Kutsal Erkeğin Hanımı (Mater Familias)

Yukarıda ifade edildiği üzere Roma örfünde evlilik fevkalade önemli ve ciddi bir iştir. Evlenmemek dinsizlik kabul edilir ve evliliğin eşler arasında gerek dünyevi ve gerekse dini hukuk bakımından mukaddes/kutsal bir bağ meydana getirdiğine inanılırdı.99 Aileyi birleştiren muhabbet ve şefkat bağı ise mukaddes ve dini bir kelime olan “Pietas” kelimesi ile ifade edilirdi.100

Patriyarkal ailede kutsallığı devam ettirecek olan erkek çocuğu Pater

Familias’dan sonra en önemli fert olarak öne çıkardı. Bu yüzden Patriyarkal ailede

kadınlar erkek çocuk dünyaya getirdiklerinde değerli kabul edilir; Mater Familias’ın çocuk doğurmaması veya kısır olması halinde bu durum boşanma sebebi olurdu.101

Böylece Mater Familias adını alan kadının belirli hakları olduğu gibi aynı zamanda önemli yükümlülükleri de olduğu görülür. Bu bakımdan Pater Familias’ın karısına verilen Mater Familias sıfatı, onu diğer kadınlardan ayırması ve kendisinin ailede özel bir yeri olduğunu göstermesi bakımından önemli görülür.102 Onun Pater

Familias gibi bir kutsallığı olmasa da kutsal erkeğin hanımı olmak, Patrici ailesinde

97 _{Genslerin birleşmesi sonucunda daha büyük aile haline döndüklerinde Curia ve Tribus adlarını} almıştı. Tribunus (Tribün): Roma Cumhuriyeti ve İmparatorluğunda yönetimde bulunanlarla ilgili önemli bir unvandır. Bkz. Paribeni, Roma Ailesi, s. 106-107.

98 _{Diler, Augustus Çağında Cinsel Suçlar, s. 58-60. Söz konusu olay, bu bölümün en sonunda} anlatılacaktır.

99 _{Diler, Augustus Çağında Cinsel Suçlar, s.73-75; Türkan Rado-Basman, “Eski Roma Hukukunda} Bazı Evlenme Şekilleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. VIII, No: 3-4, 1942, s. 531.

100 _{Paribeni, Roma Ailesi, s. 21-22; Berki, Roma Hukuku, s. 160. “Peitas” anlamı: Pi.e.tism:} dindarlık, kuvvetli inanç; softalık, aşırı dindarlık. Pietist: aşırı dindar kimse, softa. Piestis’tic: dindarca, sofuca. Pi.e.ty: Allah’a karşı hürmet; kendini Allah’a adama; dindarlık; takva; ana babaya hürmet; dindarca davranış. Bkz. İngilizce-Türkçe Redhouse Sözlüğü, s. 728; ayrıca bkz. Paribeni,

Roma Ailesi, s. 106.

101 _{Paribeni, Roma Ailesi, s. 46. Hatice Palaz Erdemir, “Roma Vatandaş Hukukunun Konusu Olarak} Kadın”, Tarih Dergisi, No: 63, İstanbul 2016, s. (1-26).

102 _{Jean Gaudemet, “Roma İmparatorluğunda Kadının Hukuki Durumu” (tercüme: Bülent Tahiroğlu),}

34

ve Roma toplumunda bir kadın için en büyük şereftir. İlerde görüleceği gibi Roma örf ve geleneklerine sahip çıkan ve onu yaşatmaya çalışan kadınlar işte bu Materler olmuşlardır.

Mater olacak kızların evlenme törenleri de diğerlerinden farklı şekilde icra

edilirdi. Çünkü inanışa göre evlenerek kocasının evine gelen bu kız sanki burada yeniden doğmuştur, o evin tapılan veya saygı gösterilen büyükleri yani geçmiş ataları onun için artık kendi büyükleridir. Bu yüzden o güne kadar babasının kızı üzerindeki hâkimiyeti (Potestas) kocaya geçer ki bu öyle basit bir değişim değildir, bunun için en yüksek merasim ve dini törenlerin yapılması gerekir.103

Roma’da bu asilzade ailelerine mensup kızlar evlenirken “dos”104 adı verilen bir malvarlığı değerini, kocasına veya kocasının ailesine vermesi şarttı. Her Pater, evlenen kızına dos hazırlamakla mükellefti.105 Çünkü dos, putperest dininin evlenen kızlar için şart koştuğu “olmazsa olmaz” işlemlerden biriydi. Önemine binaen dos,

Iustinianus döneminde hukukî bir yükümlülük olarak kabul edilerek

kanunlaştırılmıştır. Bundan sonra şayet kadın veya babası bunu ödemezse devlet gücüyle ödettirilmek âdeti başlamıştır. Dos, evlilikle beraber kocanın mülkiyetine geçerdi.106

Roma ailesinde kadın evlendiğinde adının ve babasının gensinin/kabilesinin adının ardından kocasının gensinin adı da ilave edilirdi. Mesela “Livia Augusti”, Augustus’un Livia’sı gibi.107 Bu şekilde soy isminin değiştirilmesinin kadını

103 _{Paribeni, Roma Ailesi, s. 35-43. Düğünün ayrıntıları için bkz. Diler, Augustus Çağında Cinsel}

Suçlar, s. 60; Kudret Ayiter, Roma Hukuku Dersleri Aile Hukuku, Ankara Üniversitesi

Basımevi,1963 2. basım, s. 42-50.

104 _{Dos: Roma hukukunun en eski kurumlarından biridir. Dos, kocanın evlilik sebebiyle artan ev} masraflarını karşılaması için kadın tarafının verdiği ve kocanın malvarlığını arttıran şeylerdir. Bkz. Kudret Ayiter, Klasik Roma Hukukunda “Dos”un Tesisi, Ankara 1958, s. 6.

105 _{Berki, Roma Hukuku, s. 144.}

106 _{Di Marzo, Roma Hukuku, s. 203; Özlem Söğütlü Erişgin, “Roma Toplumunda Kadın”, İnönü}

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. IV, No: 2, 2013, (1-31), s. 6. Daha sonraları bunun adına

“drahoma” adı verilmiştir. Batı klasiklerinde hemen her yazarın romanında veya hikâyesinde, acıklı bir drahoma anlatımı vardır. Mesela bkz. Guy De Maupassant, Le Horla/Saplantı, (tercüme: Ceyhun Ergüven), Yaba Yayınları, 1. Basım, Ankara 1997, s. 32-39. Moliere’in (1622-1673) Cimri adındaki oyunundaki başkarakter Harpagon da düğün masrafından kurtulmak için oğlunu zengin bir dul kadınla, kızını da elli yaşlarındaki Senyör Anselme ile evlendirmeyi düşünmektedir. Çünkü Senyör Anselme, Harpagon’un kızı Elise’yi çeyizsiz olarak almayı kabul etmiştir. Bkz. Cimri (tercüme: Tuncay Türk), Oda Yayınları, İstanbul 2006, s. 33-34.

107 _{Roma’da kişiler daha çok ön adlarıyla tanınırlardı. Ancak bu isimlerin sayısının oldukça az olduğu} söylenmektedir. Şöyle ki erkek Patricilerin isminin sadece on iki isimden biri olduğu; kız Patricilerin

35 manus108 altına sokan confarreaito evliliklerde ve büyük ailelerde asillik belirtisi olarak uzun zaman devam edegeldiği belirtilir.109

Roma’da itibar gören bu kadınlar, çocuklarını gelecekte toplumda saygın kişilerden olması için çalışır, iyi bir eş ve anne olarak kocalarına sadakatle bağlı olur, kocalarının itibarını artırmak ve onların yüklerini hafifletmek için onunla beraber evin yönetimine katkıda bulunurlardı. Böyle kadınlara hem anne oldukları, hem de kocasına sadık oldukları için Roma toplumunda çok minnet duyguları beslenir ve çocukların anne ve babaya isyanı büyük bir suç sayılırdı.110

Roma putperest dini bir ev dini olup dinî eğitim her evde nakil yoluyla elde edilip yine evlerden nakledildiğinden, Pater kendinin veliahdı olan çocuğa, evin ilahlarına tapmayı ve onları kutsama şekillerini öğreterek, onu evin yüksek rahibi olmak için hazırlardı. Mater ise bu dinin ahlakını çocuklara yerleştirir, onları ataların dinine ve kanunlara karşı hürmetkâr, itidal sahibi, kanaatkâr, güçlüklere karşı dayanıklı, sağlam ve güçlü bir bedene sahip, kendi tarlasına çok bağlı, geleceğin büyük bir askeri olacağına dair ideallerle yetiştirirlerdi. Bunun için Mater

Familias’ların Patrici ailesinde önemi büyüktü.111

Roma tarihinde, adı kendinden sonraki nesillerde de unutulmayan, örnek gösterilen nadir kadınlardan biri meşhur Gracchus Kardeşlerin, anneleri olan

Cornelia’dır. Bu kadını meşhur eden yönü, asil aileler içinde seçkin çocuklar

yetiştirmesi ve onlara güzel konuşma yeteneği kazandırmasıdır. Cornelia, Roma

isimlerinin ise ait oldukları Gens adının müennesinin kullanılması şeklindedir. Bir örnek vermek gerekirse mesela IuliusCaesar Patrici ailesinin bütün kızlarına Julia; Cornelius Scipio ailesinin bütün kızlarına Cornelia adı verilirdi. Patrici erkeklerinin isimleri ise, ön isim sonra Gens sonra aile isminden meydana gelirdi. Gaius Julius Caesar (Gaius, Juli Gens’inin Caeser ailesinden) gibi. Patricilerin isimlerinin diğerlerinden ayırt edici bölümü ortadaki isim, yani gens ismidir. Bkz. Basık,

Hiç Bizans Olmadı, s. 20.

108 _{Manus: kelime manası ile “el” anlamına gelir. Evlilikle beraber kadın kocasının veya onun bağlı} bulunduğu Pater Familias’ın hâkimiyeti altına girmesini ifade eder. Bkz. Di Marzo, Roma Hukuku, s. 144; Umur, Roma Hukuku Lügati, s. 134.

109 _{Gaudemet, “Roma İmparatorluğunda Kadının Hukuki Durumu”, s. 214. Roma toplumundaki diğer} sınıfların evliliği, “Coemptio” ve “usus” adı verilen evlilik usulleriyle yapıldığı, bunların da Pater

Familias’ın hâkimiyeti altına girmesi için gerekli olan “manus” hakkını sağladığı belirtilmektedir.

Bkz. Berki, Roma Hukuku, s. 160; Diler, Augustus Çağında Cinsel Suçlar, s. 61; Pugliese, “Roma Ailesine Tarihî Bir Bakış”, s. 345.

110 _{Gaudemet, “Roma İmparatorluğunda Kadının Hukuki Durumu”, s. 216; Erişgin, “Roma} Toplumunda Kadın”, s. 7-8.

111 _{Paribeni, Roma Ailesi, s. 61-67; Doğancı, Kocakuşak, “‘Pater Familias’ ve ‘Patria Potestas’} Kavramları”, s. 242.

36

askeri ve siyasi hayatında saygın ve tanınan bir isim olan Scipio Africanus’un kızıdır ve yine bu aileden olup da güzel konuşma yeteneğine sahip olan kişiler arasında ayrıca Gaius Laelius’un kızı Laelia’nın kızları ve torunları örnek gösterilmektedir.112 Roma’da kadın olsun erkek olsun Patrici’lerin kendi aile örfüne çok bağlı oldukları ve bir kadına, eski biçim hayat sürüyor, yani eskileri, gelenekleri takip ediyor, anlamına gelen antiqui moris denmesi övgü ifade ederdi.113