Konaklama Đşletmelerinin Sınıflandırılması

Turizm konusunda en büyük otorite kabul edilen, Dünya Turizm Örgütü (DTÖ) ve Uluslararası Otel ve Restoranlar Birliği’nin (UORB) 2004 yılında yaptıkları araştırmalara göre, ülkeler konaklama işletmelerinin sınıflandırırken kendi ülke ve bölge koşullarına göre birbirinden farklı bazı kriterleri, fiziksel yapı, oda sayısı, konumu, donanımı, yatak kapasitesi, hizmet çeşitliliği ve kalitesi, tamamlayıcı hizmet birimlerinin nitelik ve niceliği, personel sayısı, sağlık ve hijyen koşulları, yerleşim yeri ve alanı, alt yapı vb. durumları esas almaktadırlar. Ancak bu kriterler, konaklama işletmelerinin kendini yenileme kapasitesi ve değişime ayak uydurabilmelerine göre kısa süre içinde farklılaşabilmektedir. Ayrıca konaklama işletmelerinin sürekli değişen özelliklerinden dolayı bu işletmeleri uluslararası kriterlere göre sınıflandırmak çok da uygun bulunmamaktadır. Bu konuda sağlıklı olanı ülkelerin kendi konaklama işletmelerini kendi koşullarına göre sınıflandırmak olmalıdır. Konaklama işletmeleri (a) karşıladıkları konaklama ihtiyacı; (b) faaliyet süreleri; (c) bulundukları yer; (d) büyüklükleri; (e) mülkiyet durumları; (f) sundukları hizmet çeşitleri; (g) uyguladıkları fiyat düzeyleri ele alınarak sınıflandırılmaktadırlar. Konaklama işletmelerinin istenilen nitelikte işleyebilmesi, turistik standartlara göre hizmet verebilmeleri için lisanslı olması gerekmektedir. Bu amaçla yapılan çalışmalara ağırlık vermek ülke ve bölge turizmi açısından son derece önemlidir (Olalı ve Korzay,1993; Şener, 2001; Kozak, 2002; WTO ve IH-RA, 2004; Oral, 2005; Barrows vd., 2009, Karamustafa vd., 2010:7: Özaltın, 2008: 32).

sistemler bu sistemlerin standartlarını belirleyebilmek amacıyla konaklama işletmeleri sınıflandırılmaktadır. Ayrıca konaklama işletmeleri turizm destinasyonunun konaklama standartlarının belirleyerek, turistlere uygun konaklama işletmelerini önererek destinasyonun tanıtım ve pazarlanmasına da katkı sağlamaktır. Bunun yanında konaklama işletmelerinin sınıflandırma ve derecelendirmesinin yapılması, işletmeyi turiste tanıtarak tüketici haklarının korunmasına da yardımcı olmaktadır. Böylece konaklama işletmelerinin sınıflandırılması, konaklama sektörünün kalitesinin devamlılığı için gerekli kontrollerin daha kolay ve sağlıklı yapılabilmesini olanaklı kılmaktadır.

Bu amaçla, konaklama işletmelerinin sınıflandırılması konusunda değişik görüşler ve yaklaşımlar arasında en çok kabul görenler şunlardır: (Kozak vd., 2011; Çavuş vd.,2009; Özaltın, 2008; Yıldız,2011; Şener,2010; Kahraman vd., 2011).

1-Tarihi Gelişimlerine Göre Sınıflandırma: Konaklama işletmeleri,

turizmdeki gelişim ve değişime paralel olarak zamanla farklılıklar göstermektedir.

• Lüks Konaklama Đşletmeleri: 19. yüzyıldan başlayarak, Birinci Dünya Savaşı’na kadar olan dönemde, zengin sınıfın istekleri doğrultusunda donatılarak, lüks denilebilecek standartta hizmet veren işletmelerdir.

• Vasat Konaklama Đşletmeleri: 20. yüzyılının başında yapılan seyahatlerin maliyetinin azalmasıyla, toplumun alt gelir grubundan insanların seyahatlerinde kullanılmak üzere ucuz otellerin ortaya çıkmasıyla oluşan işletmelerdir.

• Yan Konaklama Đşletmeleri: Đkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde, kitle turizminin yaygınlaşması ile farklı özellikleri içeren farklı nitelik ve nicelikte konaklama işletmeleri ortaya çıkmıştır. Bu işletmeler, daha düşük fiyatla tatil yapma olanağı sağlayan; kampingler, pansiyonlar, oberjler, karavanlar ve hostellerdir.

2-Karşıladıkları Konaklama Đhtiyacına Göre Sınıflandırma: Müşterilerin

• Merkezi Konaklama Đşletmeleri: Bu işletmeler genellikle iş ve ticaret merkezlerine yakın yerlerde kurulmuşlardır. Ancak turizme yönelik olarak, kentteki toplantılara ya da kongrelere katılmak için gelenlere hizmet verirler. • Kıyı Konaklama Đşletmeleri: Mevsimselliğe göre doluluk oranı belirlenen

konaklama işletmeleri, yörenin iklimi, tarihi ve doğal güzelliklerine bağlı olarak talep görmektedir.

• Şehir Dışı Konaklama Đşletmeleri: Kent merkezlerinin kalabalık olması, trafik sorunları ve maliyetlerin yüksekliğine bağlı olarak ortaya çıkan konaklama işletmeleridir. Kentten uzakta geniş bir alanda kurulan işletmeler bir yandan maliyet avantajı sağlarken, müşteri talebi doğrultusunda hizmet sunumunu gerçekleştirmektedirler.

• Kaplıca-Kür Konaklama Đşletmeleri: Kaplıca ve şifalı sulardan yararlanarak tedavi olmak isteyen kişilere yönelik olarak kurulan işletmelerdir.

3-Ulaştırma Araçları ile Olan Bağlantılarına Göre Sınıflandırma: Bu tarz

konaklama işletmeleri, havaalanları, limanlar, tren istasyonları, işlek karayolları üzerlerinde kurulmalarına göre sınıflandırılmaktadırlar.

• Havaalanı Konaklama Đşletmeleri: Havaalanları yakınında kurulan konaklama işletmelerine, uçak yolcuları, havayolu şirketi çalışanları -pilot, hostes- ve yakınlardaki ticaret merkezlerini ziyaret eden kişiler tarafından talep olduğu için devir hızı yüksektir.

• Liman Konaklama Đşletmeleri: Büyük limanların yakınına kurulurlar ve iş hacimleri yoğundur.

• Đstasyon Konaklama Đşletmeleri: Terminal ve istasyonların yakınında kurulan, iş hacimleri yoğun olan işletmelerdir.

• Karayolu Konaklama Đşletmeleri: Đkinci Dünya Savaşı’ndan sonra gelişen karayolları üzerindeki konaklama işletmeleridir. Seyahat edenlere konaklama yanında yeme-içme hizmeti de sunan işletmelerde diğerlerine göre daha az sayıda personel çalıştırılmaktadır.

4- Faaliyet Sürelerine Göre Sınıflandırma: Turizm sezonuna göre hizmet

veren konaklama işletmeleridir (Kozak vd., 2011; Çavuş vd., 2009; Özaltın, 2008; Yıldız, 2011; Şener,2010; Kahraman vd., 2011).

• Devamlı Konaklama Đşletmeleri: Ticaret ve kültür merkezleri yakınına kurulan, iş seyahatine çıkan kişiler için kısa süreli konaklama hizmeti sunan işletmelerdir.

• Mevsimlik Konaklama Đşletmeleri: Kuruldukları yörenin çekim gücüne göre talep alan konaklama işletmeleri, genellikle dinlenme ve eğlence amacıyla gelen turistlerin uzun süreli konaklama ihtiyacına cevap vermektedirler. Müşteri talebi azalınca kapanmaktadırlar.

5- Mülkiyetlerine Göre Sınıflandırma: Mülkiyet bakımından sınıflandırma

yapılan konaklama işletmeleridir… (Kozak ve diğerler, 2011; Çavuş vd., 2009; Özaltın, 2008; Yıldız, 2011; Şener,2010; Kahraman vd., 2011):

• Özel Konaklama Đşletmeleri: Özel kişiler tarafından kurulan ve işletilen konaklama tesisleridir.

• Kamu Konaklama Đşletmeleri: Özel girişimciler tarafından riskli görülerek yatırım yapılmak istenmeyen yerlere, kamu kuruluşları tarafından kurulan ve işletilen konaklama tesisleridir.

• Karma Konaklama Đşletmeleri: Devletin kurduğu tesislerin özel sektör tarafından işletilmesiyle ortaya çıkan işletmelerin sermayelerinin bir kısmı özel kişilere, bir kısmı da kamu kuruluşlarına ait olan işletmelerdir.

6- Hukuki Durumlarına Göre Sınıflandırma: Ülke yasalarına göre değişen

konaklama işletmelerinin hukuki bakımdan sınıflandırılmasıdır.

• Turizm Đşletme Belgeli Konaklama Đşletmeleri: Turizm işletme belgeli konaklama işletmelerinin sınıflandırılması, 12.03.1982 tarihli ve 2634 sayılı turizmi Teşvik Kanunu’nun ilgili maddelerine göre hazırlanan, Turizm Yatırım ve Đşletmeleri Nitelikleri Yönetmeliği’nde belirtilmiştir. Buna göre konaklama işletmeleri, iki ana grupta toplanmaktadır.

• Asli Konaklama Đşletmeleri: Taşımaları gereken nitelikler yasalarla belirtilmiş işletmeler, oteller, moteller, tatil köyleri, pansiyonlar ve kampinglerdir. • Yardımcı Konaklama Đşletmeleri: Apart oteller, ikinci konutlar, oberjler, spor

ve avcılık tesisleri, hosteller, yüzer tesisler, oto karavanlar ve kırsal turizm tesisleridir.

Ayrıca bir konaklama işletmesi türü olarak, çalışmanın uygulama aşamasının oluşturulacağı Butik Otel işletmeleri hakkında, Bakanlar Kurulu’nun 10.05.2005 tarihli kararı ile yürürlüğe giren Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine Đlişkin Yönetmelik hükümleri, butik otel ile ilgili bölümde gerekli açıklamalar yapılacaktır. Butik Otel işletmeleri de bu grup içinde ele alınabilir:

• Belediye Belgeli Konaklama Đşletmeleri: Sınıflandırılması, denetlenmesi, fiyatlandırılması yerel belediyeler tarafından yapılan ve turizm işletme belgesine sahip olmayan konaklama işletmeleridir.

7- Yönetim Şekline Göre Sınıflandırma: Yönetim özelliklerine göre

konaklama işletmelerinin sınıflandırma şeklidir.

• Bağımsız Konaklama Đşletmeleri: Herhangi başka bir işletme ile sahiplik ya da yönetim ilişkisi- politikalar, süreçler, finansal - olmayan işletmelerdir. • Zincir Konaklama Đşletmeleri: Bir zincire bağlı olarak çalışan, imtiyaz,

yönetim ve birlik anlaşmaları olan konaklama işletmeleridir.

8- Ölçeklerine Göre Sınıflandırma: Ölçeklerine göre sınıflandırılan konaklama işletmelerinin şu kriterleri taşıması gerekmektedir:

• Konaklama işletmesine yatırılan sermaye miktarı,

• Đstihdam edilen personel sayısı ve belli dönemde iş görenlere ödenen toplam ücret miktarı,

• Oda sayısı,

• Đşletme binasında bulunup, seyahat acentesi, döviz bürosu, kuaför, satış mağazası olarak kullanılmak üzere kiraya verilen mekânların kapsadığı alan, • Đşletmenin organizasyon durumudur.

Konaklama işletmeleri yukarıdaki kriterler kullanılarak ölçeklerine göre bir sınıflandırma yapılması istenildiğinde bu işletmeler; büyük, orta ve küçük olmak üzere üç grupta toplanabilir. Bu ölçek; (a) genellikle 100’den fazla odaya sahip bulunan konaklama işletmeleri; büyük (b) oda sayısı 50–100 arasında değişen konaklama işletmeleri; orta (c) en az 10 ve en fazla 50 odaya sahip bulunan işletmeler, küçük ölçekli konaklama işletmesi olarak kabul edilmektedir (Olalı ve Korzay: t.y.31-47; Oral ve Kılıç, 1998: 12; Akbaba, 2003:13-17; Şener, 2001: 22; Barutçugil, 1989: 15; Özaltın, 2008: 32-39).