K›pçaklar X. yüzy›lda ‹rtifl nehri boylar›nda bulunan ve ayn› soydan gelen Kimek-lerin ‹flim-Tobol vadiKimek-lerinde oturan bir koludur. K›pçaklar›n yaflad›klar› bölgeye göre daha güneyde kalan ve di¤er bir kollar›n› teflkil eden Kumanlar›n da kendi-lerine kat›lmalar›yla kuvvetlenen K›pçaklar, yer darl›¤› yüzünden Volga üzerinden Güney Rusya’ya kadar ilerlemifllerdir.
73
4. Ünite - Do¤u Avrupa'daki Türk Devletleri ve Boylar›
S O R U
D ‹ K K A T DÜfiÜNEL‹M
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
Kuman ad› baz› kaynaklarda
“sar›, sar›fl›n, sar› saçl›
insanlar” manas›na gelir.
K›pçak kelimesinin Türkçedeki karfl›l›¤› “öfkeli, aniden k›zan”, Kuman ise
“sar›mt›rak, solgun”
anlam›na gelmektedir.
1055 y›l›nda Rus-Kuman mücadeleleri bafllad›¤›nda Kumanlar›n bafl›na Bolufl vard›. O önce Pereyaslavl knezi ile anlaflt›ysa da 1061’de Ruslarla yap›lan savaflta Kumanlar galip geldiler. Alta Irma¤› savafl›nda bir kez daha ma¤lup ettiler (1068).
Ak›nlar›na devam eden Kumanlar, 1080’lerde Balkafl Gölü-Talas havalisinden Tu-na a¤z›Tu-na kadar yay›lm›fllard›. Kafkaslarda da Kuban bölgesine, kuzeyde Oka Neh-ri boyuna yani ‹dil Bulgarlar› hududuna kadar genifllediler. Onlar›n yaflad›klar› böl-ge ‹slâm kaynaklar›nda Deflt-i K›pçak, Bat› da ise Comania diye tan›nmaktad›r.
Bu devirde Kuman-K›pçak ülkesi 5 k›s›m hâlinde idi; Orta Asya, Yay›k-Volga, Don-Donets, Afla¤› Dnyeper ve Tuna. Kumanlar, buralarda ayr› gruplar hâlinde, kendi baflbu¤lar› idaresinde yafl›yorlard›. 1091’de Lebunium Savafl›’nda Bizans kuv-vetlerine yard›mc› olarak kat›lan Kumanlar, Tuna bölgesinde yaflayanlard›. Rus knezlerinin kendi aralar›ndaki taht mücadeleleri esnas›nda kendilerine yak›n knez aday›n› desteklemek maksad›yla da onlar›n topraklar›na girdikleri oluyordu. 1096’da Kiev’e gönderilen iki elçi grubunun öldürülmelerini savafl sebebi say›larak Kiev ve civar›n› ya¤malad›lar. Fakat knezlerin birleflik hareket etmeleri karfl›s›nda ma¤lubi-yete u¤rayan, 1103’teki birleflik knez kuvvetleri karfl›s›nda tutunamayan Kumanlar, 1105-1111 tarihleri aras›nda Rus kuvvetleri üzerine dört defa ak›n yapmaktan da ge-ri durmad›lar. Tuna Kumanlar›ndan bir grup Macage-ristan’a giderek orada ücretli as-kerlik yapt›lar. XII. yüzy›l›n ortalar›nda Dnyeper Kumanlar›n›n Pereyaslavl knezli¤i-ne karfl› 1177 ve 1179’da ak›nlar yaparak küçük galibiyetler elde etmeleriknezli¤i-ne ra¤men 1184’te birleflik Rus ordusuna ma¤lup olmaktan da kurtulamad›lar. Bu savafl esna-s›nda yedi bin esir araesna-s›nda dört yüz on yedi bey ve beyzâdenin bulundu¤u da söy-lenmektedir. Bu hadiseden bir y›l sonra Novgorod knezi ‹gor kumandas›ndaki Rus ordusunu Don nehri boyunda Kayal› Irma¤› k›y›s›nda kuflatarak imha ettiler. Savafl esnas›nda Prens ‹gor ve di¤er knezler Kuman baflbu¤u Könçek’e esir düfltüler. Bu sefer, Rus edebiyat›n›n tan›nm›fl eseri olan ‹gor Destan›’na konu olmufltur.
Gürcülerle münasebete giren Don ve Kuban civar›n-daki Kumanlar, Kafkaslar›n güneyine kadar geçmifller, Selçuklu ak›nlar›n› durdurabilmek için Gürcülere yard›m etmifllerdir (1110). Gürcülerle aralar›nda siyasi evlilikler de yap›lm›flt›r. Baz› Kuman kitleleri Çoruh ve Kür dolay-lar›na kadar ilerlemifller, fiirvan ve Azerbaycan’a seferler tertip etmifllerdir. Gürcülere yap›lan yard›m neticesinde Tiflis, Gürcü krall›¤›n›n baflkenti olmufltur. Selçuklular devrinde Azerbaycan Atabeyli¤i’nin kurucusu ‹l-Deniz de soy olarak Kafkaslardan gelmifl bir Kuman Türkü idi. K›-r›m yaK›-r›madas›na giden Kumanlar ticaretle meflgul olmufl, küçük kasabalar kurmufllard›r.
XIII. yüzy›lda Kumanlar›n Deflt-i K›pçak’taki nüfuzlar›
zay›flam›fl, do¤u bölgesindekiler Harezmflahlarla irtibata geçmifl, onlar›n ordusunda vazife alm›fllard›r. Yine bu dö-nemde Mo¤ollar karfl›s›nda tutunamayan Kumanlar Rus-larla birlikte hareket etmifller, K›r›m yar›madas›ndaki tica-ret liman flehirlerini de Anadolu Selçuklular›na terk edin-ce iktisadî yönden çok zay›flam›fllard›. 1223’de Kalka Sa-vafl›’nda Ruslarla birlikte Mo¤ollar karfl›s›nda ma¤lup olan Kumanlar iyice da¤›ld›lar. Bir k›sm› Macaristan’a, bir k›s-m› da ‹til Bulgarlar› sahas›na çekilmek suretiyle K›pçak bozk›rlar›ndaki hâkimiyetleri son bulmufltur.
74 Orta Asya Türk Tarihi
Resim 4.1 K›pçak tafl heykeli (XIII. yüzy›l, Moskova Devlet Tarih Müzesi).
XIII. yüzy›l›n bafllar›ndan itibaren, iktisadî s›k›nt›lar›, hayvan hastal›klar› ve ölümler yüzünden, s›hhatli gürbüz çocuklar›n› para karfl›l›¤›nda baflka ülkelere göndermifllerdir. M›s›r’da kurulan Eyyûbî Devleti’nin asker ihtiyac› Deflt-i K›p-çak’tan ve Kafkaslardan getirilen bu insan gücü ile karfl›lanma¤a bafllanm›flt›. Bu yolla M›s›r’a gidenler aras›nda ‹zzeddin Ay-beg’in 1250’de Sultan yap›lmas› ile M›-s›r’daki Eyyubiler Devleti k›sa zamanda Kuman-K›pçaklar›n›n eline geçti. Yine ay-n› soydan olan Sultan Beybars (1260-1277) Mo¤ollar› Suriye’den ç›karmakla flöhret bulmufltu. ‹ktidar Çerkez Kölemenleri’ne geçinceye kadar bu sülâle M›s›r’da hü-küm sürmüfltür.
Hindistan Delhi Türk Sultanl›¤›’n›n ikinci hükümdar sülâlesinin kurucusu Ulu¤
Han da K›pçak büyüklerindendir. Kuman-K›pçaklar, Karadeniz’in kuzeyinde Rus-lar›n güneye inmesini önledikten baflka, bölgenin Türkleflmesini de sa¤lam›fllard›.
Bugün Romanya’da yaflayan aç›k sar› saçlar› ve mavi gözleri ile di¤er topluluklar-dan ayr›lan Çangolar›n Kumanlartopluluklar-dan geldi¤i ileri sürülmektedir. Bir grup da Maca-ristan’a yerleflmifltir. Buradaki baz› yer isimleri onlar›n hat›ralar›d›r. Ayr›ca Macar dilinde mevcut baz› Türkçe sözler Kuman-K›pçaklara aittir.
Orta Asya içlerinden Macaristan ovalar›na kadar yay›lm›fl olan Kuman-K›pçak-lar›n dili Türkçe içinde mühim yer tutar; Kuman-K›pçakKuman-K›pçak-lar›n konufltu¤u dil Orta Türkçesi oluflturur. Kuman-K›pçaklar›n en mühim hat›ras›, 1303 y›l›nda K›r›m’da bir ‹talyan tüccar ve misyoneri taraf›ndan yaz›lan Lâtince, Farsça, Kuman-K›pçak-ça Codex Cumanicus adl› sözlüktür. Bu eser 2500 Kuman-K›pKuman-K›pçak-çakKuman-K›pçak-ça kelime ile ‹n-cil’den tercümeler ve baz› Katolik ilâhileri içermektedir.
XI. yüzy›lda Kuman-K›pçaklar nerelerde ve nas›l yafl›yorlard›?
XIII. yüzy›l bafl›nda ortaya ç›kan maddi s›k›nt›lar sebebiyle Kuman-K›pçak çocuklar› Orta Do¤u’ya gönderilmifllerdir. K›pçak çocuklar› M›s›r’da hâkimiyet süren Eyyubi Devleti’nin ordusunda hizmet etmifllerdir. Bu yolla M›s›r’a gidenler aras›nda ‹zzeddin Ay-beg 1250’de Sultan olmufl, böylece M›s›r’daki Eyyubiler Devleti Kuman-K›pçaklar›n›n eline geçmifltir. Ayn› flekilde, K›pçak soyundan gelen Sultan Beybars (1260-1277) Mo¤ollar› Suriye’den ç›karmakla tan›nm›flt›r.
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
5
76 Orta Asya Türk Tarihi
Avrupa Hun ‹mparatorlu¤u’nun tarihî rolünü ve etkilerini tan›mlamak.
Asya’da Büyük Hun ‹mparatorlu¤u y›k›l›nca Or-ta Asya’n›n bat›s›nda yo¤unlaflan Türk kitleleri, birkaç as›r içinde kalabal›klafl›nca otlak ve yer darl›¤› yüzünden ‹til nehrini geçerek Do¤u Avru-pa’ya geldiler. Germen kavimlerini yerlerinden oynatarak Kavimler Göçü’nü bafllatt›lar. 410’lar-da Tuna ve Orta Avrupa’ya yerleflerek büyük bir imparatorluk haline geldiler. 434’de bafla geçen Attila, zaman›n›n en büyük devletleri Do¤u ve Bat› Roma’y› bask› alt›na ald› ve Avrupa tarihin-de tarihin-derin izler b›rakt›. Onun ölümüntarihin-den sonra halefleri devleti koruyamad›. Arta kalanlar Kara-deniz’in kuzeyinde larla kar›flarak Bulgarlar› mey-dana getirdiler.
Avarlar›n Avrupa tarihindeki yerini de¤erlen-dirmek.
Avarlar, Uar-Hunlar›n bir koludur. Gök-Türk hâ-kimiyeti Orta Asya’y› kaplay›nca, 558 y›l›nda Kaf-kaslar ve Karadeniz’in kuzeyine geldiler ve 805 y›l›na kadar Macaristan merkezli bir devlet kur-dular. En meflhur hükümdarlar› Bayan Ka¤an’d›r.
‹stanbul’u kuflatt›larsa da almay› baflaramad›lar.
Avrupa tarihinde birçok kal›c› etki yapt›ktan son-ra Fson-ranklar tason-raf›ndan ortadan kald›r›ld›lar.
Sabarlar›n Kafkasya’daki tarihî rollerini aç›kla-yabilmek.
Sabarlar Bat› Sibirya’dan gelip Kafkaslar›n kuze-yi ve günekuze-yinde devlet kurdular. En bilinen hü-kümdarlar› Belek ve onun yerine geçen dul efli Boar›k’t›r. Bizans ve Sasanîlerle denk bir müca-dele yürütmüfller, üstün savafl teknikleri ile mefl-hur olmufllard›r.
Hazarlar›n Avrasya tarihindeki yerini aç›klamak.
Hazarlar, Sabarlar›n devam›d›rlar. Di¤er Türk devletlerinden farkl› olarak ticaret, flehir ve üc-retli ordular› ile ön plana ç›km›fllard›. Ama as›l flöhretlerini Musevi dinine girerek yapt›lar. Bi-zans’la genelde dost, Araplarla çat›flmal› iliflkiler kurdular. ‹lk Rus knezli¤inin kurulmas›na katk›
sa¤lad›lar. 630’dan 1000 y›l›na kadar varl›klar›n›
sürdürdüler.
Bulgar devletlerinin ‹dil-Ural ve Balkan tarihin-deki önemini tan›mlayabilmek.
Do¤u Avrupa’da üç önemli devlet kuran Bulgarlar, önce Karadeniz’in kuzeyinde Büyük Bulgar Dev-letini tesis ettiler. O y›k›l›nca bir k›sm› Kafkaslarda kal›p Balkarlar› meydana getirdiler. Di¤er bir kol
‹til boyundan kuzeye ç›karak Kazan civar›nda ‹til Bulgar Hanl›¤›n› kurdular ve XIV. yüzy›l ortalar›na kadar varl›klar›n› sürdürdüler. 922’de ‹slam’› res-men kabul etmeleri sebebiyle ilk Müslüman Türk devletlerinden say›l›rlar. Ticarette zenginleflerek çok de¤erli kültürel ürünler meydana getirdiler.
Balkanlara do¤ru ilerleyen Bulgar grubu Tuna Bul-gar Hanl›¤›’n› kurdu. Bizans’la çok etkili savafl ve bar›fl iliflkileri yaflad›klar› gibi hanlar› Kurum, ‹stan-bul’u kuflatt›. Onun yerine geçen o¤lu Ormurtag devlete en parlak devrini yaflatt›. Tuna Bulgarlar›
zamanla Slav ve H›ristiyan nüfusun içinde eriyip Slavlaflarak kendi kültürlerini kaybettiler.
Peçenekler ve Uzlar›n Avrasya’daki tarihî rolleri-ni aç›klayabilmek.
Peçenekler, 860’tan sonra ‹til nehrini geçerek
Do-¤u Avrupa’ya ayak bast›lar. 8 boy halinde yaflaya-rak, herhangi bir devlet kuramamalar›na ra¤men çok genifl alanda 1090 tarihine kadar etkili oldu-lar. Ruslar›n güneye inmelerini engelledikleri gibi Bizans’› da s›k›flt›rd›lar. Bazen onlara yard›m etti-ler. Bizans, Kumanlar› Peçeneklerin üzerine süre-rek ortadan kald›rtt›. Peçenekler Balkanlarda Ma-caristan’da de¤iflik bölgelere da¤›ld›lar. Arkalar›n-dan gelen Uzlar da ayn› kaderi paylaflt›lar.
Kuman-K›pçaklar›n tarihî önemini de¤erlen-dirmek.
‹rtifl nehri civar›nda Kimeklerle baz› di¤er boyla-r›n kar›flmas› sonucu oluflan Kuman-K›pçaklar, Orta Avrupa’dan Altaylara, Kazan’dan M›s›r ve Hindistan’a olan genifl bir sahada ve ayr›ca Kaf-kaslarda, Azerbaycan’da ve Anadolu’da etkili ol-dular. Birçok kavimle temas kurup farkl› siyasi oluflumlarda boy gösterdiler. Bugünkü Türk Dünyas›n›n önemli bir k›sm›n›n temeli onlar ta-raf›ndan at›ld›. Bir k›sm› Macarlarla kar›flt›. Di¤er bir k›sm› Romen Devleti’nin kurulufluna katk›
sa¤lad›lar.
1. Afla¤›dakilerden hangisi Hunlar›n Avrupa’ya göç et-melerinin sebebi de¤ildir?
a. Çin ve Wu-huan bask›s›
b. Hsien-pi bask›s›
c. Otlak yetersizli¤i d. Nüfusun kalabal›klaflmas›
e. Bizansl›lar›n hücumlar›
2. Attila’n›n Bat› Roma taht› üzerinde hak iddia etmesi-nin nedeni afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Prenses Honoria yüzünden b. Do¤u Roma’n›n etkisinde kalarak c. Aetius’a yard›m etmek istedi¤i için
d. Galya’y› kendine ba¤lamak zorunda oldu¤u için e. Kendisine ba¤l› Gotlar, ‹talya’ya gitti¤i için
3. Afla¤›dakilerden hangisi Sasanîlerle birlikte Avarla-r›n ‹stanbul kuflatmas›n›n uzamas›n›n sonucu de¤ildir?
a. Bulgarlar›n Bizans’a yard›m etmesi b. Avarlar›n zay›flamas›
c. Sasanîlerin güç kaybetmesi
d. Avarlar›n Macaristan’da yo¤unlaflmas›
e. Bulgarlar›n Avarlara karfl› ayaklanmas›
4. “Sabar” ad› dilbilimciler taraf›ndan afla¤›dakilerden hangisiyle aç›klanmaktad›r?
a. Ana kitleden ayr›lan b. Sürekli göç eden c. Yolu takip eden d. Gezen Adam e. Sapan, yol de¤ifltiren
5. VII. yüzy›lda Hazar-Bizans dostlu¤unun pekiflmesi-nin temel sebebi afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Musevili¤in Bizans’tan gelmesi b. Arap ordular›n›n Kafkaslara dayanmas›
c. Ticaretin gelifltirilmek istenmesi d. Hazarlar›n H›ristiyan olmak istemeleri
e. Bizansl›lar›n ‹stanbul’da Hazar modas› bafllat-mak istemeleri
6. Afla¤›daki ifadelerden hangisi Hazar-Rus iliflkileri ile ilgili de¤ildir?
a. ‹skandinavya-Bizans ticaret yolu geliflti.
b. Kiev flehri kuruldu.
c. ‹lk Rus knezleri Hakan unvan›n› kulland›lar.
d. Ruslar Kiev bölgesine geldiler.
e. Bizansl›lar, Ruslar› kendi taraflar›na çektiler.
7. Afla¤›dakilerden hangisi ‹til Bulgar han›n›n Abbasi halifesine elçi göndermesinin sebebi de¤ildir?
a. ‹til Bulgarlar›n›n Müslüman kültür dairesine gir-mifl olmalar›
b. Hazarlara karfl› kale kurmak için yard›m iste-meleri
c. ‹slam dinini ö¤retecek fakihlerin gönderilmesini istemeleri
d. Cami yap›m› için usta talep etmeleri e. O¤uzlara karfl› askeri destek istemeleri
8. II. Justinianus 688’de Bulgarlara karfl› taarruza geç-mifl, Bulgarlar da onlar› durdurabilmek için Trakya’ya kadar ilerlemifl ancak ‹mparator’un ordusu önünden çekilmek zorunda kalm›flt›r. Afla¤›dakilerden hangisi bu olaydan sonraki geliflme de¤ildir?
a. Bulgarlar, bir da¤ geçidinde, Bizans ordusunun etraf›n› sararak imha etti.
b. Sürgüne gönderilen II. Justinianus, Asparuh’un halefi olan Tervel Han’dan yard›m istedi.
c. Bulgarlar Bizans’›n iç ifllerine kar›flma imkan›
buldular.
d. II. Justinianus 705’te Tervel Han’›n deste¤i ile ikinci defa Bizans taht›na ç›kt›.
e. Bulgarlar ‹stanbul’u kuflatt›lar.
9. Afla¤›dakilerden hangisi Peçenek-Bizans iliflkilerinin sonucu de¤ildir?
a. Peçeneklerin Bizans’tan kumafl, baharat, boya, süs eflyas› ve mücevherat al›p, karfl›l›¤›nda bal mumu, tutkal ve k›ymetli deriler satmalar›
b. Peçeneklerin Anadolu’ya yerlefltirilmeleri c. ‹zmir Beyi Çakan’›n ‹stanbul’u zapt etmek üzere
Peçenek baflbu¤lar›yla anlaflmas›
d. Kumanlar›n, Peçeneklere ait sahalar› iflgal et-meleri
e. Bizansl›lar›n Kumanlar› Peçeneklere sald›rtmas›
10. K›pçak gençlerinin para karfl›l›¤›nda Ön Asya’n›n zengin ülkelerine gönderilmesi afla¤›dakilerden hangi-sini göstermektedir?
a. ‹slam dininin Karadeniz kuzeyinde etkili oldu¤unu b. Gürcülerin K›pçaklar› sürekli s›k›flt›rd›¤›n›
c. K›pçaklar›n say›ca kalabal›k ve ekonomik aç›-dan zor durumda bulundu¤unu
d. K›pçak büyüklerinin M›s›r ve Suriye’ye gelmek istediklerini
e. Mo¤ollar›n K›pçaklara çok a¤›r darbe indirdi¤ini
Kendimizi S›nayal›m
78 Orta Asya Türk Tarihi
1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Avrupa Hunlar›” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.
2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Avrupa Hunlar›” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Tuna Bulgar Devleti” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Sabarlar” konusunu yeni-den gözyeni-den geçiriniz..
5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Hazarlar” konusunu yeni-den gözyeni-den geçiriniz.
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Hazarlar” konusunu yeni-den gözyeni-den geçiriniz.
7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “‹til Bulgarlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Tuna Bulgar Devleti” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Peçenekler” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.
10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “K›pçaklar” konusunu yeni-den gözyeni-den geçiriniz.
S›ra Sizde 1
Hunlar, Kavimler Göçü’ne yol açmalar› sebebiyle bu-günkü Avrupa’n›n etnik flekillenmesinde etkili oldular.
Savafl ve bar›fl iliflkileri dolay›s›yla edebiyat sahas›nda destan ve efsanelere konu olacak edebi tesirler b›rakt›-lar. Onlar›n sayesinde Avrupa bozk›r sanat›n› ve kültü-rünü tan›m›fl oldu. Bat› Roma ‹mparatorlu¤u’nun tarihe kar›flmas›nda ve ‹talya’ya yabanc› kavimlerin yerleflme-sinde rolleri oldu. Hun ordusunun güçlü yap›s› Ortaça¤
boyunca Avrupa milletlerinin haf›zas›nda yer etti.
S›ra Sizde 2
Avarlar 558 y›l›nda Bizans’a elçiler göndererek, toprak-lar›nda yerleflmek için bir bölge talep ettiler. Ayr›ca Bi-zans s›n›rlar›n› korumak ve bu hizmet karfl›l›¤›nda da bir miktar vergi almak talebinde bulundular.
S›ra Sizde 3
Sabarlar, VII. yüzy›l›n ortalar›nda Hazar Devletinin ku-ruluflunda yer ald›lar. Hazar topluluklar› aras›nda önem-li bir yer tutan Belencer ve Semender boylar› Sabarlara dayanmaktad›r.
S›ra Sizde 4
Hazar ordusunda hizmet eden Harezmli ücretli askerle-rin ücretleaskerle-rinin ödenememesi ve di¤er huzursuzluklar devleti sarst›. Ayr›ca, Peçenek hücumlar› Harezm-‹til ti-caret yolunu tehlikeye soktu. Ruslar Kuban bölgesine kadar ilerlediler ve bu bölgeyi ya¤ma ettiler. Afla¤› Sir-derya çevresindeki Türk kavimleri aras›ndaki kaynaflma neticesinde Hazar Hakanl›¤› iyice sars›ld›. 965 y›l›nda Rus prensi Svyatoslav, Don nehri boyu ile Kuban böl-gesindeki Tama Tarhan flehrini iflgal etti. Bundan bafl-ka, Kuman-K›pçaklar Hazarlar›n Harezm ve Türkistan ile ba¤lant›lar›n› keserek onlar›n ticari faaliyetlerini en-gellediler.
S›ra Sizde 5
Bu dönemde Kuman-K›pçak ülkesi 5 k›s›m hâlinde idi:
Orta Asya, Yay›k-Volga, Don-Donets, Afla¤› Dnyeper ve Tuna. Buralarda ayr› gruplar hâlinde, kendi baflbu¤-lar› idaresinde yafl›yorlard›.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
Bafltav, fi. (1941). “Sabir Türkleri,” Belleten, V/17-18, Ankara, s. 53-99.
Dunlop, D. M. (2008). Hazar Yahudi Tarihi, ‹stanbul:
Selenge Yay›nlar›.
Kafeso¤lu, ‹. (1987). Türk Millî Kültürü, ‹stanbul:
Bo-¤aziçi Yay›nlar›.
Kurat, A. N. (1992). Karadeniz Kuzeyindeki Türk Ka-vimleri ve Devletleri, Ankara: Muray Yay›nlar›.
______. (1937). Peçenek Tarihi, ‹stanbul: Devlet Bas›-mevi.
Rasonyi, L. (1988). Tarihte Türklük, Ankara: Türk Kül-türünü Arafl. Ens. Yay›nlar›.
______. (2006). Do¤u Avrupa’da Türklük, ‹stanbul:
Selenge Yay›nlar›.
Yararlan›lan Kaynaklar
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Türkistan co¤rafyas›n› genel hatlar›yla tan›mlayabilecek;
Mo¤ol ‹mparatorlu¤u’nun kuruluflunu aç›klayabilecek;
Mo¤ollarda devlet yönetimini aç›klayabilecek;
Harezmflahlar ‹mparatorlu¤u’nun y›k›l›fl nedenlerini kavrayabilecek;
Ça¤atay Hanl›¤›’n›n bir devlet olarak kuruluflundan itibaren karfl›laflt›¤› temel sorunlar› de¤erlendirebileceksiniz.
‹çindekiler
• Türkistan
• Mâverâünnehr
• Harezm
• Çin
• Cengiz Ka¤an
• Mo¤ollar
• Harezmflahlar
• Ça¤atay Hanl›¤›
• Posta Teflkilat›
• Pax Mongolica
Anahtar Kavramlar Amaçlar›m›z
N N N N N
Orta Asya Türk Tarihi
• CO⁄RAFÎ MEKÂN OLARAK TÜRK‹STAN
• MO⁄OL ‹MPARATORLU⁄U (1206-1259)
• HAREZMfiAHLAR (1097-1231)
• ÇA⁄ATAY HANLI⁄I (1227-1370) Mo¤ol ‹stilas›
Zaman›nda Türkistan