ra/tan), Erzurum Mebusu Huseyin A vni (Ula$) ilk Mec
I. BIR/NCI DONYA SA VA $1'NDAN UL USA L KURTULU$ SA VA $I'NA
Osmanh Devleti 'nin Birinci Diinya Sava�1'ndan ye
nik �1kmas1 i.izerine 30Ekim 1 9 1 8'de Mondros silah b1ra
k1�mas1 (mi.itareke) anla�masmm imzaland1�1 s1rada Yoz
gat Lisesi'nin dokuzuncu sm1fmda idim. Bu yenilgi benim gibi i.ilke i�leriyle ilgili birka� arkada�1m1 �ok i.izi.iyordu;
okulun bir kO�esinde toplamp devletin gelece�inin ne ola
bilece�i i.izerinde konu�malar yap1yorduk . 1 5 May1s 19 I 9'da izmir'in Yunanhlarca i�gal edildi�i haberi gelin
ce kap1ld1�1m1z bi.iyi.ik i.izi.inti.i , umutsuzluk ve karamsar
hk, Mustafa Kemal Pa.sa'nm 19 May1s 1 9 1 9'da Samsun'a
�1kt1�1 haberiyle az1c1k hafifiemi�ti .
1 9 1 9 Haziranmda yd sonu smavlanm1z bitti; onuncu sm1fa ge�tim . 0 tarihte on be� ya�1m1 si.iri.iyordum . Bizim sm1fta sadece on iki O�renci vard1. Ya�lan on yediden yu
kan olan arkada�lanmm Birinci Di.inya Sava�1 'nm son y1-lmda askere ahp 'Talimgah'a gOnderdi klerinden, sm1f1m1z
daki O�renci saylSI bu kadarc1k kalm1�t1 . 0 tarihte yedek subay okuluna "ihtiyat zabiti talimgah1 ' derlerdi .
141
Yozgat'taki oiretmenlerimizin �oiu milliyet�iydi. Za
ten ilkokuldan beri, htihat ve Terakki Partisi 'nin tilkede estirdiii milliyet�ilik havas1 i�inde yeti�tiiimizden, oiret
menlerimizin bu doiru1tudaki , hatta irk�1hk yontindeki dti�tince a�1lan ile Ona Asya, Turan, akmlar ve akmc1-hk, binicilik ve Bozkurt soylencelerine, ytiztinti hi� gor
mediiimiz, tadm1 bilmediiimiz Turk i�kisi 'k1m1z', oba ve kaian oyktilerine bay1hrd1k.
Doiu Anadolu'da sava� olanca sertliiiyle stirtiyordu;
Ruslarm i�gal ettiii illerimizden, btittin Orta Anadolu'ya olduiu gibi Yozgat'a da peri�an, bitkin, yersiz yurtsuz, yiyeceksiz, giyeceksiz kadmlar, �ocuklar ve ya�hlardan olu
�an bir�ok go�men topluluklan gelmi�ti. Yozgat'taki 'Mu
hacirin idaresi' (Go�menlik Btirosu), bunlarm derdine �o
;-i · 111 bulam1yordu. Nereden bulacakt1? Olkemizde tireti
len buidaylar �uval �uval sava� ortai1m1z Almanlara gon
deriliyordu. Bunu hepimiz biliyorduk.
Okulumuzun laboratuvar niteliiinde olan doia bilim
leri dersliiine, Almanya'dan bu bilimlerle ilgili bir�ok tab
la, renk renk grafik, bir stirti kti�tik makine gelmi�ti. Bizi 0 laboratuvara gottirstin diye doia bilimleri oiretmenimiz, Salih
Sevket
Bey'in derslerini sabirs1zhkla beklerdik. Laboratuvardaki ttirlti resim ve ger�leri gordtik�e. bizim i�in yepyeni olan bu gortintim kar�1smda a�hi1mm ve buiday
lanmmn Almanya'ya gidi�ini unutur, dahas1, bunu do
ial ve gerekli gortirdtik. Kafalanm1z, Almanlarm dostlu
iu ve tisttinluiu oyktileriyle oylesine y1kanm1�t1 ki Ttirk
lerle birlikte smirlarda �arp1�an bu ulusa kar�1 akdc1 de
iii. duygusal bailarla bai1anm1�tJk. Vaktiyle birtak1m cm
c1k boncuk kar�i11imda, vah�i hayvan postu, fildi�i. ham elmas gibi deierli nesneleri A vrupah somtiri.ictilere kapt1-ran Afrika zencilerinin ruhsal durumu i�indeydik sanki.
Biz yat1h oirenciler, sabah kahvalt1smda mercimek
�orbas1, yemeklerde ise kurufasulye ve bulgur pilav1 ve
rildi� gilnler sevinirdik, hele bir de tlzilm ho�af1 �1karsa bu sevincimiz iki kat olurdu. �kmek kara, kimi zaman i�i camur gibi cikt1�1 i�in yalruz kabuklanm yiyebilirdik. Onu da bulama)'lp silpilrge tohumu, hatta bir giln O�le ve ak
�am sadece h�larum� kara kabak yedi�imiz olmu�tu.
S1ruflar petrol lambalanyla aydmlatwrd.J. Bir ara pet
rol de kalmad1. Gece etiltlerinde, teneke kandiller i�inde c1Z1rt1yla yanan h�h� ya!nun 1�1Amda ders 1;.ah�1rd1k; iki O�renciye bir kandil verirlerdi.
Sa� sobalarda yakllan odunla JSJmrd1k. Odun bulun
mad1�1 gilnler de olurdu. 0 zaman elbirli�iyle, lilzumsuz kii�t karton, kmk cetvel tahtas1 gibi �eyler toplayarak so
bayi doldurur, onun saman alevinden farksiz, gilrilltillil yam�mdan, fiziksel olarak 1SJnmasak da psikolojik JSJn
ma duygusu ile avunurduk.
1stanbul'dan ve ba�ka illerden paras1z yat1h olarak s1 k s1k �ehit ve gO�men �ocuklan gOnderilirdi okulumu
za. 1stanbul'daki ril�vet ve suiistimal olaylanm, a�m se
fahat ve e�encelerin aynntd anm, yabanc1 artistler u�ru
na banknottan (kii�1t paradan) yorgan yapma, banknotla sigara yakma Oykillerini oradai1 gelen kimi �ocuklardan dinliyorduk. 1stanbul'da bulgur karaborsasmdan kazam
lan para ile yaptmlan ve halkm
"Bulgur Polos"
ad1m takt1�1 gOrkemli binay1 daha o zaman O�renmi�tik. 0 tarih
teki il kel ul�tuma ara�lanyla 1stanbul neresi, Yozgat ne
resi idi? BOyle oldu�u halde kOtillilklere ve kOtil insanla
ra ili�kin haberler Ul kenin dOrt bir ucuna nasd da yay1h
veriyordu
"Sen o/emi kor, herkesi sersem mi somrsin "
sOzil ne kadar do�ruydu! . .
Gen� ruhumu yaralayan b u utandmc1 Oykiller v e he
le Bulgur Palas ad1 kafamda . Oylesine m1hlanm1�tJ ki 143
l 922'de Trabzon'dan lstanbul'a gitti�imde day1mm o�
luna bu binay1 gOstermesini rica etmistim. 0 da beni, ev
lerinin bulundu�u �ehremini'nin arka sokaklarmdan ge
cirerek kestirme yoldan Cerrahpasa ve Samatya'ya do�ru indirip en i.ist causmda kubbesi bulunan bu yap1y1 bana gOstermisti. Bu nu i.izi.inti.iyle seyrederken vaktiyle Yozgat' -ta halkm bi.iyi.ik bir bNi.imi.ini.in ve gOcmenlerin yiyecek
siz, perisan durumlan, derine cOkmi.is gOzleri , yanaklan kurumus ve sanki mumyalasm1s sapsan cocuk yi.izleri, bi
zim okulda y11larca si.iren yan ac, yan tok y�ant1m1z gOz
i.imi.in Oni.ine geldi.
JI. BENDEKI D0!j0NSEL OLGUNLA !jMA SOREC/ VE ANADOL U YOLCUL UKLARINJN BA!jLANGJCJ
Ulusal Kurtulus Sav�1'run basmdan sonuna de�n ge
cen i.ic bucuk ydhk si.ire icinde, bir lise O�rencisi, sonra lise mezunu olarak, bu kitapta ac1klayaca�1m nedenlerle, t1pk1 bir gOzlemci gibi, yalmz bu savasm ruhsal ve beyin
sel merkezi ofan Ankara'da de�il, Anadolu'nun, Milli Mi.i
cadele tarihinde ad1 g�n bircok Onernli yerinde, co� ken
di istencim d1smda olarak, "sevk-i tesadiifle " bulundum.
Yozgat'tan b�layan bu yerleri II. bOli.imi.in sonundaki ha
ritada gOsterdim.
Daha Once tamk oldu�um ve icinde yasad1�1m kisisel ve toplumsal olaylar beni yas1mdan ileri gOti.irmi.isti.i : An
nemi kaybetti�im zaman on yasmdayd1m. Bu olay bana yasam1mm en bi.iyi.ik aclSlm tatt1rd1 . Bir y1l sonra Yozgat Lises i'ne yat1h O�renci olarak gittim. 0 dOnemde <;arum ile Yozgat aras1 iki gi.inli.ik yoldu. Araba ile sabah erken
den yola c1k1Imca aksama, <;orum'un bir ilcesi olan Ala
ca kasabasma ul�thr, orada bir handa yat1hr, ertesi gi.in yaptlan yolculuktan sonra aksama Yozgat'a vanhrd1. Ben
---KARADENiZ
�·'"\
,.--· . _, .
. \
/
(.:
ON
KCM'A
f°'· ----· ,.,,-· "·
-
· ---· /· � A K DE NiZ
Y�arin,Milli Mi.icadele y1lla r 1 n d a r;oru m'da n ��layarak gitdi!:) i yerle ri gOsterei harlu
tam d6rt y:tl sure ile y1lda iki kez olmak Qzere bu yolculu
Au gidi�-d6nti� olarak yapt1�1m ii;in bozkir yolculuklan
nm hem yorucu hem ilginc y6nlerini daha i;ocukluk ca
�mda ya�adun. K6ylerdeki yoksulluk ve yoksunluklan, bir daha hie unutmamas1ya, g6rdtim ve g6zledim. 0 d6-nem, Birinci Dtinya Sav�1 ( 1914- 19 1 8) yillan idi.
Ulusal Kurtulu� Sav�1 ( 1 919-1923) d6neminde de he
ntiz i;ocuk denecek ca�da oldu�um halde, tilkenin ii;inde bulundu�u durum ve ko�ullar tizerinde g6zlem yapabile
cek, onlan kendi ai;1mdan d��erlendirebilecek dti�tinme yetene�ine sahip bulunuyordum ve ii;inde btiytidti�tim or
tam beni olgunla�t1rnu�t1.