Evlilik Sakramenti ve Uygulanışı

Hristiyanların dinî hayatında, günlük, haftalık ve yıllık ibadetlerin yanında

sakrament kelimesiyle ifade edilen ve bizzat Hz. İsa tarafından tesis edilen

kurumlara ve yaşadığı tecrübelere kilise aracılığıyla katılmak, anlamını ifade ettiği belirtilen özel dinî âyinler bulunmaktadır. Hristiyan mezheplerine göre sayıları farklı olsa da bu sakramentlerin imanın şartı sayıldığı belirtilmektedir. Evlilik töreni de bu sakramentlerden biridir.285

Bu sakramentlerin Katolik mezhebindeki görüntüleri “vaftiz, evharistiya (veya evkaristiya), kuvvetlendirme, evlilik töreni, ruhbanlık sırrı, günah itirafı ve tövbe, hasta yağı” olduğu bildirilir. İnanışa göre bu sakramentlerin amacı, insanı kutsallaştırmaktır. Bu yüzden bu sakramentlerin yerine getirildiği yegâne yerler olan kiliseler, Hristiyan inancının uygulanma yeri olarak hep en önemli mekânlardır.286

Sakramentin bazen gizem bazen de sır kelimeleriyle Türkçe’ye tercüme

edildiği görülür ve buralarda söz konusu kavramın açıklaması şöyle yapılır:

Thomas Michel’e287 göre sakrament:

“Tanrının insanlara lûtfunu sunduğu duyulur veya görünür bir olaydır. Diğer bir deyimle gizem Tanrı’nın görünmez etkinliğinin görünür bir işaretidir… Hristiyanlar dirilen İsa’nın topluluk için ve toplulukla birlikte yaşadığına; Filistin’deki yaşamı boyunca yaptıklarını, halâ yapmaya devam ettiğine; eğitmeyi, ibadeti, hizmeti, şifa vermeyi, açları doyurmayı, bağışlamayı, cefa çekmeyi, ölmeyi sürdürdüğüne inanırlar. İsa’nın bu görünmez eylemleri Kilisenin gizemsel (sakramental) yaşamında görünür hale gelir. Diğer bir

284 _{Katolik Kilisesi Din ve Ahlak İlkeleri s. 267; Tarık Demirkan, “Macaristan Katolik Kilisesi: Tüp} bebek tedavisi günah” BBC News Türkçe, (28 Ağustos 2017), (çevrimiçi)

https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-41075300erişim:11.11.2019 285 _{Geniş bilgi için bkz. Erbaş, Hıristiyan Ayinleri: Sakramentler, s. 31-35.} 286 _{Mehmet Aydın,“Kilise”, DİA, 2002, C. XXVI, s. 13.}

287 _{Michel, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde Dinler Tarihi programı çerçevesinde Hristiyan} Teolojisi ve Dinine Giriş dersleri vermiş, buradaki çalışmalarını kitaplaştırmıştır. Bkz.

79 deyimle, bir Hristiyan gizemsel bir etkinliğe katıldığı zaman kendisine

Tanrı’nın kurtarıcı lütfunu bağışlayan dirilmiş İsa ile karşılaştığına inanır.”288

Katolik Kilisesi Din ve Ahlak Bilgileri kitabında sakrament sır olarak tercüme edilir ve şöyle açıklanır:

“Katolik kilisesine göre kilise sırları Mesih tarafından belirlendi. Yedi tanedir. Bunlar: Vaftiz sırrı, güçlendirme sırrı, Efharistiya sırrı, günah çıkarma sırrı, hastalara yağ sürme sırrı, ruhbanlık sırrı ve evlenme sırrı. Bu sırlar bir Hristiyan’ın hayatındaki en önemli anlardır. Bunlarla yaşadığımız hayatın evreleri ile tinsel hayatın evreleri arasında bir benzerlik kurulur.”289

Cemaleddin Şarkavi ise sakrament kelimesinin gizem veya sır olarak

tercüme edilemeyeceğini söyler. Ona göre bu kelimenin kökeni İngilizce “secret” kelimesine dayanmamaktadır. Aslı Yunanca “mysteries”tir. İlk kullanıldığında ibadet ve ayinlerini putperest papazların kontrolünden uzak bir yerde gizlice yapmak isteyen Yahudi gruplarının bu gizli toplantılarına kendilerinin verdikleri bir rumuz mahiyetindedir. Kelime latinceye “mysteries” şeklinde olduğu gibi tercüme edildiğinde halktan kabul görmediği için sonraki yıllarda mütercimler bunu Roma ordusuna katılacak olan acemi askerlerin Roma tanrısına ve imparatora bağlılık yeminleri için kullanılan sacramentum kelimesine yakın bularak bununla tercüme etmeye başlamışlardır ki bunun anlamı, sivil halden askeri hale geçmek durumunu ifade etmekteydi. Şarkavi, günümüzde kiliseye ve ikonlara bağlılık yeminini ifade eden ve Hristiyan dininde kullanılan ana kavramlardan biri olan kelimenin hikâyesini bu şekilde anlatır.290

Sakramentlerin mahiyeti hakkında, Papa II. John Paul ise şu açıklamayı

yapmaktadır:

“Katolik Kilisesi Din ve Ahlak İlkelerini okurken, Tanrı’nın gizeminin harikulade birliğinin, kurtarma iradesinin ve aynı zamanda; babadan olma tek evlat, Tanrı’nın Oğlu, bizzat Baba tarafından hepimizin Kurtarıcısı olması için gönderilen, Kutsal Bakire Meryem’in rahminde Kutsal Ruh’un gücü ile insan şekline bürünen İsa Mesih’in merkezi konumunu algılarız.

288 _{Thomas Michel, Hristiyan Tanrı Bilimine Giriş Dinler Tarihine Katkı, s. 87-91.} 289 _{Katolik Kilisesi Din ve Ahlak İlkeleri, s. 301.}

80 Mesih; öldükten sonra dirilmiştir ve her daim Kilisesinin başında, özellikle

sakramentler esnasında hazır· ve nazırdır; o, imanımızın kaynağı, Hristiyan davranış biçiminin modeli ve ibadetlerimizin öğretmenidir.”291

Hristiyanlıkta evlenmek kutsal bir iş olarak görüldüğü için kutsal aileye giriş aşaması olan düğün dünyaya gelen çocukların vaftiz edilmesinde olduğu gibi bir

sakrament kabul edilmektedir. Çünkü evlilik Tanrı’nın insanlığa sevgisini

simgeleyen bir yaşam halidir. Bunun için bir Hristiyan, evliliğin seküler dildeki medeni hal şeklinde kullanılmasını kabul edemez. Diğer taraftan evliliğin sakrament olması, kilisenin evliliklere koyduğu en öneli kurallardan olan sadakati yani tek evlilik ve boşanma yasağının da dayanağıdır. Çünkü Tanrı’nın çocuklara verilmesini istediği Hristiyanlık terbiyesi ancak bu şekilde mümkündür.292

Aile babası, anne, çocuklar, ailenin tüm bireyleri kilise sırlarını alarak, dua ederek, hamd ederek etkili sevgi ve özverili kutsal yaşamlarıyla işte burada ayrıcalıklı bir biçimde vaftizden gelen genel rahipliklerini ortaya koyarlar.” Aile böylece insanı zenginleştiren bir okul, ilk Hıristiyan okuludur.293 Bu tanımlamaya göre putperest Roma’da ev ve aile babası (pater familias) kutsal bir konumdayken, Katoliklerde ailenin tüm bireyleri genel olarak rahiptir ve kutsaldırlar. Ama baba başrahiptir.

Evlilik sakramenti halk arasında meşhur olan nikâhta keramet vardır sözünü hatırlatır mahiyettedir. Çünkü bu sakrament ile bir yandan evleneceklerin tanrı huzurunda, yüz yüze bakarak birbirlerine ve aynı zamanda tanrıya söz vermelerini sağlamaktır. Bu tören esnasında kilisede hazır olan İsa Mesih, onların sesini duyacak ve bunu kabul edecektir. Aynı zamanda da kilisenin istediği şekilde bu töreni gerçekleştiren kadın ve erkek arasında beşeri aşk pekişecek, böylece eşlerle tanrı arasında yapılan bu karşılıklı sözleşme yoluyla Tanrı ve kilise yoluyla bu birliğin bozulmaz olduğunu kabul edeceklerdir. Çünkü onlar bu tören sayesinde bir bedene dönüşmüşlerdir. Kadın kocasına tabi olacak buna mukabil kocalar da Mesih

291 _{Karatosun, “Katolik Kilisesinin Mahremiyet Algısı”, s. 391.}

292 _{Erbaş, Hıristiyan Ayinleri: Sakramentler, s. 215; Michel, s. 97. Katoliklikte bu konu üzerinde} günümüzde de çok durulmaktadır.

81

kiliseyi nasıl sevip onun uğruna kendini feda ettiyse onlar da karılarını öyle seveceklerdir. Her ikisi kutsal birer insan olacaklardır.294

İnanışa göre evlilik sakramenti eşlere Mesih İsa kilisesini nasıl sevdiyse öyle birbirlerini sevme yeteneği verir ve böylece eşler arasındaki sevgiyi olgunlaştırır, bozulmaz birlikteliklerini pekiştirir ve onları ebedi hayata götüren yolda kutsallaştırır. Çünkü Pavlus295 diyor ki:

“Ey kocalar, Mesih İsa kiliseyi nasıl sevdiyse karılarınızı da öyle sevin.” 296

Yani Mesih İsa nasıl canını vererek kilise ile bir bütün olduysa sizin evliliğiniz de Mesih İsa ile kilisenin birleşmesi gibi olsun. Bunun için evlilik ibadetinin yeri de kilise olmuş ve evlilik için yapılan törenin kutsallığı bulunduğu için kilise dışında hiçbir kurum ya da kuruluşa, bu ayini yerine getirme yetkisi verilmemiştir. Evlenme engelleri, boşanma ve diğer aile ile ilgili konularda kiliseler tam yetkilidir. Dolayısıyla Hristiyan bir bireyin evlilik akdinin geçerli olması için eş seçiminden başlayarak akdin kilisede din adamının huzurunda belli seremonilere uygun olarak yapılması şarttır.297

Kutsal kabul edilen Hristiyan ailesinin kurulması sırasındaki yapılan bu törenin son şeklini 4. yüzyıldan sonra aldığı belirtilir. Ailenin kutsal kabul edilmesinin gereği olarak, yeni kurulan ailenin Hristiyanlığın amaçladığı şekilde olması için ilk başlarda, ailelerin kendi aralarında yaptıkları ve dua niteliği taşıyan bir takım ayinler yapılırken, bu tarihten itibaren kilisede yapılan bu sakramentin

294 _{Erbaş, Hıristiyan Ayinleri: Sakramentler, s. 214; Cihat Şeker, “Yahudilikte Evlilik} ve Cinsellik Anlayışı/Ahlakı”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED), 2015, No: 44, (247-271), s. 251-252.

295 _{Cemaleddin Şarkavi, Hıristiyanlıkta Pavlus Gerçeği (tercüme: Selami Çaylı), Ocak Yayıncılık,} İstanbul 2008, s. 60-61; Charles H. H. Scobie, Hıristiyan Kilisesinin Evrensel Misyonunun Kökeni

İsa mı? Paulus mu? (tercüme: Süleyman Turan), Bilimname: Düşünce Platformu, 2005/1, C. III, No:

7, (123-135); Gül, “Hıristiyanlıkta Asli Günah Doktrini”, s. 68-81. 296 _{Katolik Kilisesi Din ve Ahlak İlkeleri, s. 399.}

297 _{Harman,“Katoliklik”,s. 55-58; Aydın, “Hıristiyanlık”,s. 350;Ali Aslan Topçuğlu, “Yahudilik‐} Hıristiyanlık ve İslâm Hukuku’na Göre Nikâh Akdine Etkisi Bakımından Din Farklılığı”,

Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2010, C. X, No: 2, (79-120), s. 87, 88; Nedim

Bahçekapılı, “İslam ve Kilise Hukuku Açısından Aile ve Evlilik”, Avrupa İslam Üniversitesi İslam

82

icrasında papazlar da iştirak etmeye başlar ve törenin aşamalarını kendileri belirlerler.298

1.2.7.4.3. Evlilik Sakrament’inin Uygulanmasında Öne Çıkan