Görüntü Kullanımları

Çalışmanın kuramsal kısmında da birçok kez yinelenen televizyonun görüntü temeline dayanan bir kitle iletişim aracı olması nedeniyle bu alt başlıktaki bulgular önem taşımaktadır. İncelenen haberlerdeki görüntü kullanımlarının kanal, spor dalı, kayıt dönemi, haber kaynağı ve haber konusu-türüne göre dağılımına ilişkin belirlemeler bu alt başlık altında ele alınacak ve yorumlanacaktır.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerde hangi görüntü kullanımlarına hangi oranda yer verdiklerine ilişkin dağılım Tablo: 20’de görülmektedir.

Tablo: 20

İncelenen Haberlerdeki Görüntü Kullanımlarının Dağılımı Görüntü Kullanımları Sayı % Olay görüntüsü 414 40, 8 Arşiv görüntü 393 38,8 Dolgu görüntü 165 16,3 Canlandırma/Kurmaca görüntü - -

Donuk kare (Caption) 42 4,1

Toplam ₁₀₁₄∗

100

İncelenen haberlerdeki görüntü kullanımlarına bakıldığında; (Tablo: 20) haber konusunu oluşturan olayın görüntülerinin kullanımını anlatan “Olay Görüntüsü” kullanımının 414 kez (% 40,8) belirlendiği görülmektedir. Haber konusu ile ilgili önceki görüntülerin kullanılmasını anlatan “Arşiv görüntü” kullanımı ise 393 kez (% 38,8) kullanılmıştır. Olayın görüntülerinin dışında haber konusu ile ilgili veya benzer görüntülerin kullanılmasını anlatan “Dolgu görüntü” kullanımı ile ise 165 kez (% 16,3) olarak karşılaşılmaktadır. Haber ile ilgili gerçek olmayan kişi veya nesnelerin kullanılması ile oluşturulan kurgulanmış görüntülerin kullanılmasını anlatan Canlandırma/Kurmaca görüntü kullanımına ise incelenen haberlerde hiç rastlanmamıştır∗∗

. Son olarak görüntü kullanımları arasında Olayla ilgili tablo, grafik v.b görüntüleri anlatan Donuk kare (Caption) kullanımının ise 42 kez (% 4,1) kullanıldığı görülmektedir.

İncelenen haberlerdeki görüntü kullanımlarının televizyon spor haberleri içi ne anlam belirttiği konusunda yorum yapabilmek için, bu kullanımların kanallara, dallara, kayıt dönemine, haber kaynağına ve hatta haberin konusu- türüne göre nasıl farklılaştığına değinmek yararlı görülmektedir.

∗

İncelenen haberlerdeki görüntü kullanımları ile ilgili olarak toplam sayının araştırma kapsamında incelen 712 haber sayısından farklı olarak 1014 olarak ortaya çıkmasının nedeni, incelenen kimi haberlerin doğal olarak birden fazla görüntü kullanımını içeriyor olmasıdır.

∗∗

“Canlandırma/Kurmaca görüntü” kullanımı incelenen haberlerin tümünde belirlenmediği için temsil de edilememekte ve “Görüntü kullanımı” ile ilgili çözümlemelerde değerlendirmenin içerisine alınmamaktadır.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki görüntü kullanımlarının kanallara göre dağılımı Tablo: 21’de özetlenmektedir.

Tablo: 21

Görüntü Kullanımlarının Kanallara Göre Dağılımı

TRT NTV KANAL D STV Toplam

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Olay görüntüsü 93 22,5 101 24,4 112 27,1 108 26,1 414 100 Arşiv görüntü 57 14,5 86 21,9 121 30,8 129 32,8 393 100 Dolgu görüntü 15 9,1 64 38,8 21 12,7 65 39,4 165 100 Donuk kare (Caption) 14 33,3 9 21,4 10 23,8 9 21,4 42 100 Toplam 179 17,6 260 25,6 264 26,2 311 30,6 1014 100

İncelenen tüm haberler içerisinde 414 kez (% 40,8)∗

kullanıldığı belirlenen “Olay görüntüsü” görüntü kullanımı; TRT’de 93 kez (% 22,5), NTV’de 101 kez (% 24,4), KANAL D’de 112 kez (% 27,1) ve STV’de 108 kez (% 26,1) kullanılmıştır. İncelenen tüm haberler içerisinde 393 kez (% 38,8) kullanıldığı belirlenen “Arşiv Görüntü” kullanımının ise; TRT’de 57 kez (% 14,5), NTV’de 86 kez (% 21,9), KANAL D’de 121 kez (% 30,8) ve STV’de 129 kez (% 32,8) ortaya çıktığı görülmektedir. İncelenen tüm haberler içerisinde 165 kez (% 16,3) kullanıldığı belirlenen “Dolgu Görüntü” kullanımı da; TRT’de 15 kez (% 9,1), NTV’de 64 kez (% 38,8), KANAL D’de 21 kez (% 12,7) ve STV’de 65 kez (% 39,4) olarak belirlenmektedir. Yine İncelenen tüm haberler içerisinde 42 kez (% 4,1) kullanıldığı belirlenen “Donuk kare (Caption)” görüntü kullanımına ise; TRT’de 14 kez (% 33,3), NTV’de 9 kez (% 21,4), KANAL D’de 10 kez (% 23,8) ve STV’de de 9 kez (% 21,4) rastlandığı görülmektedir. Görüntü kullanımı ile ilgili incelenen tüm kanalların birbirine yakın sayı ve oranlarda belirli görüntüleri tercih ediyor ve kullanıyor olması∗∗

televizyon spor haberlerinde kamu, tematik ve tecimsel kanalların ağırlıklı olarak aynı görüntülerden (“Olay görüntüsü” ve

∗

Bkz. Tablo: 20, s. 162

∗∗

“Arşiv görüntü”) faydalandıkları gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. Bununla birlikte çalışmada tecimsel kanalları temsil ettikleri varsayılan KANAL D ve STV’de “Arşiv görüntü” kullanımının kamu televizyonu olan TRT ve tematik kanal temsilcisi NTV’ye göre daha fazla sayı ve oranda belirlenmesi; tecimsel kanalların spor haberleri ile ilgili çalışan muhabir, kameraman ve teknik eleman sayılarının daha kısıtlı olduğunu göstermektedir. Tüm haberleri kendi kamera ve muhabirleri takip etme şansı bulamayan bu kanallar çoğu zaman “Arşiv görüntü” ile haberi kotarmaktadırlar. Bu arşiv görüntülere elbette ki gerekli haber metni desteği de ulusal ve uluslar arası haber ajanslarının geçtikleri haberler sayesinde olmaktadır. Görüntülü haber hizmeti veren haber ajanslarının aktardığı görüntüler de çoğu zaman bu kanallara arşiv görüntü kullanımından kurtulma şansı sunmaktadır. İncelenen televizyon kanallarının görüntü kullanımları ile ilgili bu belirlemelerin ardından, görüntü kullanımlarının dallara göre dağılımına da bakmak yararlı görülmektedir.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki görüntü kullanımlarının spor dallarına göre dağılımı Tablo: 22’de görülmektedir.

Tablo: 22

Görüntü Kullanımlarının Spor Dallarına Göre Dağılımı

Futbol Basketbol Diğer Toplam

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Olay görüntüsü 334 80,7 20 4,8 60 14,5 414 100 Arşiv görüntü 370 94,1 10 2,5 13 3,3 393 100 Dolgu görüntü 152 92,1 2 1,2 11 6,7 165 100 Donuk kare (Caption) 40 95,2 2 4,8 - - 42 100

Toplam 896 88,3 34 3,5 84 8,2 1014 100

“Olay görüntüsü” görüntü kullanımı, Futbol dalı ile ilgili haberlerde 334 kez (% 80,7), Basketbol dalı ile ilgili haberlerde 20 kez (% 4,8) ve geride kalan öteki dalları içeren diğer seçeneğinde ise 60 kez (% 14,5) kullanılmıştır. “Arşiv görüntü” kullanımı ise, Futbol dalı ile ilgili haberlerde 370 kez (% 94,1),

Basketbol dalı ile ilgili haberlerde 10 kez (% 2,5) ve geride kalan öteki dalları içeren diğer seçeneğinde ise 13 kez (% 3,3) kullanılmıştır. “Dolgu görüntü” kullanımı da, Futbol dalı ile ilgili haberlerde 152 kez (% 92,1), Basketbol dalı ile ilgili haberlerde 2 kez (% 1,2) ve geride kalan öteki dalları içeren diğer seçeneğinde ise 11 kez (% 6,7) kullanılmıştır. “Donuk kare (Caption)” görüntü kullanımı ise, Futbol dalı ile ilgili haberlerde 40 kez (% 95,2), Basketbol dalı ile ilgili haberlerde 2 kez (% 4,8) kullanılmış ve geride kalan öteki dalları içeren diğer seçeneğinde ise hiç kullanılmamıştır.

Yapılan çoklu karşılaştırma sütunda değil fakat satırdan okunduğunda∗

da futbol haberlerinde toplam 896 kez görüntü kullanımı gerçekleştiği, bunlar arasında 334’ünün eş deyişle % 58,4’ünün “Olay görüntüsü”ne ait olduğu, 370’inin eş deyişle % 64,5’inin “Arşiv görüntü’ye ait olduğu, 152’sinin eş deyişle % 26,5’inin “Dolgu görüntü”ye ait olduğu, 40’ının eş deyişle % 7’sinin “Donuk kare (Caption)”ye ait olduğu ve “Canlandırma/Kurmaca görüntü” kullanılmadığını söylemek olası olmaktadır.

Yine basketbol haberlerinde toplam 34 kez görüntü kullanımı gerçekleştiği, bunlar arasında 20’sinin eş deyişle % 64,5’inin “Olay görüntüsü”ne ait olduğu, 10’unun eş deyişle % 32,3’ünün “Arşiv görüntü’ye ait olduğu, 2’sinin eş deyişle % 6,5’inin “Dolgu görüntü”ye ait olduğu, yine 2’sinin eş deyişle % 6,5’inin “Donuk kare (Caption)”ye ait olduğu ve “Canlandırma/Kurmaca görüntü” kullanılmadığını belirtmek yararlı görülmektedir.

İncelenen haberlerde yer alan öteki dalları içeren diğer seçeneğinde de toplam 84 kez görüntü kullanımı gerçekleştiği, bunlar arasında 60’ının eş deyişle % 89,6’sının “Olay görüntüsü”ne ait olduğu, 13’ünün eş deyişle % 19,4’ünün “Arşiv görüntü’ye ait olduğu, 11’inin eş deyişle % 16,4’ünün “Dolgu görüntü”ye ait olduğu, bununla birlikte “Donuk kare (Caption)” ve “Canlandırma/Kurmaca görüntü” kullanılmadığını ortaya koymak olası olmaktadır.

∗

Elde edilen bu verilerin ortaya çıkardığı en çarpıcı sonuç; basketbol ve öteki dalları kapsayan diğer seçeneğinde,”Olay görüntüsü” nün kullanımının daha fazla olmasına karşılık, futbol dalı ya da seçeneğinde “Arşiv görüntü” kullanımının yoğunluğunun daha yüksek olarak ortaya çıkmasıdır. Bununla birlikte “Dolgu görüntü” kullanımı tüm dallarda oran olarak daha az kullanılırken, “Donuk kare (Caption)” görüntü kullanımının da daha çok futbol dalı ile ilgili haberlerde kullanıldığı, basketbol dalı ile ilgili haberlerde çok az kullanıldığı ve öteki dalları içeren diğer seçeneğinde ise hiç kullanılmadığı gerçeği ile karşılaşılmaktadır. Bu kullanım (“Donuk kare”) özellikle olayla ilgili tablo, grafik v.b ayrıntılı görüntüleri içermesi ve daha özenli bir hazırlık gerektirmesi bakımından önem taşımaktadır. Bu görüntü kullanımının daha çok futbol haberlerinde tercih edilmesi, televizyon spor haberlerinin sayısal olarak da büyük önem verdikleri futbol dalı ile ilgili haberlere, içerik ve hazırlanış bakımından da daha fazla önem vermektedir sonucuna ulaşmasını sağlamaktadır.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki görüntü kullanımlarının kayıt dönemine göre dağılımı Tablo: 23’de özetlenmektedir.

Tablo: 23

Görüntü Kullanımlarının Kayıt Dönemine Göre Dağılımı

1. Kayıt

Dönemi 2. Kayıt Dönemi Toplam

Sayı % Sayı % Sayı %

Olay görüntüsü 210 50,7 204 49,3 414 100 Arşiv görüntü 226 57,7 167 42,3 393 100 Dolgu görüntü 139 84,2 26 15,8 165 100 Donuk kare (Caption) 15 35,7 27 64,3 42 100

Toplam 590 58,1 424 41,9 1014 100

İncelenen tüm haberler içerisinde 414 kez (% 40,8) kullanıldığı belirlenen “Olay görüntüsü” görüntü kullanımının, 1. Kayıt döneminde 210 kez (% 50,7) ve 2. Kayıt döneminde de 204 kez (% 49,3) kullanıldığı belirlenmektedir. “Arşiv

görüntü” kullanımı ise, 1. Kayıt döneminde 226 kez (% 57,7) ve 2. Kayıt döneminde de 167 kez (% 42,3) kullanılmıştır. “Dolgu görüntü” de, 1. Kayıt döneminde 139 kez (% 84,2) ve 2. Kayıt döneminde de 26 kez (% 15,8) karşılaşılmaktadır. Bununla birlikte “Donuk kare (Caption)” görüntü kullanımı ise, 1. Kayıt döneminde 15 kez (% 35,7) ve 2. Kayıt döneminde 27 kez (% 64,3) olarak belirlenmektedir.

Tablo: 23’de belirtilen veriler de göstermektedir ki; sportif etkinliklerin yoğun olduğu (2. kayıt dönemi) ve olmadığı (1. kayıt dönemi) iki farklı dönemi anlatan kayıt dönemlerinde “Olay görüntüsü” kullanımı yoğunluk bakımından birbirine yakın oranlarda seyrederken, “Arşiv görüntü” kullanımı ve “Dolgu görüntü” kullanımı sportif etkinliklerin yoğun olmadığı dönem∗

lerde artmakta ve bunun tersi bir şekilde “Donuk kare (Caption)” görüntü kullanımı da yoğunluk olarak azalmaktadır. Çünkü 2. Kayıt döneminde daha çok donuk kare görüntülerle sunulan müsabaka programı, puan cetveli gibi haber bilgileri izleyiciye sunulmamaktadır.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki görüntü kullanımlarının haber kaynağına göre dağılımı Tablo: 24’de özetlenmektedir.

Tablo: 24

Görüntü Kullanımlarının Haber Kaynağına Göre Dağılımı

Birincil kaynakların açıklamaları Kanal muhabirinin olay yerinden aktarımı Canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı Kanalın kendi özel haberi Kaynak belirtilmeyen haberler Başka kitle iletişim araçlarının haberleri Toplam

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Olay görüntüsü 211 51,0 15 3,6 1 0,2 211 51,0 47 11,4 3 0,7 488 41,3 Arşiv görüntü 184 46,8 28 7,1 5 1,3 212 53,9 12 3,1 15 3,8 456 38,6 Dolgu görüntü 95 57,6 10 6,1 4 2,4 70 42,4 9 5,5 6 3,6 194 16,5 Donuk kare (Caption) 5 11,9 2 4,8 - - 35 83,3 - - 1 2,4 43 3,6 Toplam 495 41,9 55 4,6 10 0,8 528 44,7 68 5,7 25 2,3 1181 100 ∗

“Olay görüntüsü” görüntü kullanımı, birincil kaynakların açıklamalarından oluşan haberlerde 211 kez (% 51,0), kanal muhabirinin olay yerinden aktarımı kaynaklı haberlerde 15 kez (% 3,6), canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı kaynaklı haberlerde sadece 1 kez (% 0,2) yanı sıra kanalın kendi özel haberi kaynaklı haberlerde 211 kez (% 51,0), kaynak belirtilmeyen haberlerde 47 kez (% 11,4) ve başka kitle iletişim araçlarının haberlerinde ise 3 kez (% 0,7) kullanılmıştır.

“Arşiv görüntü” kullanımı da birincil kaynakların açıklamalarından oluşan haberlerde 184 kez (% 46,8), kanal muhabirinin olay yerinden aktarımı kaynaklı haberlerde 28 kez (% 7,1), canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı kaynaklı haberlerde 5 kez (% 1,3), kanalın kendi özel haberi kaynaklı haberlerde 212 kez (% 53,9), kaynak belirtilmeyen haberlerde 12 kez (% 3,1) ve başka kitle iletişim araçlarının haberlerinde ise 15 kez (% 3,8) kullanılmıştır.

“Dolgu görüntü” kullanımı ise birincil kaynakların açıklamalarından oluşan haberlerde 95 kez (% 57,6), kanal muhabirinin olay yerinden aktarımı kaynaklı haberlerde 10 kez (% 6,1), canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı kaynaklı haberlerde 4 kez (% 2,4), kanalın kendi özel haberi kaynaklı haberlerde 70 kez (% 42,4), kaynak belirtilmeyen haberlerde 9 kez (% 5,5) ve başka kitle iletişim araçlarının haberlerinde ise 6 kez (% 3,6) kullanılmıştır.

“Donuk kare (Caption)” görüntü kullanımı da, birincil kaynakların açıklamalarından oluşan haberlerde 5 kez (% 11,9), kanal muhabirinin olay yerinden aktarımı kaynaklı haberlerde 2 kez (% 4,8), , kanalın kendi özel haberi kaynaklı haberlerde 35 kez (% 83,3) ve başka kitle iletişim araçlarının haberlerinde 1 kez (% 2,4) kullanılmıştır. Canlı yayında röportaj/telefon bağlantısı kaynaklı haberler ile kaynak belirtilmeyen haberlerde ise “Donuk kare (Caption)” görüntü kullanımına rastlanmamıştır.

Tablo: 24 ve Ek: 8’e ait beşinci tablo, özellikle incelenen haberlerde en çok kullanılan “Olay görüntüsü” ve “Arşiv görüntü” kullanımının∗

yine en çok kullanılan “Birincil kaynakların açıklamaları” ve “Kanalın kendi özel haberi” kaynaklı haberlerde∗∗

yoğunlaştığını göstermektedir. “Kanalın kendi özel haberi” kaynaklı haberlerde görüntü sıkıntısı çekilmesi de yine “Arşiv görüntü” kullanımın Tablo: 20’deki en yüksek rakam olarak karşılaşılmasına neden olmaktadır. Öte yandan “Arşiv görüntü” kullanımının “Başka kitle iletişim araçlarının haberleri” kaynaklı haberlerde diğer görüntü kullanımlarına göre daha yüksek olması da özellikle televizyon kanallarının gazete haberlerinden yola çıkarak haber yapma yöntemini sıkça kullandıklarını ve son yıllarda buna ek olarak internetin de televizyon spor haberleri için önemli bir kaynak oluşturduğunu göstermektedir.

Çalışma kapsamı içerisinde yer alan televizyon kanallarının spor haber bültenlerinde yer alan haberlerdeki görüntü kullanımlarının haber konusu-türüne göre dağılımı da Tablo: 25’de özetlenmektedir.

Tablo: 25

Görüntü Kullanımlarının Haber Konusu-Türüne Göre Dağılımı

Ciddi Haber

(Hard News) (Spot News) Sıcak Haber Diğer

∗∗∗ _Toplam

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Olay görüntüsü 402 97,2 6 1,4 6 1,4 414 100 Arşiv görüntü 369 93,8 12 3,1 12 3,1 393 100 Dolgu görüntü 156 94,5 2 1,2 7 4,2 165 100 Donuk kare (Caption) 35 83,3 6 14,3 1 2,4 42 100 Toplam 962 94,8 26 2,6 26 2,6 1014 100 ∗ Bkz. Tablo: 20, s.162 ∗∗ Bkz. Tablo: 15, s. 152 ∗∗∗

Öykü haber (Soft News), Gelişen haber (Developing News), Devam eden haber (Continuing News) konu-türündeki haberler incelenen haberlerde az karşılaşılan konu-türdeki haberler olması dolayısıyla “Diğer” seçeneğinde toplanmıştır. (Bkz. “4.5. Haber Konusu-Türünün Kanal, Spor Dalı ve Kayıt Dönemine İlişkin Değerlendirmeleri” konu başlığı, s. 186).

“Olay görüntüsü” görüntü kullanımı, haber konusu-türüne göre “Ciddi haber”lerde 402 kez (% 97,2), “Sıcak haber”lerde 6 kez (% 1,4) ve “Öykü haber (Soft news)”, “Gelişen habeler (Developing news)” ve “Devam eden haberler (Continuing news)” konu-türlü haberleri anlatan “Diğer”∗

seçeneğinde ise yine 6 kez (% 1,4) kullanılmıştır.

“Arşiv görüntü” kullanımı ise “Ciddi haber”lerde 369 kez (% 93,8), “Sıcak haber”lerde 12 kez (% 3,1) ve “Diğer” seçeneğinde de yine 12 kez (% 3,1) kullanılmıştır. “Dolgu görüntü” kullanımı da “Ciddi haber”lerde 156 kez (% 94,5), “Sıcak haber”lerde 2 kez (% 1,2) ve “Diğer” seçeneğinde ise 7 kez (% 4,2) karşılaşılmaktadır.

“Donuk kare (Caption)” görüntü kullanımı ise, “Ciddi haber”lerde 35 kez (% 83,3), “Sıcak haber”lerde 6 kez (% 14,3) ve “Diğer” seçeneğinde de 1 kez (% 2,4) kullanılmıştır.

Tablo: 25 ve Ek: 8’e ait son tablo “Arşiv görüntü” kullanımının televizyon spor haberciliği açısından ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Tüm konu-türdeki haberlerin “Arşiv görüntü”den hiç de küçümsenmeyecek bir oranda faydalandıkları görülmektedir. Nitekim “Arşiv görüntü” ve ona yakın bir kullanımı anlatan “Dolgu görüntü” kullanımı” birlikte ele alındığında∗∗

televizyon haberleri için olduğu gibi televizyon spor haberleri için de esası oluşturan “Olay görüntüsü” kullanımının bile önüne geçmektedirler.

Görüntü kullanımları ile ilgili çözümlemelerin ardından televizyon için bir diğer önemli unsur olan ses ve ses kullanımları ile ilgili olarak da çoklu karşılaştırmalar yaparak bazı belirlemelerde bulunmak yararlı görülmektedir.

∗

Öykü haber (Soft News), Gelişen haber (Developing News), Devam eden haber (Continuing News) konu-türündeki haberler incelenen haberlerde az karşılaşılan konu-türdeki haberler olması dolayısıyla “Diğer” seçeneğinde toplanmıştır. (Bkz. “4.5. Haber Konusu-Türünün Kanal, Spor Dalı ve Kayıt Dönemine İlişkin Değerlendirmeleri” konu başlığı, s. 186).

∗∗