Ses Kullanımları

Çalışmanın kuramsal kısmında da belirtildiği gibi televizyon görüntü ve ses öğelerini birlikte kullanan bir kitle iletişim aracı olması nedeniyle bu alt başlıktaki bulgular da önem taşımaktadır. İncelenen haberlerdeki ses kullanımlarının kanal, spor dalı, kayıt dönemi, haber kaynağı ve haber konusu- türüne göre dağılımına ilişkin belirlemeler bu alt başlık altında ele alınacak ve yorumlanacaktır.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerde hangi ses kullanımlarına hangi oranda yer verdiklerine ilişkin dağılım Tablo: 26’da görülmektedir.

Tablo: 26

İncelenen Haberlerdeki Ses Kullanımlarının Dağılımı Ses Kullanımları

Sayı %

Müzik Kullanımı 186 14,4

Ses Efekti Kullanımı - -

Doğal Ses Kullanımı 129 10,0

Dış Ses (Perfore) Kullanımı 706 54,6

Dip Ses Kullanımı 272 21,0

Toplam ₁₂₉₃∗ ₁₀₀

İncelenen haberlerdeki ses kullanımlarına bakıldığında; (Tablo: 26) haber perforesinin (dış ses) ve habere ait doğal seslerin yanında müzik kullanılmasını anlatan “Müzik kullanımı”nın 186 kez (% 14,4) belirlendiği görülmektedir. Değişik bilgisayar programları aracılığıyla üretilen kimi ses efektlerinin kullanılmasını anlatan “Ses efekti kullanımı” ise incelenen haberler içerisinde hiç rastlanmayan bir kullanımdır∗∗

. Olaya ait olan doğal seslerin dış ses yayında

∗

İncelenen haberlerdeki ses kullanımları ile ilgili olarak toplam sayının araştırma kapsamında incelen 712 haber sayısından farklı olarak 1293 olarak ortaya çıkmasının nedeni, incelenen kimi haberlerin doğal olarak birden fazla ses kullanımını içeriyor olmasıdır.

∗∗

“Ses efekti kullanımı” incelenen haberlerin tümünde belirlenmediği için temsil de edilememekte ve “ses kullanımı” ile ilgili çözümlemelerde değerlendirmenin içerisine alınmamaktadır.

yokken kullanılmasını anlatan “Doğal ses” kullanımı ise 129 kez (% 10,0) karşılaşılmaktadır. Haber perforesinin kullanılmasını anlatan “Dış ses” kullanımı da 706 kez (% 54,6) kullanılmıştır. Haber dış sesi yayında iken doğal seslerin sürekli, ancak düşük bir seviyede tutularak kullanılmasını ifade “Dip ses” kullanımı ise 272 kez (21,0) olarak belirlenmiştir. İncelenen haberlerdeki ses kullanımlarının televizyon spor haberleri için ne anlam belirttiği konusunda yorum yapabilmek için, bu kullanımların kanallara, dallara, kayıt dönemine, haber kaynağına ve hatta haberin konusu-türüne göre nasıl farklılaştığını da ortaya koymak yararlı görülmektedir.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki ses kullanımlarının kanallara göre dağılımı Tablo: 27’de özetlenmektedir.

Tablo: 27

Ses Kullanımlarının Kanallara Göre Dağılımı

TRT NTV KANAL D STV Toplam

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Müzik Kullanımı 3 1,6 4 2,2 179 96,2 - - 186 100

Doğal Ses Kullanımı 28 21,7 39 30,2 1 0,8 61 47,3 129 100 Dış Ses (Perfore) Kullanımı 151 21,4 166 23,5 187 26,5 202 28,6 706 100 Dip Ses Kullanımı 27 9,9 44 16,2 78 28,7 123 45,2 272 100 Toplam 209 16,1 253 19,5 445 34,4 386 29,8 1293 100

İncelenen tüm haberler içerisinde 186 kez (% 14,4)∗

kullanıldığı belirlenen “Müzik kullanımı”; TRT’de 3 kez (% 1,6), NTV’de 4 kez (% 2,2), KANAL D’de 179 kez (% 96,2) kullanılmış STV’de ise hiç kullanılmamıştır. İncelenen tüm haberler içerisinde 129 kez (% 10,0) kullanıldığı belirlenen “Doğal ses kullanımı” ise; TRT’de 28 kez (% 21,7), NTV’de 39 kez (% 30,2), KANAL D’de 1 kez (% 0,8) ve STV’de 61 kez (% 47,3) olarak belirlenmektedir. İncelenen tüm haberler içerisinde 706 kez (% 54,6) kullanıldığı belirlenen “Dış ses (Perfore) kullanımı” da; TRT’de 151 kez (% 21,4), NTV’de 166 kez (% 23,5), KANAL

∗

D’de 187 kez (% 26,5) ve STV’de 202 kez (% 28,6) karşılaşılmaktadır. Yine İncelenen tüm haberler içerisinde 272 kez (% 21,0) kullanıldığı belirlenen “Dip ses kullanımı”na ise; TRT’de 27 kez (% 9,9), NTV’de 44 kez (% 16,2), KANAL D’de 78 kez (% 28,7) ve STV’de de 123 kez (% 45,2) rastlandığı görülmektedir.

Tablo: 27 ve Ek: 9’da yer alan ikinci tablo incelendiğinde çalışma kapsamında yer alan televizyon kanallarının spor haberleri sunumunda yoğun olarak “Dış ses (Perfore) kullanımı”nı uyguladıkları, yanı sıra birincil kaynakların açıklamaları ve olayla ilgili seslerin tamamını içeren “Doğal Ses Kullanımı”nı uyguladıkları ancak KANAL D’nin bu uygulamayı spor haberlerini “tur” şeklinde ve daha az sürede sunduğu için uygulamadığı görülmektedir.

Ayrıca KANAL D’nin “Müzik kullanımı’nı da en fazla uygulayan kanal olduğu da görülmektedir. Öte yandan sporun taşıdığı heyecan ve coşkuyu anlatmanın ve izleyiciyi tutabilmenin bir yolu olarak kullanmanın bir göstergesi olarak da “Dip ses kullanımı”nın tecimsel kanallar başta olmak üzere tematik kanal ve kamu televizyonu tarafından sırasıyla farklı yoğunluklarda uygulandığı görülmektedir.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki ses kullanımlarının spor dallarına göre dağılımı Tablo: 28’de özetlenmektedir.

Tablo: 28

Ses Kullanımlarının Spor Dallarına Göre Dağılımı

Futbol Basketbol Diğer Toplam

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Müzik Kullanımı 144 77,4 18 9,7 24 12,9 186 100 Doğal Ses Kullanımı 115 89,1 6 4,7 8 6,2 129 100 Dış Ses (Perfore) Kullanımı 603 85,4 32 4,5 71 10,1 706 100 Dip Ses Kullanımı 231 84,9 14 5,2 27 9,9 272 100

“Müzik kullanımı”, Futbol dalı ile ilgili haberlerde 144 kez (% 77,4), Basketbol dalı ile ilgili haberlerde 18 kez (% 9,7) ve geride kalan öteki dalları içeren diğer seçeneğinde ise 24 kez (% 12,9) kullanılmıştır. “Doğal ses kullanımı” ise, Futbol dalı ile ilgili haberlerde 115 kez (% 89,1), Basketbol dalı ile ilgili haberlerde 6 kez (% 4,7) ve geride kalan öteki dalları içeren diğer seçeneğinde ise 8 kez (% 6,2) kullanılmıştır. “Dış ses (Perfore) kullanımı” da, Futbol dalı ile ilgili haberlerde 603 kez (% 85,4), Basketbol dalı ile ilgili haberlerde 32 kez (% 4,5) ve geride kalan öteki dalları içeren diğer seçeneğinde ise 71 kez (% 10,1) kullanılmıştır. “Dip ses kullanımı” ise, Futbol dalı ile ilgili haberlerde 231 kez (% 84,9), Basketbol dalı ile ilgili haberlerde 14 kez (% 5,2) ve geride kalan öteki dalları içeren diğer seçeneğinde ise 27 kez (% 9,9) kullanılmıştır.

Tablo: 28 ile ilgili olarak sütun okuması yapıldığında, incelenen haberlerdeki ses kullanımlarının dağılımını gösteren Tablo: 26’daki veriler ile tekrar karşılaşılmakta ve televizyon spor haberlerinde yoğunluk derecesine göre; Dış Ses (Perfore) Kullanımı, Dip Ses Kullanımı, Müzik Kullanımı ve Doğal Ses Kullanımının bu sıralamayla yer aldıkları görülmektedir.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki ses kullanımlarının kayıt dönemine göre dağılımı Tablo: 29’da özetlenmektedir.

Tablo: 29

Ses Kullanımlarının Kayıt Dönemine Göre Dağılımı

1. Kayıt Dönemi

2. Kayıt

Dönemi Toplam

Sayı % Sayı % Sayı %

Müzik Kullanımı 99 53,2 87 46,8 186 100

Doğal Ses Kullanımı 63 48,8 66 51,2 129 100

Dış Ses (Perfore) Kullanımı 359 50,9 347 49,1 706 100

Dip Ses Kullanımı 113 41,5 159 58,5 272 100

İncelenen tüm haberler içerisinde 186 kez (% 14,4)∗

kullanıldığı belirlenen “Müzik kullanımı”; 1. Kayıt Döneminde 99 kez (% 53,2) ve 2. Kayıt Döneminde 87 kez (% 46,8) kullanılmıştır. İncelenen tüm haberler içerisinde 129 kez (% 10,0) kullanıldığı belirlenen “Doğal ses kullanımı” ise; 1. Kayıt Döneminde 63 kez (% 48,8) ve 2. Kayıt Döneminde 66 kez (% 51,2) olarak belirlenmektedir. İncelenen tüm haberler içerisinde 706 kez (% 54,6) kullanıldığı belirlenen “Dış ses (Perfore) kullanımı” da; 1. Kayıt Döneminde 359 kez (% 50,9) ve 2. Kayıt Döneminde 347 kez (% 49,1) karşılaşılmaktadır. Yine İncelenen tüm haberler içerisinde 272 kez (% 21,0) kullanıldığı belirlenen “Dip ses kullanımı”na ise; 1. Kayıt Döneminde 113 kez (% 41,5) ve 2. Kayıt Döneminde 159 kez (% 58,5) rastlanmaktadır.

Tablo: 29’da çok net bir şekilde görülen; incelenen haberlerin ses kullanımlarının hepsinin her iki kayıt döneminde de birbirine benzer oranlarda yakın seyretmesi, televizyon spor haberlerinin genel olarak söz konusu edilen ses kullanımlarından çalışmanın varsayımında belirtilen şekli ile faydalandıklarını göstermektedir.

Öte yandan, 1. Kayıt Dönemi ve 2. Kayıt Dönemi arasında kullanım yoğunluğu bakımından en yüksek şekilde farklılaşan “Dip ses kullanımı”, 2. Kayıt Döneminde eş deyişle sporun etkin olarak yapıldığı dönemde artmaktadır. Bu da yine daha önce ifade edildiği gibi televizyon spor haberlerinin sporun doğasındaki coşku, sevinç, üzüntü, heyecan vb. insana özgü duyguları ön plana çıkararak izleyiciyi etkileyebilme çabasına işaret etmektedir. Spor ile ilgilenen ve onu takip eden insanlar, çalışmanın kuramsal kısmında da belirtildiği gibi; coşku, heyecan, sevinç, üzüntü gibi çoğu zaman bastırdıkları kimi duygularını spor aracılığıyla (çoğu zaman bahanesiyle) açığa çıkarmaktan çekinmemektedirler.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki ses kullanımlarının haber kaynağına göre dağılımı Tablo: 30’da özetlenmektedir.

∗

Tablo: 30

Ses Kullanımlarının Haber Kaynağına Göre Dağılımı

Birincil kaynakların açıklamaları Kanal muhabirinin olay yerinden aktarımı Canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı Kanalın kendi özel haberi Kaynak belirtilmeyen haberler Başka kitle iletişim araçlarının haberleri Toplam

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Müzik Kullanımı 61 32,8 - - - - 133 71,5 21 11,3 3 1,6 218 14,6 Doğal Ses Kullanımı 114 88,4 3 2,3 5 3,9 38 29,5 4 3,1 - - 164 11,2 Dış Ses (Perfore) Kullanımı 292 41,4 36 5,1 4 0,6 401 56,8 59 8,4 16 2,3 808 54,3

Dip Ses Kullanımı 80 29,4 1 0,4 - - 169 62,1 36 13,2 10 3,7 296 19,9

Toplam 547 36,8 40 2,6 9 0,7 741 49,8 120 8,2 29 1,9 1486 100

“Müzik kullanımı”, birincil kaynakların açıklamalarından oluşan haberlerde 61 kez (% 32,8) kullanılırken kanal muhabirinin olay yerinden aktarımı ve canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı kaynaklı haberlerde kullanılmamıştır. Bunun yanında “Müzik kullanımı”, kanalın kendi özel haberi kaynaklı haberlerde ise, 133 kez (% 71,5), kaynak belirtilmeyen haberlerde 21 kez (% 11,3) ve başka kitle iletişim araçlarının haberlerinde de 3 kez (% 1,6) belirlenmiştir. “Doğal ses kullanımı” da birincil kaynakların açıklamalarından oluşan haberlerde 114 kez (% 88,4), kanal muhabirinin olay yerinden aktarımı kaynaklı haberlerde 3 kez (% 2,3), canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı kaynaklı haberlerde 4 kez (% 0,6), kanalın kendi özel haberi kaynaklı haberlerde 38 kez (% 29,5) ve kaynak belirtilmeyen haberlerde 4 kez (% 3,1) kullanılmış başka kitle iletişim araçlarının haberlerinde ise hiç kullanılmamıştır. “Dış ses (Perfore) kullanımı” ise, birincil kaynakların açıklamalarından oluşan haberlerde 292 kez (% 41,4), kanal muhabirinin olay yerinden aktarımı kaynaklı haberlerde 36 kez (% 5,1), canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı kaynaklı haberlerde 4 kez (% 0,6), kanalın kendi özel haberi kaynaklı haberlerde 401 kez (% 56,8), kaynak belirtilmeyen haberlerde 59 kez (% 8,4) ve başka kitle iletişim araçlarının haberlerinde ise 16 kez (% 2,3) kullanılmıştır. “Dip ses kullanımı” da, birincil kaynakların açıklamalarından oluşan haberlerde 80 kez (% 29,4), kanal

muhabirinin olay yerinden aktarımı kaynaklı haberlerde 1 kez (% 0,4), kanalın kendi özel haberi kaynaklı haberlerde 169 kez (% 62,1), kaynak belirtilmeyen haberlerde 36 kez (% 13,2) ve başka kitle iletişim araçlarının haberlerinde 10 kez (% 3,7) kullanılmıştır. Canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı kaynaklı haberlerde ise ses kullanımına rastlanmamıştır.

İncelenen haberlerdeki ses kullanım yoğunluklarının haber kaynaklarına göre dağılımı (Tablo: 30) göstermektedir ki, “Dış ses (Perfore) kullanımı” değişen haber kaynaklarına göre belli oranlarda ama kesinlikle kullanılmaktadır. Diğer ses kullanımları ise (“Müzik Kullanımı”, “Doğal Ses Kullanımı” ve “Dip ses kullanımı”) haber kaynağının yapısına göre çeşitli yoğunluklarda kullanılmakta ya da kullanılmamaktadır. Son olarak ses kullanımlarının haber konusu-türüne göre dağılımına bakmak yerinde olacaktır.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki ses kullanımlarının haber konusu-türüne göre dağılımı Tablo: 31’de özetlenmektedir.

Tablo: 31

Ses Kullanımlarının Haber Konusu-Türüne Göre Dağılımı

Ciddi Haber

(Hard News) (Spot News) Sıcak Haber Diğer

∗

Toplam

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Müzik Kullanımı 186 100 - - - - 186 100

Doğal Ses Kullanımı 127 98,4 1 0,8 1 0,8 129 100 Dış Ses (Perfore)

Kullanımı

642 90,9 48 6,8 16 2,3 706 100

Dip Ses Kullanımı 272 100 - - - - 272 100

Toplam 1227 94,8 49 3,8 17 1,4 1293 100

∗

Öykü haber (Soft News), Gelişen haber (Developing News), Devam eden haber (Continuing News) konu-türündeki haberler incelenen haberlerde az karşılaşılan konu-türdeki haberler olması dolayısıyla “Diğer” seçeneğinde toplanmıştır. (Bkz. “4.5. Haber Konusu-Türünün Kanal, Spor Dalı ve Kayıt Dönemine İlişkin Değerlendirmeleri” konu başlığı, s. 186).

“Müzik kullanımı”, haber konusu-türüne göre “Ciddi haber”lerde 186 kez (% 100) kullanılırken “Sıcak haber”ler ile “Öykü haber (Soft news)”, “Gelişen habeler (Developing news)” ve “Devam eden haberler (Continuing news)” konu- türlü haberleri anlatan “Diğer” seçeneğinde ise hiç kullanılmamıştır. “Doğal ses kullanımı” ise “Ciddi haber”lerde 127 kez (% 98,4), “Sıcak haber”lerde 1 kez (% 0,8) ve “Diğer” seçeneğinde de yine 1 kez (% 0,8) kullanılmıştır. “Dış ses (Perfore) kullanımı” da “Ciddi haber”lerde 642 kez (% 90,9), “Sıcak haber”lerde 48 kez (% 6,8) ve “Diğer” seçeneğinde ise 16 kez (% 2,3) karşılaşılmaktadır. “Dip ses kullanımı” ise, “Ciddi haber”lerde 272 kez (% 100) kullanılırken “Sıcak haber”lerde ve “Diğer” seçeneğinde hiç kullanılmamıştır.

İncelenen haberlerdeki ses kullanım yoğunluklarının haber konusu-türü bakımından dağılımı da (Tablo: 31) göstermektedir ki, “Dış ses (Perfore) kullanımı” ve “Doğal Ses Kullanımı” değişen haber konusu-türüne göre belli oranlarda ama kesinlikle kullanılmaktadır. “Müzik Kullanımı” ve “Dip ses kullanımı” ise sadece “Ciddi haber (Hard news)” konusu-türünde çeşitli yoğunluklarda kullanılmakta diğer konu-türlerde kullanılmamaktadır.