulmas1, yasama, yarg1 ve yi.iri.itme erklerinden olu�an ulusal devlet gi.ici.inil kirm1� ve Mebuslar Meclisi,

(0) Mustafa Kemal P� lsranbul'un 16 Marl 1920'de iigalinden 50nra Anadolu'·

da alm11 olduau askeri guvenlik onle mlerini Bllyuk Miller Meclisi'nin a�1lts1·

run ikinci gllnll sabahran ak;;.ama kadar l"1; ot urumda yapm1s oldutu llZlln ko­

nusmas1 suasinda birer birer anla1m1s11r. (TBMM Zabi1 Ceridesi, Dcvre I, Cill I, s. 8-JO)

bu durum kar�1smda gOrev yapamayacaim1 Hilkilmet'e resmi olarak bildirip dai11m1�t1r. �u duruma gore devlet b�kentinin korunmas1ru, ulusun bai1ms1zhi1m ve devle­

tin kurtar1lmasm1 sailayacak Onlemleri dil�ilntlp uygula­

mak Uzere ulusca olaianilstil yetki verilecek bir meclisin Ankara'da toplant1ya cainlmas1 ve dai11m1� olan mebus­

lardan Ankara'ya gelebileceklerin de bu meclise kat1lma­

lan zorunlu gOrillm�tilr. Bun�n icin ap�da bildirilen yO­

nerge uyannca, s�imlerin yap1lmas1ru yurtseverli�nizden ve anlayi�hllim1zdan beklerim:

1-Ankara'da, olaiantlsttl yetkili bir meclis, ulusun i�lerini yllrtltmek ve denetlemek tlzere toplanacakt1r.

2-Bu meclise ilye olarak s�ilecek ki�iler, mebusla- ra ili�kin yasal ko�ullara uyacaklard1r.

3- Se.;imde sancaklar(•) secim Mlgesi olacakt1r.

4- Her sancaktan be� tlye s�ilecektir.

5- Her sancakta, ilcelerden gelecek ikinci secmen­

lerle sancak idare ve belediye meclisleriyle Mildafaa-i Hu­

kuk yOnetim kurullanndan; illerde, ii merkez kurullarm­

dan ve ii yOnetim kurulu ile ii merkezlerindeki belediye meclisinden ve ii merkeziyle merkez ilcesi ve merkeze baih ilcelerin ikinci secmenlerinden olu�acak bir kurulca belli gilnde ve oturumda secim yap1lacakt1r.

6-Meclis ilyeliiine, her parti dernek ve toplulukca aday gOsterilebileceii gibi her ki��:iin de bu kutsal sava�a eylemli olarak kat1lmas1 icin bai1ms1z adayhim1 istediii yerden koymaya hakk1 vard1r.

7-Secimlere her yerin en yi..iksek sivil y6neticisi ba�­

kanhk edecek ve secimin doiru ve yolunda yap1lmasmdan sorumlu olacakt1r.

8-Secim gizli oyla ve salt coiunlukla yap1lacak; oy­

lan, kurulun kendi icinden secec�i iki ki�i. kurul Onilnde sayacaklard1r.

13

9- � sonunda, bUtiln kurul Uyelerinin imza ede­

cek.leri ya da kendi mnhUrleriyle mUhUrleyecek.leri Uc ta­

ne tutanak dUzenlenecek; bir tanesi yerinde ahkonularak Oteki iki taneden biri �en ki�iye verilecek, Oteki de Mec­

lis'e gOnderilecektir.

10- Meclis Uyeli�e s�ilenlerin alacaklan Odenek, daha sonra Meclisi,;e kararla.stmlacaktir. Anca.lc, geli� yol­

luklan, sei,;imi yapan kurullann zorunlu giderleri olarak uygun gOrecekleri tutarlar tlzerinden her yerin hUkume­

tince sa�anacakt1r.

1 1-S�imler, en g� on b� gUn ii,;inde Ankara'da i,;o�nlukla toplanmay:i sa�lamak uzere belirtilerek Uyeler yola i,;1kanlacak ve sonui,;, Uyelerin adlar1yla birlikte he­

men bildirilecektir.

12- Bu telin van� saati bildirilecektir.

<;1kma: Kolordu Komutanhklarma, tllere, Ba�1ms1z Sancaklara bildirilmi�tir.

Temsilciler Kurulu adma Mustafa Kemal

22 Nisan 1920 gunu de Aaadolu'daki sivil ve asker­

sel makamlara bir telgrafla �u buyru�u verdi:

"Tannnm yard1m1yla Nisan'in 23. Cuma gunu Bu­

yuk Millet Meclisi ai,;ilarak i,;ah�maya ba�layaca�mdan o gtinden sonra butiln sivil ve askeri makamlann ve butiln ulusun emir alaca�1 en yiiksek kat bu Meclis olacakt1r. Bil­

gilerinize sunulur. "(•)

B6ylece Buyuk Millet Meclisi'nin toplanmas1 ii,;in bti­

tiln i�lemler tamamlannu� oldu.

(") Soylev (Velidrdeo�lu <;eviri•i. I 8. Ba .. ;. '· 242

III. ILK MECLIS'IN A<;ILI�, BIR/NCI OTURUM

Gi.lnlerden 23 Nisan 1920 Cuma. Tath ve 1hk bir ba­

har gi.lnil. 1ngilizler ve mi.lttefiklerince i�gal edilmi� olan 1stanbul'un son Mebuslar Meclisi'nden kac1p gelebilen me­

buslarla Anadolu ve Rumeli Mi.ldafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi Reisi Mustafa Kemal Pa�a'mn genel­

gesi ve caAns1 i.lzerine ii meclislerince yerinde secilmi� olan milletvekilleri Ankara'ya ul�tdar. 0 gi.ln Meclis acdacak.

Cuma namaz1 Hac1bayram Camii'nde k1hnd1. Kurbanlar kesildikten sonra tlk Tilrkiye Bi.1yi.1k Millet Meclisi acdd1.

Meclis vaktiyle htihat ve Terakki Kuli.lbi.1.olarak ya­

ptlm1� olup Birinci DUnya Sav�1'ndan yenik c1kt1Auniz icin Ankara'ya kadar sokulan birkac Frans1z subayma bir si.1- re konut olmu�. sonradan, yani 1kinci Meclis binas1 yap1- hnca uzun si.lre Halk Partisi'nin merkez binas1 olarak kul­

landm1� bir yap1. Bugi.ln 1nkdap Tarihi Mi.lzesi olarak ay­

m doArultuda gl)revini .. si.1rdi.1ri.1yor.

0 zaman bu binarun bircok bl)li.lmil heni.lz tamam­

lanmam1� olduAu icin ivedi olarak onanhp tamamlanm1�.

Toplanu salonu ki.1ci.1k, mobilya adma Ankara Valili� bi.1- rolanndan, �uradan buradan derlenmi� kmk dl)ki.lk baz1 e�ya var. Milletvekilleri Ankara 0Aretmen Okulu 'ndan ve Ankara Sultanisi'nden (lisesinden) getirilmi� l)Arenci ma­

lannda oturuyorlar.

Bunlann k1hklan, giysileri, ya�lan, di.1�i.1nsel di.lzey­

leri ve gl)rgi.lleri b�ka ba�ka ve cok deAi�ik; beyaz sank­

h, ak sakalh, ci.lppeli, eli tespihli hocalarla pml pml i.lni­

formah gene subaylar; yazma veya �al sankh a�iret beyle­

ri, killiihh aAalar ve kavuklu celebilerle Avrupa'daki yi.lk­

sekl)Arenimlerini bitirip yeni dl)nmi.1�. Bau ki.1lti.1ri.1yle ye­

ti�mi�. nokta b1y1kh, "Kuvay1 Milliye" kalpakh gencler yan yana oturuyorlar.

15

Ilk giln sayilan yirmiyi g�meyen Meclis memurlan da �uradan buradan gelmi�. daha dotrusu getirilm.i�. An­

kara ilinin burolanndan ��an memurlann Abdillhamit ve Me�rutiyet dOnemlerini y�anu� olanlanndan eotu. ls­

tanbul'daki Sultan hilkumetine ve Saray'a kar�1 b�kal­

cbrma niteli�nde gOrdukleri bOyle bir kurumun ieine, me­

mur kimli�yle de olsa kan�mayi ihtiyath bulmam1� ola­

caklar ki Meclis memurlutunu kabul etmem.i�ler. Okul­

lar erken tatil edildi�inden Ankara Lisesi (o zamanki ad1 ile Mektebi Sultaniyesi) ve Darulmuallimin (O�retmen Okulu) O�retmenleri Meclis'te memurluk gOrevine ea�n­

hnca ko�a ko�a gelmi�ler. Lisenin yuksek sm1f O�rencile­

rinden elyazJSJ duzgun olan kimileri de mubeyyiz (yani res­

mi yazdann musvettelerini temize eeken katip) olarak alm­

m1�lar. Muduru, O�retmeni, O�rencisi, ii sa�hk muduru, defterdarhk kalemi burosu �efi, gene. dinamik Birinci Dunya Sava�1'nda uzun y1llar gOrev yapm1� bir kurmay subay1 olan ba�katipleriyle birlikte Meclis Yaz1 Kurulu (hey'eti tahririyesi) ad1 altmda birle�erek uyumlu ve ideal bir eah�ma kurulu olu�turmu�lar.

Ilk Turkiye Buyuk Millet Meclisi'nin her yanmda uyum var.

Gerei m.illetvekillerinin k1hk k1yafetleri deti�ik ve renk renk, O�renimlerine ve yeti�me ortamlarma gore du�unce yOntemleri de�i�ik, ama gOnulleri ve amaelan bir.

Gerei Meclis binas1 kueuk ve �yas1 gOsteri�siz, ama dava buyiik.

Bu Turk ulusunun Oliim-kahm sava�1 davas1. Tarih­

te ba�1msizh�m1 hie yitirmemi� olan Turk ulusu ya du�­

mam yurdundan kovacak ve Ozgur ya�ayacak ya da son erine kadar Olecek. Parola bu.

Gerei silah, cephane ve duzenli ordu 01(., ama Mus­

tafa Kemal Pa�a'nm Onderli�inde Turk hal:�mm birle�mi�

eelik istenci var.

Ger�i para yok, ama haJkm c6mertli�i ve g6niil zen­

ginlili sonsuz.

Ger�i d�man bir def;il, pek �ok; za)'lf def;il, �ok gii�­

lii; arna Tiirkiin kiikreyisi ve ba�uns1z y�arna azmi daha gii�lii.

Meclis'te herkes yerini alnust1. En y�l.J iiye Sinop Mil­

letvekili �rif Bey Meclis'i o giin, yani tam yetmis )'11 6n­

ce, 23 Nisan 1 920 Cwna giinii saat 14.00'te k1sa bir ko­

nusma ile a�t1.

Kii�iik toplant1 salonunun iki yanmdaki dar dinleyi­

ci localan .-e bunlara �1kan merdivenler hi� yer kalmama­

casma dolu.

Ben, toplant1 salonunun, bizim kalem odasma yakm olan kap1smm hemen yanmdaki merdivenin alt basama­

�mda, locarun oturdu�u dire�in yamnda ayakta duruyo­

rum.

Baskanhk kiirsiisiiniin 6niinde bulunan konusmac1 kiirsiisiiniin hemen oniinde, daha al�ak bir mada tutanak katipleri ve tutanak grubu sefi, yiizleri milletvekillerine ve arkalan kiirsiiye d6niik olarak yerlerini aldLlar.

Bu tabla ve salondaki bekleyis dakikalan, �ok canh bir resim, bir sinema filmi gibi, en kii�iik aynnt1larma ka­

dar bugiin de g6zlerimin 6niindedir. Lisenin onuncu sm1- fmdan on birinci sm1fa heniiz ge�mis. on alt1 yasm1 bile tam doldurmam1sbir gencin o tarihsel andaki yi.lrek �r­

pmt1lanm da hala duyanm.

En yasl.J iiye Serif Bey vakarh ve yasma g6re �ok dik bir yiiriiytisle a�ir a�ir baskanhk kiirsiisiine �·�.IP a�1s s6y­

levini okudu.

Ba�Lls1z kosulsuz (kayltSIZ sarts1z) Tiirk ba�1ms1zh­

�mm Ulusal Kurtulus Sav�1'ndaki ilk ve de!ismez belge­

si olan bu s6ylevi, giiniimiiziin cliline �evirip asa�1ya ah- 1 7

yo rum:

"Sayg1deAer dinleyiciler:

lstanbul'un, gei;ici kaydiyle yabanc1 gi.li;ler tarafm­

dan isgal olunduAu, bi.1ti.1n temelleriyle Halifelik rilakam1- nm ve hi.1ki.1met merkezinin baA1ms1zhAmm yok edildiAi hepinizce bilinmektedir. Bu duruma bas eAmek, ulusumu­

zun bize sunulan yabanc1 tutsakhAuu kabul etmesi demek­

tir. Ancak tam baA1ms1zhk

(istiklali tam)

ile yasamak ii;in kesinlikle kararh olan ve ezelden beri l)zgi.lr ve basma buy­

ruk yasam1s bulunan ulusumuz tutsakhk durumunu son derece sertlik ve kesinlikle reddetmis ve hemen vekillerini toplamaya baslay1p yilksek meclisinizi olusturmustur. Bu yi.lce Meclis'in en yash i.lyesi kimliAiyle ve Tann'nm yar­

d1m1yla ulusumuzun ii; ve dis tam baA1ms1zhk (istiklati tam) ii;inde yazg1smm sorumluluAunu doArudan doAruya yi.lk­

Ienip kendisini yl)netmeye baslad1Am1 bi.1ti.1n cihana duyu­

rarak Bi.1yi.1k Millet Meclisi'ni ai;1yorum. Kutsal' olarak baAh olduAumuz bi.1ti.1n Milsli.lmanlann Halifesi ve Osman­

hlann Padisah1 Altmc1 Sultan Mehmet Hazretleri'nin ya­

banc1 boyunduruAundan kurtanlmasmda ve saltanatm si.1- rekli merkezi olan lstanbulumuz ile isgal altmda ve ti.lrli.1 k1y1m ve iskence ii;inde nesnel ve tinsel (maddi ve manevi) bak1mdan insafsizca yok edilmekte olan zultim gl)rmil$ bi.1- ti.ln illerimizin kurtanlmasmda bizi basanh k1Imasm1 yi.1- ce Tann'dan dilerim."

Bu konusma Tilrk ulusunun kendi egemenliAini ar­

uk ti.lmtiyle kendi eline ald1Amm ilk ai;1klamas1 ve mi.ljde­

cisidir. Gerci konusmanm sonuna "Bi.1ti.1n Mi.1sli.1manh­

Am Halifesi ve Osmanhlann Padisah1"nm di.lsmanm elin­

den kurtanlmas1 sl)zi.1 eklenmisse de bu ek Padisah Vah­

dettin'in tac ve tahtm1 korumak kayg1S1yla, Ti.irk ulusu­

nun lstiklal Sav�1·01 hii;bir zaman hos gl)rmeyen, daha­

s1, lngilizlerle anlasan hain bir padisah olduAunu heni.lz 18

bilmeyenleri, Ulusal Kurtul� Sav�1'na kar�1 harekete ge­

�irmemek i�in ahnm1� psikolojik bir Onlemden bll.$ka bir

�ey de�ildi.

Nitekim Ankara Milletvekili Mustafa Kemal Pa.$a, BOyOk Millet Meclisi'nin 24 Nisan

1920

Cumartesi gOnO yap1lan ikinci toplant1smda, Mondros Miltarekesi'nden o gune kadarki siyasal olaylan ve o gilnkil siyasal ve hukuk­

sal durumu Meclis'e bildiren uzun tarihsel a�1klamalan arasmda sOzil Hilafet ve Saltanat'a da getirerek harfi har­

fine �Oyle demi�ti:

"Hilafet ve Saltanat makam1mn tahlisine muvaffa­

kiyet has1l olduktan sonra Padi�ah1m1z ve Halife-i MOsli­

min Efendimiz her nevi cebr-U ikrahtan izide (bask1 ve tehditten kurtulmu�). tamamiyle ht.Ir ve miistakil olarak kendisini milletin agu�u sadakatinde (sad1k ba�rmda) gOr­

dO�U gun Meclisi ilinizin tanzim edece�i esasat1 kanuniye dairesinde vaz'1 muhterem ve mubeccelini ahzeder (ahr)."

Bu sOzlerin Ozerindeki sOslO ve yald1zh tabaka �1ka­

nhrsa anlam1 �Oyle olur: "Padi�ah Meclis'in ve dolay1siyle milletin emrine ba�hd1r, onun verece�i karara uymakla yu­

kiimlOdOr."

Meclis'in ilk gunk ii toplant1smda gerek lstanbul'dan gelen mebuslan gerek Anadolu'dan ve Rumeli'den yeni se�ilmis olan milletvekillerinin se�im tutanaklanm incele­

mek iizere iki komisyon se�ilmis. baska bir islem yap1l­

mam1stir.

Ulusal Egemenligin Hukuksal Olarak Gerrekle$mesi Meclis'in a�1lm1s oldu�u 23 Nisan Cuma giinii ge�ici bas­

kan Sinop Milletvekili Serif Bey'in konusmas1yla BUyiik Millet Meclisi, ulusun yazg1sma eylemli olarak elkoymus bulunuyordu. Ancak bunu hukuksal temellere oturtmak gerekliydi.

Bu noktay1 belirtmeden once yukanda soziinii ettigi- 19

miz "Tetkik-i mezabit encOmeni" denilen "tutanaklan in­

celeme komisyonu" ad1 altmda kurulmus olan iki kurul­

dan k1saca sOz etmek isterim. Bu komisyonlar, bir torba­

dan �kilen fislerdeki adlann yOksek sesle okunmas1 ve tu­

tana!a g�rilmesi yoluyla oluyordu. B�kan Serif Bey'e, Mustafa Kemal P�'run Onerisi Uz..erine, divan kitibi kim­

li!iyle Bursa Milletvekili Muhittin Baha (Pars) ve Kiltah­

ya Milletvekili Cevdet Bey yard1m ediyorlard1. Ad �kme isi ve f�lerin aymru bitina:, sc:r;ilen komisyon Oyeleri Mec­

lis 'e bildirildi.

Birinci komisyonda, bugiln de adlan bilinen kisiler­

den Edirne Milletvekili AJbay lsmet Bey (lnOnil), Konya Milletvekili Refik Bey (Koraltan), Konya Milletvekili ve Mevlevi �lebisi Abdillhalim �elebi Efendi; ikinci komis­

yonda ise Ankara Milletvekili Mustafa Kemal P�a. lkin­

ci Mesrutiyet'te hilrriyet kahraman1 olarak arulan Niyazi ve Enver p�alarm arkad�lanndan Eskisehir Milletvekili Eyilp Sabri, Kayseri Milletvekili Sabit ve K1rsehir Millet­

vekili Hakk1 Behi\: Beyler vard1.

Bu komisyonlardan birincisinde Albay lsmet Bey'in, ikincisinde ise Mustafa Kemal Pasa'nm adlarmm torba­

dan \:lkm1s olmasma o zaman s�1rm1st1m. Bugiln bu du­

rumun herhalde bir rastlant1 sonucu olmad1!1m, Mustafa Kemal Pasa'mn daha ilk gi.inden Meclis'e tehlikeli s1zma­

lan Onlemek i\:in komisyonlarda kendisinin ve gilvendi!i kisilerin bulunmas1m s�layic1 OnJem almasmdan ileri gel­

di!ini kabul ediyorum.

Komisyonlarm kurulmas1 isi bittikten sonra ge\:ici baskan �erif Bey ertesi sabah saat 1 0.00'da toplamlmak ilzere o gilnkil oturuma son verdi.

Liderlik nite/igi, iktidar ve ha/k.

llk Bilyiik Millet Mec­

lisi' nde lider-iktidar-halk iliskisi tarihsel ve sosyal bak1m­

dan, tarih uzmanlannca aynntih olarak incelenmeye de-

Aer 6nemli bir konudur. Biz burada bu konuya, 6rnekler vererek de�nmekle yetinece!iz.

lstanbul'u ahp Osmanh lmparatorlu!u'na merkez ya­

pan Fatih Sultan Mehmet 'in �u s6zu tarih kitaplanna gei;­

mi�: "Padi�h bir babadan do!m� olmakh!1m bir rast­

lant1d1r, ama Padi� (yani iktidar sahi bi) olmakh�m rast­

lant1 de!ildir."

Bu s6z bize devlet b�kam olmada tannsal gerekirci­

lik anlay1�mm, "iktidar sahibi" olmada ise �ili!in ve ki­

�isel toparlay1c1hk ve buyurma gucunun somut 6rne!ini veriyor.

Yalmz eski calJarda gui;lu bir padi�ah ya da kral ol­

manm de!il, gUnumUz demokrasilerinde de gui;IU bir li­

der olmamn ko�lu bu ki�isel buyurma etkinlili, derleyip toparlama ve yUrOtme gucudur.

Yeti�tikleri ortam, bilgi, g6rgu, �1d1klar1 zihniyet ba­

k1mmdan birbirinden busbuttln b�ka, ayn ayn nitelikte olan milletvekillerinden olu�mu� Birinci Turkiye Buyuk Millet Meclisi'ni, vatam kurtarma ve tam istiklal kazan­

ma amacma y6nelterek hie i;atlak vermeden yuruten giz ve kerameti, Mustafa Kemal Pa�a'daki liderlik gucunde aramak gerekir.

Ancak Mustafa Kemal Pa�a. liderlik otoritesini Bu­

yi.ik Millet Meclisi toplant1larmda hii;bir zaman dokundur­

ma yoluyla da olsa kullanmam1�. tersine her zaman " Ben bu milletin bir memuruyum" diyerek halkm ve Meclis'in emrinde oldu!unu s6ylemi�tir.

JV. ·IKINCI OTURUM VE MUSTAFA KEMAL PA �A 'NIN 0NL0 ONERGESI

24 Nisan 1920 Cumartesi gunu sabah saat 10.00'da ye­

niden toplanan Meclis, milletvekillerinin sei;im tutanak- 21

lanru inceleyen komisyon raporlanm kabul eui. Daha son­

ra soz alan Mustafa Kemal Pasa, ogle den Once ve sonra, birisi gizli olarak yap1lan(•). bes oturumda, 1918 Mond­

ros Silah Birakmas1'ndan (mi.itarekesinden) b�layarak BU­

yi.ik Millet Meclisi'nin ai;1lmasma dqin g�en zaman ara­

hlindaki olaylara iliskin olarak, yer yer i;ok alk1slanan uzun ve aynnllh ai;1klamalarda bulundu. Ki.irsi.iden inin­

ce, o zamana kadarki eylemleri dolay1siyle kendisine te­

sekki.ir edildilinde harfi harfine soyle konusmustur:

"Benim irin dunyada en bu yuk mukaf at, millet in en uf ak bir takdir ve ilt1fat1d1r. Meclisi dlinizi te$kil eden dzdy1 kiram bu tun milletin mumessili olmak itibariy/e, teveccu­

hat1m um um milletin teveccuhat1 gibi telakki ederim. Bi­

naenaleyh, bu dakikada hissettiRim saadetin azametini ta­

n! edemem. Yalmz hayat1mda en zevkli bir an ya$ad1R1- m1 arzetmekle kesbi mubahat eylerim. Teyekkurat1m1 ik­

mal irin $Unu ii ave etmeliyim ki ben diRer milletda$1anm­

dan f azla bu vatana ve bu millete medyun olduRum vazi­

feden dahafazla bir $ey yapm1$ deRifim. ERer mutezahir bir muhassala varsa bunu yine milletin bana muteveccih olan enzan itimadma medyunum ve millet esas olduktan sonra her ferdinin azami muhassalasmdan ist1fade edil­

mek pek tabiidir. "(**)

Bu sOzJeri o tarihte Meclis'in ki.ii;i.ik bir memuru ola­

rak ben de dinledim ve Csiddetli) alk1slara tamk oldum.

Bilindili gibi Atati.irk, yeni Ti.irki;e akurum ve Ti.irk­

i;enin anlastmlmas1 ilkesini baslatmcaya degin, Bi.iyi.ik Nutkunda bile i;ok koyu Osmanhca konu�mustur, ozelli- (0) 1980 y1hnda yay1mlanan g!Zli 1uJanak derg1'mm birinci c1ldinde. gizli oturum­

da Musiafa Kemal Pa1a'mn. ulusal smirlarunm elde etmek konusundan ba1- layarak smirlarim1zdak1 Suriye, lrak, Kall<asya, Azeibaycan. Ermeni>1an ve GLirc1Slan'la ilgil1durumlar. Fran51zJarla olan il11k1ler. Yunanhlarin doArudan doAruya lngilizlere dayand1t1 konularinda genii ao;1klamalari yer alm11tir l'l TBMM Gilli Cel>e Zab1tlari. cilt I, s. 2-10

( .. ) TBMM. Zab1t Ceride>1, Devre J, Cil1 I s JJ ,.,

gini bozmamak icin o zainan sOylediklerini, agzmdan c1k­

t1!J ve tutarutga gecirildigi bicim_de buraya aktard1m. Ufak bir caba ile bu nu herkes anlayabilir. Bu sOzlerin yalmz son cilmlesini bugtinkil dile cevirmek isterim:

"Ulusal temel o/arak a/mca, onun birey/erinin her bi­

rindeki potansiye/den en gf!Tley iJ/pJde yararlanmak pek do­

tald1r. "

Bundan sonra Antalya Milletvekili Hamdullah Sup­

hi (TannOver) de Meclis Uyelerini co�turan bir konu�ma yapt1.

0 gun hemen yasama cah�malarma ve hilktimet ku­

rulmas1 i�inin gOrU�illmesine b�land1. Mustafa Kemal Pa­

�a Meclis gene! kuruluna anayasal nitel!kli ve ayrmt1h bir Onerge sundu. Bu �nergenin en Onemli bOlilmleri gilnU­

mUzUn diliyle �Oyledir:

Bugiinkti gilc durumda vataru cOkmek ve yok olmak tehlikesinden kurtarmak icin gerekli tedbirleri almak, pek dogald1r ki yilksek kurulunuza dU�er. ( ... ) YUksek Mecli­

siniz denetleyici ve inceleyici bir parlamento degildir. BOy­

lece, yalmz yasama ve kanun koyma ile gOrevli olarak so­

rumlu bir kattan ulusun ahnyaz1siyle ilgili i�leri gOzetim altmda bulunduracak degil, bununla eylemli olarak ugra­

�acakt1r. Nitekim olaganilstil durumlarda bilttin uluslar bu ilkeleri bir yana b1rakarak ya yasama gOrevine ara ve­

rip yUrUtme kurullarma Usttin yetkiler tamrlar ya da bti­

ttin ulusun gene! oyuna bfi�vurarak kararlar ahrlar. Biz halkm oybirligine her organdan cok yetki taruyan lslam­

hk ilkelerini gOz Onilnde tutup ytiksek Meclisinizi ulusun btittin i�lerine dogrudan dogruya elkoymu� olarak tam­

mak yanhs1y1z. Bu temel ilke kabul edildikten sonra, yUk­

sek Meclisinizin gene! kurulu btittin i�lerin ayrmt1larma degin dogrudan dogruya inceleme ve gOrU�me yapma ola­

nag1m bulamayacagmdan, sayg1deger kurulunuzdan ay- 2.1

nlacak ve kendilerine vekillik verilecek iiyelerin, bugiin­

kii hiikiimet kuruluslarma uygun olarak, gereken is bblii­

mii ilkesine gbre gbrevlendirilmesi ve her birinin ayn ayn ve hepsinin ortakl�a gene! kurul kars1smda sorumlu ol­

mas1, amacm sa�lanmas1 ii;in yeterlidir. Bu durumda yiik­

sek Meclisinize b�kanhk edecek zat yiiksek Meclisi(lizi temsil edece�inden, islerle gbrevlendirilen ii)lelerden olu­

sacak kurula da onun baskanhk etmesi ve yiiksek Mecli­

siniz adma imza koymaya ve kararlan onaylamaya yetki­

li olmas1 ve yiiriitmeye iliskin konularda, bteki iiyeler gi­

bi, gene! kurul kars1smda her ybnden sorumlu bulunmas1 zorunludur. Bbyle bir yi.iriitme kurulu, yiiksek Meclisin uygun gbrmesi sonucunda, vekil olarak gbrevlendirilecek ve gene! kurula kars1 sorumlu bulunacak sayg1de�er iiye­

lerden olusacak ve hatta "vekil" aduu alacakt1r. Geri;i bas­

kan olacak zat a�ir bir sorumluluk altmda bulunacakt1r.

\:iinkii yiiriitme kurulu ve vekiller ile sayg1de�er Meclisi­

niz arasmda biitiin sorumluluk ilk Once ona diisecek ve bu sorumluluk hem yiiksek Meclisinizdeki hem vekiller ku­

rulundaki baskanhk makammm her ikisini birden kapsa­

yacakt1r. ( ... ) Anadolu'da, gei;ici nitelikte bile olsa bir dev­

let baskam tammak veya bir padisah vekilli�i ortaya i;1- karmak hii;bir zaman caiz de�ildir. �u halde baskans1z bir hiikiimet meydana getirmek zorunlu�u ii;indeyiz. Oysa bir tek noktada denge kurmayan devlet giii;lerinin i;ahsmas1- m uyumlu bii;imde siirdiirmek de olanaks1zd1r. bte yan­

dan herhangi bir makama devletin ve ulusun giii;lerini bir­

lestirme ve dengeleme yetkisi vererek o makam1 sorum­

suz tammak felaket getirir. Halifenin bile sorumlulu�unu ilke olarak kabul etmis olan 1slam:1�m bbyle i;bziim yol­

lanna elverisli. olamayaca�1 ai;1kt1r. Bu giii; ve birbiriyle ba�dastmlmas1 olanaks1z prensipler ii;inde uzun uzad1ya celeme yaparak en sonunda lslamh�m temel ilkelerine

ba�vurup ytiksek Meclisinizde yagunla�m1� alan ve btittin Mtisltiman halkm birl�mi� aylanyla uygun g�rtilen

ulu­

sa/ iradeyi,

vatamn ahnyaz1siyle ilgili i�lere eylemli alarak el kaymu� tammak ilkesini kabul ediyaruz. ( ... ) B�ylece ytiksek Meclisiniz t�1d1� alagantistti yetki dalayisiyle kar­

�1sma .;1kacak bir ytirtitme kurulunu yalmz denetlemek ve ulusun .yak �nemli (y�amsal) sarunlan tizerinde Myle bir kurulla .;ati�ma zorunda bulunmak gibi, gtintimtizdeki du­

rumun hi.; de elveri�li alamayaca� dar bir yasama g�revi ile degil, ulusun gene) y�netimini eylemli alarak ytiklen­

mek, tilkenin ve Hilafet'in kurtulu�unu dagrudan dagru­

ya sa�amak ve savunmak g�rev ve yetkisi ile kurulmu�­

tur.

Ve art1k yuksek Meclisinizin ustUnde bir gu� yoktur.

l�te tilkemizin, �imdiye degin g�irdigi bunal1mda, fe­

laketlerde, kimi zaman Avrupa'y1 taklit etmek , kimi za­

man devlet i�lerinin y�netimini ki�isel g�rti�ler a.;1smdan dtizenlemeye .;ah�mak , kimi zaman anayasay1 bile ki�isel ihtiraslara ayuncak yapmak gibi pek ac1kh sanu.;lanm g�r­

dugu , uzak dti�tinceden yaksun tutumlardan dagan �enel uyam�a terctiman aldugumuz kamsiyle �u gti.; ve buna­

hmh tarih d�neminin sava�lanm bu yaldan ytirtitmek ta­

ra fl1S1y1z. Dagalhkla karar sayg1deger kurulunuzundur.

Yalmz kar�1 kar�1ya bulundugumuz yak alma tehlikesine devlet ve ulus i�lerinin uzun stiredir mercisiz kald1gma dik­

kat g�ztinti .;ekerek gereksiz teariler artasmda stirtip gi­

decek tartJ�malarm en k�tti y�netimden daha fena etkiler daguracagiru arz etmeyi de bir yurt g�revi alarak gerekli g�rtiyarum. Ytice Tann ba�anya ula�tJrsm , amin!(•)

Bu �nerge tizerine duraksamalar ve .;e�itli kanu�ma­

lar aldu. Kanya Milletvekili Refik (Karaltan) Bey bunun bastmhp uyelere dag1t1lmasm1 istedi. Buna kar�1hk Kir- (") T.B.M.M. Zab11 Ceridesi, Devre I. cill I, s. JO/J2, (Alk1�lar ll� dakika sllrdll)

25

�hir Milletvekili Hoca MUfit Efendi, Mustafa Kemal Pa­

$a'run Onerisini dcstekledi.

Duraksamalan gOren Mustafa Kemal Pap yeniden sOz alarak $()yle konu�u:

"Efendiler; bUtUn ncsnel ve tinsel (maddi ve mane­

vi) sorumluluAu Heyet Temsiliye adtm t�1yan kurul Ust­

lenmi$ ve

16

^Mart

1336 (1920)

tarihinden bu dakikaya de­

Ain, bUtUn act geli$me ve gOrUnUmlere kar$m, gOrev yap­

may1 olaAanUstU bir Odev bilmi$tir. Bu sorumluluk �ok aA1rd1r. 0 kurulu art1k bu sorumluluAun altmda b1raka­

may12. �unu Oneriyorum ki bu dakikadan b�layarak ulu­

sun yazg1Smm sorumluluAunu Ustleniniz. Bundan ka�m­

mak gereksizdir. Bu gOrev o denli Onemli, ir;inde bulun­

duAumuz zaman o denli tari hseldir ki koca sorumluluAu i�inizden U� be$ ki$iye yUklemekle yetinemeyiz. BUtUn bu Meclis'in, bUtUn anlanuyla sorumlu olmas1 gerekir. Mil­

let bizi ancak bunun i�in gOnderdi. Bizi buraya, ulusu be$

ki$inin eline b1rakal1m diye gOndermedi."

Mustafa Kemal P�a'nm bu enerjik ve manttkh ko­

RU$masma kar$m, kimi milletvekilleri yine direndi. Ozel­

likle S1vas Milletvekili Hoca Mustafa Tak Efendi $0yle ko­

RU$tU:

"YUksek bilgileri i�indedir ki ivmek pek uygun de­

AiJclir. i$in Onemli oramnda, ileriyi d�Oncrek ivediliAe d�­

memek de gereklidir. lvediliAe dU�eyelim, bu �ok Onemli bir sorundur. Onergenin OrneAi bildirilsin, herkes kendisi enine boyuna ve derinli�ne d U$UnsUn, incelesin, ayn ayn konU$Ulsun, gOrU$UlsUn; bu, acele edilecek bir $CY delil­

dir. Pa$a Hazretleri ve sayg1deAer Heyeti Temsiliye arka­

da$1an $imdiye dek aylarca $U ulusun aA.ir yUkUne katlan­

mt$1ar; sanmm ki birka� gOn daha katlamrlar."

En :.onunda Mustafa Kemal P3.$3'run Onergesi �olun­

lukla kabul edildi ve bOylece TUrkiye BUyUk Millet Mec-

26

lisi ulusun i�lerine dotrudan dotruya el koyarak eylem

l

ⁱ

olarak ulusal egemenlik kurulm� oldu.

Ayru gUn, yani 24 Nisan Cumartesi Olleden sonra Meclis b�kanhk divan1 s�imleri yap1ld1 ve Mustafa Ke­

mal Pa�a TUrkiye BUyUk Millet Meclisi'ne birinci b�kan, Istanbul Mebusan Meclisi'nden gelen ve o Meclis'in' bi­

rinci b�karu olan Erzurum Milletvekili Celalettin Arif Bey de ikinci b�kan se-;ildi.

Mustafa Kemal P� Medis'e birinci b�kan �ildik­

ten sonra milletvekillerinin -;aAns1 ilzerine b�kanhk kilr­

silsilne -;1kmca, temelini "ulusal egemenlik" Uzerine oturt­

tuAu �u konu�may1 yapt1:

"Saym efendiler; ulusun yazgisma ili�kin i�lere eylemli ve tOm olarak el koyup HalifeliAi ve Saltanat1 i-;ine dU�­

tOAU tutsakl1ktan kurtarmaya ve Ulkenin bUtOnlUAU ve kur­

tulu�u uArunda her tOrlU Ozveriye bilyilk bir azm ile kat­

lanmaya karar vermi� olan yoksek Meclisinizin ba�kanh­

Ama se-;erek hakk1mda cOmert-;e gOsterilen gUvene ve s1- cak yakmhAa te�ekkUr ve minnetimi sunanm. Ya�anumm bUtOn evrelerinde olduAu gibi son zamanlarm bunahmla­

n ve felaketleri arasmda da bir dakika g�memi�tir ki her tOrlU huzur ve rahath!mu her �it ki�isel duygulanm1 ulu­

sun esenlik ve mutluluAu i-;in feda etmekten zevk duyma­

yay1m. Gerek askerlik hayatimda gerek politika ya�am1- mm bUtOn dOnem ve evrelerini kapsayan sav�lanmda her zaman tuttuAum yol ulusun ve vatanm gereksindi!i ama-;­

lara yilrilmek olmu�tur. BugOn sayg1deAer kurulunuzun oybirliAinde �1klannu� olan ulusal gOveni, lay1k olduAu­

mun -;ok OstOnde gOrmekle birlikte, kendim i-;in bir ama-;

olarak de!il, elbirli!iyle giri�ti!imiz kutsal sav�m yOnel­

diti

ama-;lan elde etmek i-;in ulusun arrnaAan etti!i bir des­

tek say1yorum. Bu ulusal birli!in bana yOkledi!i sorum­

luluk, biliyorum ve hepiniz de biliyorsunuz ki pek aAu- 27

dir. lcinde y�ad1tim1z, benzeri �ok a.1 olan dakikalann

�ok tehlikeli olmasma ratmen bu atir uh�sal sorumlulu­

�un yilkil altmda, ancak saym kurnlunuzun yard1m1, ar­

ka olmas1 ile ve sav�1mmn her zaman hak yolunda ol­

masma r�en, Yilce Tann'nm yardmundan ve destelin­

den umutlu olarak c;al.J�catim. l�ah cihan padi�ah1 olan Efendimiz Hazretleri'nin salhk ve esenlikle ve her tilrlil yabanc1 boyunduru�undan kurtulmu� olarak yilce tahtlannda sOrekli kalmalarm1, Tann'run liltfundan ya­

kannm." (Siddetli alk.J�larW)

Ertesi gilnil, yani 2S ^Nisan Pazar sabah1.saat IO.OO'da Meclis yeniden toplarup ak�arna delin �1�malanru silr­

dOrdO. Tilrkiye'nin her yarundan gelen mutasarnf, kay­

makam, belediye b�kam, bir�ok kentin ileri gelenleri, ki­

mi ukeri birlikler komutanlanrun Unzalanm t3$Jyan �itli kutlama telgraflan Meclis ktlrsilsilnden gene! kuruJa okun­

du.

V. HALKA BILD/RI

Oikenin her yt>resindeki tilrlil �evrelerden gl>sterilen ilgi ve ba�hh�a kar�m. Tilrkiye Bilyilk Millet Meclisi'nin Anadolu'da biltOn halk tarafmdan henUz anl�tlmam1� ol­

mas1 ku�kusu vard1. Oysa Ba�1ms1zhk Sav�1. ancak hal­

km inanc1 ve bu davaya can ve yi.irekten kat1lmas1 ile ba­

�anlabilirdi. Halk arasmda, �e�itli yollardan �ok olumsuz ve zararh propaganda rilzgarlan estiriliyordu. Bt>yle pro­

pagandalan etkisiz k1lmak i�in Tilrkiye Bilyi.ik Millet Mec­

lisi halka ilk bildirisini yay1mlad.J. Antalya Milletvekili Hamdullah Su phi Bey tarafmdan, o �a�a gl>re olduk�a sa­

de bir Tilrk�e ile kaleme ahnm1� olup konu�ma kilrsilsiln­

den kendisince okunan bu bildiri, bugilnkil Tilrk�e ile �l>y­

ledir:

(") TBMM l.ab11 Ccridcsi, Devrc I, _{-Cill I. s.} J9

Biiyiik M

i

^llet

MttHsi'nin Memleketine Bildirisi

Anadolu'nun her kO�esinden gelen vekillerinizin kur­

du�u Bi..iyilk Millet Meclisi, olam biteni dinleyip anlad1k­

tan sonra ulusa ger�e�i sOylemeyi gerekli gOrdi..i. lngiliz­

ler tarafmdan satin ahnan ve ulusu birbirine di..i�llrmek amaciru gi..iden kimi hainler sizleri aldatmak i�irl tUrli..i ti..irli..i yalanlar sOyli..iyorlar. lzmir ilinin, Antalya'run, Adana'­

nm, Antep'in, Mar� ve Urfa yOresinin di..i�manlarca i�­

gaJi i..izerine silahma sanlan milletd� ve dind�l�mm yi­

ne size yok ettirmek i�in Padi�ah ve Halife'ye isyan sOzi..i­

ni..i ortaya at1yorlar. Millet Meclisi, Halife ve Padi�ah1m1- z1 di..i�man bask1smdan kurtarmak, Anadolu'nun �unun bunun elinde par�a par�a kalmasma engel olmak, devlet merkezimizi yine anavatana ba�lamak i�in �ah�1yor. Biz vekilleriniz ulu Tann ve yuce Peygamberi adma yemin ede­

riz ki Padi�aha ve Halife'ye isyan sOzi..i bir yalandan b�­

ka bir �ey de�ildir ve bunun amac1 vatam savunan gi..i�le­

ri, aldat1lan Mi..is!Umanlarm elleriyle yok etmek ve i..ilkeyi sahipsiz ve savunmas1z b1rakarak elde etmektir. Hint'in, M1s1r'm b�ma gelen durumdan kutsal vatammm kurtar­

mak i�in lngiliz casuslannm sizi aJdatmak i..izere uydur­

duklan yalana inanmaym! lzmiri'ni, Adanas1'm, Urfa ve Mara�1'm, kisacas1 di..i�man salgmma u�ram1� bO!gelerini savunanlan, din ve uluslarmm �erefi i�in kan dOken kar­

de�lerinizi arkadan size vurdurmak isteyen al�aklan din­

lemeyin ve onlan Millet Meclisi'nin karan i..izerine ceza­

land1racak olanlara yard1m edin. Taa ki din son yurdunu kaybetmesin! Taa ki ulusumuz kOle olmasm! Biz birlik ol­

duk�a di..i�man i..izerimize gelmeyece�ini kamusal olarak (resmen) a�1klad1. Onun candan Ozledi�i, ararmzda ayn­

hk �1kmas1 ve birbirimize di..i�memizdir. Tann'mn laneti di..i�mana yard1m eden hainlerin i..izerine olsun ve kutsal 29

yardum, Halife ve Padi$3h1mm, ulusu ve vataru kurtar­

mak i�in �al1�anlann Uzerinden eksik olmasm.(•) Bir gQn Once halka bOyle bir bildiri yaymtlanmas1ru

�nermi� olan Antalya Milletvekili Hamdullah Suphi Bey, bunu 25 Nisan 1336 (1920) Pazar gUnkU Meclis'in Olle­

den sonraki altmc1 oturumunda okudu. Bu bildirinin al­

k1�larla kabul edildi�. tutanaAa ge�irildiAi ve aynca bu­

nun bas1larak her yana daA1t1lacaA1 o oturumda toplant1- Yl yOneten ikinci ba�kan Celalettin Arif Bey tarafmdan a�1kland1.( .. )

GOrilldUAU gibi Meclis bu bildirisi ile Ulusal Kurtu­

lu� Sav�1'01 baJtalamak ve �Okenmek, bunun i�in de TUrk Ulusu'm· iki dil�man par�aya aymnak isteyen ger�ek dU�­

manlann amac1ru a�1Aa vurmak i�in yayimlanm1�ti. Bu Ul­

kede her �atda hainler �1kt1A1 gibi, o Olilm kal1m dOne­

minde de dil$manla i�birliAi eden hainler vard1. Meclis bu bildirisiyle halk1 o hainlere kar�1 uyanyor, Kurtulu� Sa­

va�1'm daha ilk aylannda i�ten �Okertmek isteyenlerin bu giri�imine kar�1 lcoymak amacm1 gUdilyordu.

VI.

GE<;1C1 1CRA ENC0MEN1, ILK BAKANLAR KURULU VE HOKOMET PROGRAMI

Simdi biraz geriye dOnUp benim gOzUmUn Onilnde ye­

ni Tilrk Devleti'nin nasil dotdutunu belgelere dayanarak anlatay1m.

Mustafa Kemal'in bir hUkUmet kurulmas1 konusun­

daki Onergesi 24 Nisan 1 920' de kabul edildi ve 25 Nisan' - da Meclis karanyla,

Fevzi PQla

ile

Celalettin Arif, Cami, Bekir Sarni, Hamdullah Suphi

beylerden ol�an bir icra encilmeni (yani g�ci kabine) kuruldu;

Buyuk Millet Mec­

lisi Ba$kam 'nm, bu ge�ici kabinenin de tabii baskam ol­

dutu belirtildi.

(•) TBMM Zabll Ceridrsi, Dc�re I. cill I. s. 60.

( .. ) TBMM Zabll Ceridesi, Dc�re I. cill I, s.60.

Bir hafta kadar sQren g��melerden sonra

2

Ma)"IS

1920

Paz.ar gUnU .. Bayak Millet Meclisi /era Vekillerlnin, Suret-i lntihabma Dair Kanun" kabul olundu. Bu yasa, Meclis'in kurulu$undan sonra kabul ettili Ut;OncU yasa idi.(•)

I. Ilk Bakanlann Listesi: Bu yasaya gOre 3 Mayts

1920

Pazartesi gUnU lcra Vekilleri Hey'eti (Bakanlar Kurulu) Uyelerinin sei;imine ba,sland1. �m. her bakan ii;in ayn ayn olmak Uzere, salt i;.o!un}ukla yapiliyordu. TUrkiye BU­

yUk Millet Meclisi'nin bu yolda �imle �urulan ilk kabi­

nesi, her Uyenin ald1AJ oy sayis1 srras1yla $0yledir:

1) MJraJay lsmet (tnonti) (Edirne): Erkaru Harbiyei Umumiye Reisi.

2)

Dr. Adnan (Adrvar) (lstanbul): S1hhat ve li;timai Muavenet Vekili.

3) Beldr Saml Bey (Amasya): Hariciye Vekili.

4) Fevzi (f;akmak) (Kozan): MUdafaai Milliye Veki- Ii.

5)

^Yusuf Kemal (Tengi�nk) (Kastamonu): lktisat Vekili.

6)

^Clmi Bey (Aydm): Dahiliye Vekili.

7) Celllettln Arif Bey (Erzurum): Adliye Vekili.

8) Mustafa Fehml Efendl (Bursa): Ser'iye Vekili.

9)

lsmail Finl Pap (Yozgat): Naf1a Vekili.

10)

Hak.lu Debit; Bey (Denizli): Maliye Vekili.

11) _Dr. R.lza Nur Bey (Sinop): Maarif Vekili.

Milli hUkUmetin bu ilk kabinesi on bir bakandan ku­

rulmu$tU. Ayru zamanda �bakan durumunda olan Mec­

lis Ba,skaru da buna eklenirse, bu sayi on iki ediyordu.

En i;ok oyu lsmet Bey

(129),

en az oyu da R1za Nur Bey

(65)

^alm1$tl.

HUkUmet kurulmu$ ve bOylece yeni ulusal TUrk Dev­

leti, bUtUn resmi kurulu$lar1yla tarihte yerini alm1$tl.

(0) I llll)'lh Y8Y Asnam Rami Kanunu. ² :mytlJ ya,.. tbyanai Villani� kanunu'dur.

31

Ben ise bu tarihsel olaym butiJn evre/erine tamk ol­

dugum i�in pek mutluydum. Gozumun onunde, ulusal ye­

ni bir devlet dogmu$1U. /ki y1/ sonra da Osman// Devleti '­

nin resmen sona eri$ine tamk olacakt1m.

2. Ilk Hukumet Program1: Ti.irkiye Bi.iyi.ik Millet Meclisi'nin ilk Bakanlar Kurulu s�ildikten sonra 9 Ma­

y1s 1 920 gi.inki.i toplantmm, Birinci Reis Mustafa Kemal Pa�a'nm ba�kanh�mdaki birinci oturumunda bu ilk hi.i­

ki.imetin program1 okundu. Bunun 6nemli pan;alanm ver­

meliyim ki hangi sorunlarm hala bugi.in bile "sorun" ola­

rak kald1� gori.ilsi.in.

Ba�kan Mustafa Kemal Pa�a: "lcra Vekilleri Kuru­

lu 'nun yuksek Meclise sunulmak uzere bir program1 var­

d1r. Musaade edilirse R1za Nur Beyefendi okuyacaklar"

dedi ve Maarif Vekili R1za Nur Bey -geni; ku�aklarm an­

lamas1 ii;in dilini sadele�tirdi�im- �u k1sa program1 oku­

du:

TEMEL AMA<;::, ba�1ms1zh�1 sa�lamak:

Ulusun kar$1 kar$1ya bulundugu olaganuslU durum­

dan dolay1 kuramsal, kan$1k ve uzun sureli i$ ve i$1emlere yer olmad1g1 yuksek bilgileri i�indedir. l'Uksek Meclisiniz adma i$e ba$lam1$ olan lcra Kurulumuzun uzerine ald1g1 i$1er vatanm kurtanlmas1, Hilafet ve Saltanat'm bag1m­

s1z/1g1 ve dokunulmazllg1, ulusumuzun �an ve �eref dolu bir zafer ve uygarhk tarihine dayanan varh�1m ayakta tut ­ ma amacma y6nelmi$tir. Bu nedenle ustlendigimiz gore­

vi, bu amacm elde edilmesine degin, ulusun birlik ve da­

yi:m1$masma guvenerek at1/d1g1m1z bir savQ$ diye kabul edi­

yoruz. Bu sava$1a en bu yuk silah1m1z. ulusun ba�1ms1zh­

�ma ili�kin do�al ve me�ru hakknu koruma yolundaki is­

teni; ve direnmesidir ve bu isteni; ve direnmenin belirdi�i yer de yi.iksek Meclisinizdir.

D I� POUTiKADA gi.itti.i�i.imi.iz arnai; bugi.in b�ken-

timizi tutsakhkta ve zorbahkla elinde bulunduran devlet­

leri; daha 15nce 1stanbul'da toplarum� olan son Mebuslar Meclisi'nin oybirli�yle diizenleyip saptad1�1 ant ve "Mil­

li Misak" uyannca bahros1zh�nuza sayg1h kllmakllr. Ba­

n�ta vanlacak kararlarm kabulii, kesin olarak onaylan­

mas1 do�alhkla, yiiksek kurulunuzun alaca�1 karara ba�­

hdu .

l� POL1T1KADA bi.ii.tin cali�malan^nuzm ortak arna­

c1, ulusun birlik ve dayaru�mas1run korunrnas1 ve genel gii­

venli�in kurulup yerle�tirilmesidir. 01� ve it; k1�kirtmalar­

la meydana getirilen haymhk olaylanrun etkili bit;imde or­

tadan kaldmhp yok edilmesiyle giivenli�in her yerde te­

zelden sa�lanmasm1 en biiyiik bir vatan gt5revi saymakta­

y1z. Yiiriitme i�lerinin her yt5nde,n giivenilir, dayant;h (azimli) ve giit;lii ellerde bulunmasm1 istedi�imizden, yiik­

sek Meclisinizin bunu emretmek ve sa�lamla�llrmak iize­

re diizenleyece�i kurallar, do�aldir ki kararhhk ve kesin­

likle uygulanacaktir.

Mt LLt SAVUNMA: Gerek d1� gerek it; politikam1- zm gerektirdi�i askeri 15nlemlerin sa�larn bir yoldan yii­

riitiilmesi it;:in

"Kuvay1 Milliye" duzenli ordu kurulu$1a­

rma kalllarak resmi bir $ekle konmak uzere, gerekli on­

lemlerin almmasma giri$ilmi$1ir.

MALI POLITIKADA dahi amac1m1z, ulusal sava$1- m1zda ulkenin iktisadi durumunu, ha/km gonen� (ref ah) ve mutlulutuna uygun, dii$manlanmmn kOlu niyet ve sal­

dmlarma kar$1 dayamk/1 k1/makt1r. Dostlutunu eylemli olarak kamtlayacak devletlerin ekonomik pkarlanm,

iil­

kemizin temel yaran ile ba�da�tirarak,

kabulden yanay1z.

BA YINDIRL/K ISLERINDEKI giri$imimize gelin­

ce: Vlkenin iktisat bak1mmdan �ok gerekli olup da $imdi­

ye detin yap1mma ba$lanmam1$ olan ana u/Q.$1m yollan­

nm, bilinen bunal1m yiizunden, bu y1/ yap1mmm surdu­

riilememesi zorunlulutu vard1r. Ancak mevcut olan yol-

33

larda ha/k1mmn islemesine enge/ o/an harap yo/ par�a/a­

n i/e kopriJ/erin onanmma ve bu yollarda yap1m1 bitme­

mis o/an onemli boliJmlerin yap1mmm bitirilmesine bas­

lanacat1 gibi A nkara-S1vus demiryolunun yap1m1 "Yahsi Han " duratma kadar tamamlamp isletilmesiyle ilgi/i on­

/em/er almmist1r.

SA (;LJK, SOSYAL YARDIM konusunda bugunkiJ parasol durumumuzun e/verditi olpJde ve o/abilditince tu­

tumluluk/a, satl1k ve sosyal yard1mm ger�ekleytirilmesi­

ne �a/1s1/acakt1r. Ha/km ve iJ/kede bulunan satl1k kurum­

lanmn i/a� ve satl1k/a ilgi/i gere�ler konusunda giJ�liJte utramamalan i�in simdiden bu gibi gere�lerin iJ/keye it­

ha/ edilmesine �alis1/1yor. Elimizde bulunan i/a�lan ve he­

kimlite ozgu eczay1 savurgan/1k yapmadan kullamrsak bu buna/1m/1 donemi kolay/1k/a at/atabi/ecetimizi samyoruz.

Sa/gm hasta/1klarm bu y1/ u/kede, onceki sovQ$ y1/larma oranla pek oz o/dutunu sukranla belirtmek/e birlikte, bu­

gun sos ya/ hasta/1klar ad1 altmda am/an malarya ve fren­

ginin zararmm sm1rlanmas1 i�in dev/et yonetiminin Oleki kollanyla birlikte on/em almacatm1 soylemek isteriz.

MILLI £(;/TIM (MAA RIF) ISLER/'ndeki amac1- m1z. �ocuklanm1za veri/ecek etitimi her anlam1yla dinse/

ve u/usa/ bir duruma koymak ve onion, yasam sovQ$mda basan/1 k1/acak, dayanaklarm1 kendi kendilerinde bulun­

duracak gireyim

giJciJ

ve kendine guven gibi karakterler ve­

recek,

onlarda Oretici bir dO�Once ve bilinc uyand1racak

yuksek birduzeye u/Q$tlrmak; resmi otretimi, butun okul­

lanmm, en bi/imse/, en �atdas olan bu i/keler i/e satl1k kurallan uyarmca yeniden duzenleyip programlanm diJ­

zeltme/c, ulusunozyaprsma, cotrqfya ve iklim kosullan­

m1za, tarihsel ve sosyal gelenek/erimize uygun bi/imse/ ders kitaplan meydana getirmek,

balk y11ln1armdan sOzcOkle­

ri toplayarak dilimizin bOyOk sOzlOlOnO yapmak,

bizde

i

u/usa/ ruhu besleyecek tarih, yazm (edebiyat) ve sosyal bi-

34

limlere il�kin kitaplan yetkililere ya:;;,d1rmak,

ulusal eski eserlerimizi k0toie g�irmek ve korumak, Bat1'mn ve Do­

iu'nun bilim ve teknik alanmdaki kitaplanm dilimize ce­

virtmek, k1sacas1,

bir u/usun JO$Offl ve varl1tmm korun­

mas1 irin en onemli etken o/an mi/Ii etitim qlerinde dik­

kat ve oz.el bir roba ile fOll$mOkt1r. Bugiin

ise

ilk qimiz.

mevcut okullan iyi yonetmektir.

ADALET kurumlarmda durumun iki apdan incelen­

mesi gerekir: Birisi yarg1r ve memurlar, Oleki gene/ i$1em­

ler.

I-

Ku$kU yoktur ki yiiriJr/Ukteki yasalan iyi uygu­

/ayabi/ecek yarg1rlanm1:;;, rok detildir. Ancak bu a:;;,/1k, yar­

g1rlarm diifijnse/ apdan yetersi:;;, o/masmdan rok, onlara, meslete kesin bir batl1/1k/a batlanacak olrUde (refahlan­

nm) parasol o/anak satlanmasmm dii$iiniilmemesinden ile­

ri g-elmi$1ir. Pek yiiksek yetkilere sahip olan yarg1rlar ku­

ru/u, oteki memurlara oran/a, rok oz. moo$ alarak gerim derdi irinde prpml,J'Or.

Bu nun icin yarg1clarm parasal du­

rumlannm iyile�tirilmesi bizim icin bir ilkeclir ...

2- Y arg1rlarm parasol durumlarmm diiultilmesi ve gorevine dikkat ve oz.en gostermeyenlerin gorevden at1/­

mas1 ilkesinin kabu/Unden sonra s1ra mahkemelerdeki giin­

/Uk qlerin robuk sonuurlandmlmas1m amar tutan onlem­

lerin almmasma gelir . . . Sorgu yarg1c1 veya savcmm sw;iistii o/ay/arma giderek tamamlad_1l1 soru$1urma kat1tlarmm, bir iki tamtm eksik o/mas1 yii:;;,iinden, sorgu dairelerinde uz.un siire kalmasma ve sonra surlama kuruluna gitmesi­

ne ve sorgu yarg1rl1tmca ifadesi a/man k�ilerin a/11 ay son­

ra yeniden cinayet mahkemesi kap1/armda siiriinmesine ve daha b�ka sakmcalara yo/ oran bugiinkii ado/et kurulu$­

lanm deli$1irmek ve yerine, sup1stu halinde, hemen i$in o/dutu yere gidilip sorgu ve dinleme �lemini aym z.aman­

da yaparak (gereken) karan vermek/e gorevli urer ki$ilik toplu Y arg1rlar Kurulu ve oteki cez.a qlerinde surlama (it-

35

ham) gibi �lemleri uzatan ve yiyicilik ve fi4vete biiyuk ka­

p1/ar oran kurulu$fan ortadan ka/d1rmak;

gezici ban� yar­

gu;lan

eliyle tekyarg1r usu/Unu kabul etmek, sorgu ve ada­

/eti ha/km ayatma goturmek en iyi yoldur .. .

3 . Tarll$malar:

B u k1sa htiktimet program1 okunur okunmaz

K1r$ehir Mebusu MU.fit Hoca programda Ser'i­

ye i$1erine ili$kin noktalardan ve medreselerden soz edil­

med;eini soyledi.

HUkilmet prograffilm okuyan Maarif Vekili Rua Nur Bey yamt olarak, "Hayir efendim, sOz edilmiyor" deyip k1sa kesti.

Program Uzerine uzun tar�1�malar oldu. Bunlardan en dikkate deter olanlar1, Ktitahya Mebusu Besim Ata­

lay, Bolu Mebusu Tunah Hilmi Beylerin ve Karahisan Sa­

hip (Afyon) Mebusu Ismail Stikrti Efendi 'nin konu�ma­

lanyd1.

Besim Atalay Bey, htiktimet programmda detinilen

"BUyUk Turk SOz!UtU" dolay1siyle �unlan sOylemi�ti:

"Arkada$1anm; hepiniz bilirsiniz ki bizim dilimiz - he/e elimizdeki rorba di/- kadar dunyanm hirbir yerin­

de hirbir zamanmda, hirbir anmda kan$1k birdil gorulen

$eylerden detildir. Nasif ki bizim k1yafetlerimiz f esli, sa­

nk/I, ka/pak/I, $Olvar/1, don/u vesairedir; nas1/ ki bir A rap, Arabistan 'don gelir mczylah1 ile dol0$1T, bir Frenk Fren­

gistan 'dan gelir $Opkas1yla gezer; bilmem hangi millete mensup bir fert bizim memleketimizde kendi mi/Ii k1yafe­

tini I0$1r; herhangi bir kelime ve terkip de bizim dilimiz irine girince, kendi ozellitini, kendi kurallanm korur, du­

rur. Almdmlmaz. Halk dili arasmda esas/I sozcuklerimiz kaybolup gidiyor. Biz ha/k dilinde kullamlan sozleri top­

layarak u/usa/ buyuk bir soz/Uk meydana getirirsek hir ku$kusuz uygar ve rotda$ bir u/us o/dutumuzu gostermi$

oluruz . . Zamamm1zda kendisi biiyiik say1/an moan/ yet­

kelerinden, bilim yetkelerinden say1/an ki$ilerin u/usa/ di-

limize kaq1yabanc1 ve ilgisiz kalmas1 hi�bir zaman dotru detildir.

Din terbiyesine gefince, samlmasm ki $imdiye detin ulu­

sal ve dinsel bir etitime ozen gosteriliyordu. Ben sizi te­

min ederim ki ezber gidiyordu. Dinsel terbiye demek, �o­

cuklarm ruhunda, duygusunda, din terbiyesini, din duy­

gulanm ya$almak demektir. Kuru kuru ezberlemek hi�­

bir zaman din etitimini satlamaz . . . "

llk Meclis'in devrimci ve ac1k yiirekli milletvekille­

rinden Tunah Hilmi Bey �6yle konu�tu:

"Soz, eyleme don�medik�e benden hi�bir ovgu, hi�­

bir efe$1iri beklemeyiniz. Eter biz ayrmt1/arla utra$acak ofursak, korkanm ki bir gun vatan �an seslerinin pnlad1- t1 bir yer ofur arkad�lar. Hukumet program1, ulusun bir­

litine, Meclis 'in azim ve dayam$masma guveniyor. Bu programm 'Kuvayi Milliye kuruf!J$farmm duzenli askeri kuvvetlere kat1/mas1 i�in gerekli onlemler almacakt1r' s6- zune kadar olan bolumunun butun koylere kadar duyu­

rulmasm1 oneririm. "

Afyon Milletvekili lsmail SOkrii Efendi ise medrese­

lerden s6z ediyor ve �6yle diyordu:

"Yuksek bilgileri i�indedir ki uluslarm yukselmesi i�in 'maddiyat ' ile 'maneviyat1 ' birfe$1irmek gerektitinden, bu­

na �are olmak uzere 'Dar-ul HilfzfetUI A liyye' kurulmas1 kararfa$tmlm1$, hatta bir zamanlar Padi$ah Hazretleri'­

nin iradesinde bile yer alm1$ll. Bu programda medreseler ile okullar kan$tmlm1$; unutulmasm ki milli etitim b�­

kad1r, medreseler b�kad1r. ( .. . ) /era Vekilleri Kurulu 'nun buraya dikkat gozunu �ekmek isterim. "

4. ^Onaylama:

Maarif Vekili RIZa Nur Bey .buna ce­

vap olarak " resmi kurullar" s6zti icinde medreselerin de bulundu�nu ve hiikiimet progranunda dini terbiyeden s6z edildiiini bildirdi ve Ser'iye Vekili Bursa Mebusu Musta­

fa Fehmi Efendi de, 6nemli olan medrese konusunun bir-

37

kac kez de��ikli�e u�ad1�1ru, t�kilatm pek Onemli oldu­

�unu, ancak �imdilik mevcudu korumakla yetinmek ve Milli MUcadele'nin b�anya ul�masmdan sonra bunla­

nn dilzeltilmesi tizerinde durmak gerekti�ni sOyleyerek or­

tah� yat1�t1rd1.

Sonunda, Beyaz1t Milletvekili Refik (Saydam) ve Hakkari Milletvekili Mazhar Milfit Beylerin:

"/era Vekil­

leri Kurulu 'nun programma bilgi edinilm� oldugundan gO­

rii;me giindemine gerilme�i"

konusundaki Onergelerini Re­

is P� oya koydu; oylama sonucunda Ti.irkiye Bilyilk Mil­

let Meclisi'nin ilk hilkilmetinin program1 onayland1.

Art1k halka dayanan parlamentosu ile birlikte yeni bir hiikiimete sahip, yeni bir dev/et kuru/mus ve bu, be­

nim giJziimiin iJniinde olmrqtu.

Bu devletin o mmanki res­

mi ad1

"Tfirkiye Biiyiik Millet Mec/isi Hiikiimeti "

idi.

Vil.

ILK MECLlSTE SE91M BOLGELERl

Biz memurlar biltiln mebuslann secim bOlgelerini da­

ha ilk gilnden, secim tutanaklanru maya dizerken O�ren­

meye b�lanu�uk, cunkil O�renmek zorundayd1k. 0 zaman Soysalho�lu 1smail Suphi, Besim Atalay, Tunah Hilmi gi­

bi soyad1 kullanan milletvekilleri milstesna olmak ilzere, biltiln milletvekilleri kendi adlanyla aruhrd1. Boyle olun­

ca onlan birbirinden ay1rt edebilmek icin nerenin mebusu oldu�unu bilmek gerekirdi. Mesela Necip Bey admda bir milletvekilinin herhangi bir i�i veya Onergesi memurlar ara­

smda si:)z konusu olsa. "Mardin" mi yoksa "ErtuAnJI" ( Bi­

lecik) mu diye sorulurdu. B�ylece cok gecmeden hemen biltiln mebuslann secildikleri yerleri,

sanki bir soyad1 gibi

onlarm ad1yla birlikte ezberlemi�tik. Hac1 SilkrU Bey de­

nildi�inde, hemen Diyarbak1r, Zamir Bey denildigi zaman

38

hemen Adana, Hafiz lbrahim Bey denildili zaman hemen lsparta akhnuza gelirdi. Hele Refik Bey, Refik Sevket Bey gibi llk Meclis'in en -;ok soz alan milletvekillerinin aw soy­

lenince "Konya" veya "Saruhan" sOzleri a�an �kar­

dJ. Haydar Bey deniliBe, "KOtahya" ^rru "Van" ^rru, diye so­

rard1k. Oyle bir zaman geldi ki Birinci BOyOk Millet Mec­

lisi'ndeki -hi-;bir i�e kan�mayan, hi-; soz almayan silik me­

buslar d1�mda- hemen bOtUn milletvekillerinin adlan ve se-;im bOlgeleri bir arada olmak Ozere belleAimizde yerle�­

ti.

BugOn aradan yetmi� yil ge-;ti� halde, OrneAin "HO­

seyin HOsnO Efendi" denilse, bir -;aAn�1mla hemen

"lsparta" ve rahmetlinin dikkatli bak1�lan, sakalh ve sa­

nkh gOrOnO�O hatmma gelir.

Mebuslarm se-;ildikleri illerin ad1, sanki askerlikteki kOnye veya �imdi Oz ad ile birlikte kullamlan soyad1 niteli­

Ainde idi o Meclis'te.

Vll. (ZABIT CERIDELERI)

ILK MFCL/S'/N TUTANA K DERGILERI

Thtanak yontemi:

Meclis'te gene) kurul gOrO�meleri b�lamadan Once, tutanak kitibi arkada�lanm1z, millet­

vekillerinin konu�ma kOrsOsO OnOnde bulunan yerlerine - mtlan bu kOrsOye, yilzleri salona dOnOk olarak- otu­

rurlar, grup �efi arkalarmda ayakta beklerdi. GOrO�meler b�laymca tutanaklar �Oyle tutulurdu: Konu�macilann sOy­

lediklerini tek ki�i zapt edemeyec�i i-;in on be� ki�ilik tu­

tanak kitipleri kurulu. birer �efin yOnetiminde, be�rden 0-; gruba aynlm1�t1. Bu be� kitipten biri "yedek"ti. DOrt ki�ilik grup oturur, kon�mac1 soze b�laymca tutanak �fi elindeki kalemle en saAdaki kitibin omzuna dokunur (0 zarnan yazi saAdan sola doAruydu), konu�maorun sOzle-

39